Historia zaklęta w kroplach bursztynu

Scenariusze lekcji muzealnej dla uczniów klas I -III szkoły podstawowej

Temat: Historia zaklęta w kroplach bursztynu.

Czas trwania: 3 x 45 min

Cel ogólny:
Zwrócenie uwagi na eksponaty przyrodnicze pozyskane podczas badań archeologicznych oraz poznanie pracy archeologa.

Cele szczegółowe:
-poznanie archeologii jako dziedziny nauki badającej przeszłości na podstawie znalezisk,
-zaznajomienie się z pracą archeologa,
-wyjaśnienie sposobu powstania bursztynu,
-zapoznanie z właściwościami bursztynu,
-zaznajomienie ze sposobami wykorzystanie bursztynu,
-rozwijanie aktywności badawczej uczniów,
-doskonalenie umiejętności wyciągania wniosków,
-doskonalenie umiejętności budowania wypowiedzi.

Formy pracy:
-Grupowa
-Indywidualna
-Zbiorowa

Metody pracy:
-Doświadczalna
-Pogadanka
-Obserwacja
-Burza mózgów

Środki dydaktyczne :
-zbiory muzealne - biżuteria wykonana z bursztynu i inne okazy jantaru, rzutnik i laptop,
woda, szklany pojemnik (przezroczysty), tkanina wełniana, kawałki białego papieru, pilnik,
atestowana odzież ochronna dla prowadzącego zajęcia muzealne, atestowana odzież
ochronna dla uczestników doświadczeń, szklane naczynie, zapałki, zestaw zagadek i zadań dla uczestników lekcji muzealnej (zał. nr 1).

Przebieg lekcji muzealnej:

1.Powitanie uczestników lekcji muzealnej przez edukatora muzealnego.
2.Omówienie pracy archeologa.

Praca archeologa często zaczyna się oraz kończy w jego gabinecie. W jej skład wchodzi analizowanie obszaru badawczego poprzez mapy i zdjęcia, zaplanowanie badań archeologicznych, a gdy dobiegną one końca – szczegółowe ich udokumentowanie, w tym zabezpieczenie odnalezionych zabytków. Praca w terenie, której częścią stają się prace wykopaliskowe, zawiera w sobie przygotowywanie prac, ich wykonywanie oraz staranne dokumentowanie na każdym etapie. Znajdowany w ten sposób materiał badawczy to zazwyczaj elementy architektury, szczątki ludzkie, części dawniej używanych naczyń, broni czy przedmiotów codziennego użytku. Jego analizowanie to często wiele kolejnych dni pracy, które wymagają wszechstronnej wiedzy, wspomnianej na wstępie cierpliwości, ale i dociekliwości. Zdobyte w tej sposób informacje na temat przeszłości stają się cenne dla nas wszystkich.

3.Prowadzący na zadaje pytania uczniom:
-Jakie umiejętności powinien posiadać archeolog?
-Jakie powinien mieć cechy charakteru?

4.Wyjaśnienie, w jaki sposób powstał bursztyn.

Ponad 40 milionów lat temu w epoce zwanej eocenem, na terenie gdzie teraz rozciąga się Morze Bałtyckie, był kontynent zwany dziś Fennoskandią. W tym samym czasie tereny części dzisiejszych ziem polskich pokrywało płytkie morze. Roślinność porastająca niegdyś Fennoskandię nazywamy „lasem bursztynowym”.
Na tym pradawnym kontynencie panował ciepły i wilgotny klimat tropikalny, sprzyjający rozwojowi roślin przez cały rok. W „bursztynowym lesie” nie było więc zmian pór roku. W wyższych partiach gór Fennoskandii rosły przede wszystkim drzewa iglaste, w tym dobrze nam znane: jodły, świerki, modrzewie, cyprysiki i tuje, a także rzadkie lub niespotykane już dziś sekwoje, sośnice czy cedrzyńce. W niższych partiach rosły natomiast sosny, palmy i dęby. Żywica drzew rosnących w bursztynowym lesie później przerodziła się w bursztyn bałtycki. Niestety wciąż nie udało się jednoznacznie ustalić drzewa macierzystego. Do spływającej po pniach żywicy dostawały się drobne kawałki roślin
i ściółki leśnej oraz owady i drobne zwierzęta, żyjące na Ziemi w tamtych czasach. Lepka, wyciekająca z drzew żywica stała się więc pułapką dla owadów, pajęczaków czy wijów oraz bardzo rzadko dla większych zwierząt takich jak jaszczurki. Wówczas na naszej planecie nie było jeszcze człowieka, wymarła już za to większość dinozaurów. Wynikało to m. in. z intensywnych zmian klimatycznych i wybuchów wulkanicznych. Czas narodzin bursztynu to zatem okres wielkich zmian w historii Ziemi. W powalonych na skutek tych zawirowań pniach bursztynodajnych drzew tkwiła żywica, która dostając się do ziemi utworzyła pierwotne złoża bursztynu bałtyckiego, nazywanego w nauce sukcynitem.

4.Prezentacja kolekcji bursztynów i wymienienie przykładów muzeów bursztynu.
Wybrane przykłady muzeów bursztynu:
- Muzeum Bursztynu. Oddział Muzeum Gdańska
- Muzeum Bursztynu w Krakowie
- Muzeum Bursztynu w Jarosławcu

5. Bursztyn - w dawnej i współczesnej medycynie oraz jego wykorzystania w jubilerstwie.

Do połowy XVI wieku używano bursztynu głównie w formie bryłek do nacierania lub noszenia na ciele, do namaczania w wodzie, winie lub miodzie, jako proszek zażywany sam lub w mieszance z ziołami, albo też palono w celu okadzania pomieszczeń. W roku 1546 niemiecki przyrodnik Georgius Agricola dokonał suchej destylacji bursztynu, w wyniku czego otrzymał terpentynę, kalafonię, olej bursztynowy oraz kwas bursztynowy w postaci białych kryształków. Początkowo kwas ten uważano za sól i nazwano sal succini lub lub sal volatie. Dopiero w końcu XVII wieku angielski chemik Robert Boyle stwierdził, że jest to rzeczywiście kwas.
W Bursztynie bałtyckim występuje od 3 do 8 % kwasu bursztynowego, substancji zbadanej przez naukę i stosowanej we współczesnym lecznictwie. Najwięcej zawiera go tzw. kora bursztynowa czyli zewnętrzna zwietrzelina. Stad też w celach leczniczych i bakteriobójczych powinno się stosować surowe bryłki i nieoszlifowane wyroby bursztynowe (naszyjniki, bransoletki, wisiorki, gryzaki dla dzieci).
Wiara w dobroczynne działanie bursztynu, poparta wynikami badań naukowych, okazała się uzasadniona. Odkryto, że kwas bursztynowy działa jak biostymulator – pobudza system nerwowy, reguluje pracę nerek i jelit, jest środkiem przeciwzapalnym i antytoksycznym. Na bazie tego składnika wyrabia się maści i kremy na dolegliwości reumatyczne, astmatyczne, owrzodzenia i podrażnienia skóry oraz na schorzenia oskrzeli, gardła i tarczycy. Kwas i olej uzyskane z bursztynu wykorzystywane są też przez przemysł kosmetyczny, gdyż niszczą wolne rodniki i bakterie oraz mają właściwości dezynfekujące, a także łagodzące skutki oparzeń i ukąszeń owadów. Z tych względów producenci prześcigają się w oferowaniu wciąż nowych pomysłów na wykorzystanie bursztynu – na rynku można dostać wypełnione bursztynem materace i poduszki, maty dla zwierząt, wkładki do butów z bursztynowym miałem, wsporniki pod plecy i szyję dla kierowców, bursztynowe kadzidełka i wiele innych tego typu przedmiotów’’.

6.Przeprowadzenie doświadczeń i wyciągnięcie wniosków dotyczącego:
a) rozpuszczalności bursztynu w wodzie,
Czy bursztyn rozpuszcza się w wodzie?
Dziecko wrzuca bursztyn do wody, miesza.
Wniosek: bursztyn nie rozpuszcza się w wodzie.

b) elektryzowania się jantaru,
Dzieci pocierają bursztyn o tkaninę wełnianą. Sprawdzają, czy przyciąga on
skrawki papieru.
Wniosek: bursztyn się elektryzuje.

c) twardości lub miękkości bursztynu (doświadczenie wykonuje wyłącznie prowadzący lekcję
muzealną w atestowanej odzieży ochronnej i zgodnie z przepisami BHP)
Czy bursztyn jest twardy, czy miękki?
Sprawdzanie, czy na powierzchni bursztynu można coś wyżłobić za pomocą
pilniczka.
Wniosek: bursztyn jest miękki.

d)Czy bursztyn się pali?
Nauczyciel spala kawałeczek bursztynu. Dzieci obserwują, że pali się on
jasnym płomieniem i czuć woń żywicy.
Wniosek: bursztyn się pali.

7.Omówienie wniosków z doświadczeń.
8.Edukator muzealny przeprowadza Quiz (zał.nr 1 do scenariusza zajęć muzealnych).

Zasady gry:
Uczestnik za poprawną odpowiedź otrzymuje 2pkt., za odpowiedź nie pełną 1 pkt, zaś za niepoprawną O pkt.
Zwycięża osoba o największej liczbie punktów.

10.Podsumowanie zajęć i podziękowanie.

Źródła

https://rybnicki.com/is,na-czym-polega-praca-archeologa,270925,818400.html

http://www.muzeumbursztynu.pl/pl/jak-powstal-bursztyn-baltycki/

https://www.ambercollector.info/pl--lecznictwo-1.html

http://www.edukacja.edux.pl/p-9628-muszka-w-bursztynie-zabawy-badawcze-scenariusz.php

Zał. nr 1 do scenariusza lekcji muzealnej Historia zaklęta w kroplach bursztynu

QUIZ

1.W jakim miejscowości najbliżej Rzeszowa znajduje się muzeum bursztynu?
2.Jakie cechy charakteru powinien mieć archeolog?
3.Jakie umiejętności powinien posiadać archeolog?
4.Podaj 2 przykłady przedmiotów, które można wykonać z bursztynu.
5.Jakie właściwości lecznicze ma bursztyn? Wymień 3 przykłady.
6.Czy bursztyn rozpuszcza się w wodzie?
a)Tak
b)Nie
7.Z czego powstał bursztyn?
a)z piasku
b) gotowanej wody z cukrem
c) z wody morskiej i kory
d) z żywicy drzewa
8.Jak nazywa się inaczej bursztyn?
a)żywiczka
b)jantar
c)ogarek
d)sklepienie
9.Co często przywozimy jako pamiątkę z wypoczynku nad morzem?
a)kamienie
b)ciupagę
c)bursztyn
d)oscypek