Charakterystyka zmysłu dotyku w pracy z dzieckiem upośledzonym umysłowo

Zmysł dotyku jest dobrze rozwinięty już od urodzenia. Umożliwia realizowanie najważniejszych funkcji organizmu: załatwianie potrzeb fizjologicznych, poruszanie się, jedzenie, odczuwanie bólu. Dotyk rozwija się w życiu płodowym, a więc w najwcześniejszym momencie życia. Dotyk jest dla dziecka równie ważny, jak pokarm matki.
Każdy człowiek posiada tzw. wewnętrzny zmysł dotyku nazwany priopriorecepcją.
Za pomocą tego zmysłu człowiek odbiera wrażenia za pośrednictwem zakończeń nerwowych z wnętrza ciała, ze stawów, mięśni.
Za pośrednictwem tego zmysłu możliwa jest orientacja we wzajemnym położeniu wobec siebie części ciała i w poziomie napięcia mięśniowego.
Zmysł równowagi- jego narządem jest układ przedsionkowy, którego głównym organem jest ucho wewnętrzne.
Jeśli dziecko przez dłuższy czas jest zaniedbywane, osamotnione, pozbawione partnerów społecznych i dopływu bodźców zmysłowych, wtedy kołysze się samo zapełniając pustkę swojego życia.
Z czasem kiwanie, kołysanie się może przekształcić się w trudną do przeżycia aktywność stereotypową.
Dzieci upośledzone umysłowo łatwiej niż inne ulegają tym nawykom, gdyż mają mniejsze możliwości czynnego poszukiwania bodźców społecznych i zmysłowych.
W łonie matki dziecko słyszy również inne rytmy, np. rytm bicia serca i oddychanie.
Odpowiednia muzyka zgodna z rytmami wewnętrznymi w powiązaniu z ruchami kołysania wpływa uspokajająco, rozluźnia mięśnie, daje poczucie bezpieczeństwa.
Dlatego właśnie huśtanie na rękach matki i muzyka dociera do każdego dziecka niedojrzałego i głęboko upośledzonego, które nie potrafi skupić uwagi na bodźcach wzrokowych i słowach.
Zmysł dotyku reaguje na różne bodźce, jest czuły na:
- głaskanie
- uciskanie
- oklepywanie
- temperaturę
- różne faktury przedmiotów, których oddziaływaniom jest poddawany.
Przy udziale zmysłu dotyku realizowanych jest wiele ważnych funkcji, m.in:
- mówienie
- poruszanie się
- załatwianie potrzeb fizjologicznych
- kontrola śliny
- jedzenie
- zręczność manualna
- odczuwanie bodźców bolesnych i przyjemnych.
Żeby rozwijać zmysł dotyku u dzieci upośledzonych umysłowo ja w swojej pracy stosuję różnego typu masaże, nie tylko własnymi dłońmi,ale również oliwką, balsamem, masażerem, różnego typu piłkami, walcami i fakturami do masażu, by uwrażliwić ciało danego dziecka z upośledzeniem umysłowym na bodźce dotykowe.
Przy masowaniu wykorzystuję różnego typu zabawy dotykowe.
Do masażu nóg stosuję następujące zabawy:
- hinduskie dojenie
- pokrzywka
- skrobanie marchewki
- rolowanie palców stóp
- kółka wokół kostek
- rolowanie nóżki.
Przy masowaniu dzieciom z upośledzeniem umysłowym brzucha wykorzystuję w swojej pracy następujące zabawy:
- koło młyńskie
- nóżki do brzucha
- strzepnięcia
- robienie pizzy
- piekło-niebo.
W swojej pracy wykorzystuję także ćwiczenia pozwalające na nawiązanie kontaktu z dzieckiem upośledzonym umysłowo poprzez dotyk stosując różnego typu rymowanki,gdyż z mojego doświadczenia wynika, że są one w stanie przyciągnąć uwagę nawet najgłębiej upośledzonych.
Ważną rolę w mojej pracy przy rozwijaniu u dzieci z upośledzeniem umysłowym zmysłu dotyku odgrywają stosowane przeze mnie zabawy paluszkowe i zabawy w schemacie ciała.
Zabawy paluszkowe wykorzystywane przeze mnie są znane od pokoleń, np. "sroczka kaszkę ważyła", "idzie rak nieborak","kosi, kosi łapki" czy "idzie kominiarz po drabinie". Dziecko poprzez zabawy paluszkowe uczy się tych ruchów i zaraża się ogólną radością. Śmiech i radość to atrybuty każdej zabawy i każda zabawa jest dobra, jeśli u dzieci wywołuje takie reakcje.
W swojej pracy wykorzystuję także zabawy angażujące różne części ciała, np.:
- "mam dwoje oczu"
- "rodzinka"
- "czapla"
- "dwa Michały"
- "hopsa, hopsa, fiku, miku"
oraz metody z elementami dotyku, np. Metoda Affolter, Metoda Knillów, Metoda Veroniki Sherborne.
Uważam, że warto wykorzystywać w swojej pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo powyższe zabawy, ćwiczenia czy metody nie tylko po to, by aktywizować u nich zmysł dotyku, rozwijać kontakt z nimi poprzez dotyk, ale także po prostu, by sprawić im radość. Każdy z nas przecież lubi być dotykany, przytulany czy masowany i wie, że dotyk ma także wartości relaksacyjne i odprężające i dlatego zachęcam do wykorzystywania powyższych zabaw i metod w pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo.