Dziecko przejawiające cechy mutyzmu wybiórczego

Umiejętność sprawnego mówienia to w naszych czasach umiejętność szczególnie ważna. We współczesnym życiu bowiem ogromną rolę odgrywają takie środki przekazu informacji, w których nośnikiem jest słowo mówione. Toteż wszelkie wady i zaburzenia mowy mogą w sposób istotny ważyć na losach ludzi. Poprawne posługiwanie się językiem jest dla każdego niezmiernie istotne, ponieważ stanowi warunek pełnego uczestnictwa w życiu społecznym.
Z mową wiąże się ściśle problem trudności w realizacji zadań edukacyjnych szczególnie w zakresie czytania, pisania i rozumienia. Braki w sprawności językowej rzutują na sferę intelektualną, emocjonalną i społeczną. Są czynnikiem rodzącym izolację, obniżoną samoocenę, osamotnienie, niedostosowanie społeczne, agresję czy przemoc.
W ostatnich latach coraz częściej spotyka się
w szkołach dzieci z różnego rodzaju wadami i zaburzeniami mowy. Jednym z nich jest mutyzm wybiórczy, przejawiający się brakiem kontaktu werbalnego z otoczeniem, powodujący w konsekwencji występowanie trudności w realizacji zadań edukacyjnych.
Poznanie specyfiki zaburzeń ucznia z mutyzmem, wczesna diagnoza, zaplanowanie i podjęcie podstawowych form pomocy terapeutycznej to najważniejsze czynniki warunkujące prawidłowy start szkolny dziecka rzutujący na jego przyszłe życie.
Termin mutyzm wybiórczy „( mutismus selectivus vel electivus ) od łacińskiego słowa „mutus” ( milczący, niemy)”, wprowadził do psychiatrii dziecięcej szwajcarski psychiatra M. Tramer. Zaburzenie to polega na tym, że rozumiejące mowę mówioną i zdolne do mówienia dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnym szkolnym odmawiają odzywania się w wielu sytuacjach społecznych, przede wszystkim w szkole. Objaw ten może występować w różnym nasileniu i różnie długo się utrzymuje. Już niemal fizjologicznie wiele małych dzieci nie reaguje na wezwanie rodziców, aby powitać obce osoby. Jeżeli takie zachowanie trwa zbyt długo w odniesieniu do określonych osób i sytuacji, jest to już mutyzm wybiórczy. Dziecko utrzymuje jednocześnie ożywiony i prawidłowy kontakt słowny z osobami bliskimi i zaufanymi ( jedno lub oboje rodziców, rodzeństwo, inni członkowie rodziny, zachowując milczenie wobec osób obcych, najczęściej dorosłych, rzadziej także dzieci ).
W mutyzmie selektywnym zachowane jest rozumienie, komunikacja niewerbalna( mimika, śmiech, gestykulacja np. gest przywoływania, przeczenia, potakiwania, znaki proksemiczne – zbliżanie się do kogoś, odsuwanie, odwracanie głowy itp. ), a ponadto kontakt drogą korespondencji ( pisma ).
Dziecko z tym zaburzeniem zachowuje dystans w stosunku do otoczenia. Na podjęte próby nawiązania z nim kontaktu reaguje niekiedy ucieczką, wybuchami spazmatycznego krzyku itp. Negatywny jego stosunek do ludzi bywa czasami wzmacniany przez wrogie, pełne akcentów dezaprobaty nastawienie środowiska, drastyczne próby złamania uporu dziecka, nakładane sankcje lub różnego rodzaju kary.
W najbardziej typowej postaci zachowanie to występuje w szkole. Dziecko może nie odzywać się do nauczycieli, najczęściej jednak wykonuje to, co robią inne dzieci ( pisze, rysuje i liczy w zeszycie, niekiedy i na tablicy ). Rzadko mutyzmowi towarzyszy również negatywistyczne zahamowanie psychoruchowe i bezczynność na lekcji, podczas gdy w domu pod kierunkiem rodziców dziecko jest w stanie przerobić cały materiał szkolny. Taka patologiczna odmowa mówienia może utrzymywać się tygodniami, miesiącami, a nawet latami. Nie dysponuje się liczbami na temat częstości występowania mutyzmu wybiórczego populacji dziecięcej. Lekkie jego postacie bywają stosunkowo częste, utrzymują się krótko i ustępują spontanicznie przy prawidłowej postawie wychowawczej rodziców i nauczycieli. Rzadziej symptomatyka przybiera rozmiary wymagające leczenia specjalistycznego.
W piśmiennictwie wskazuje się na wiele czynników sprzyjających pojawieniu się mutyzmu u dziecka. Niekiedy wielu członków jego rodziny, to ludzie z natury skryci i małomówni; istnieją tu silne więzi wewnątrzrodzinne, a mało kontaktów z osobami spoza rodziny. Wskazuje się też na osobnicze właściwości samych dzieci: bywają one zazwyczaj uczuciowe, przesadnie wrażliwe, lękliwe, nieśmiałe, skłonne do nastrojów depresyjnych, niekiedy zaś samowolne, zacięte, trwające w uporze. Matki tych dzieci bywają często lękliwe, dominujące, nadopiekuńcze, toteż postawy dzieci mutystycznych wobec matek cechują się niejednokrotnie ambiwalencją i utajoną agresywnością.
Podkreśla się, że w czasie, gdy niemowlę zaczyna przechodzić stopniowo od porozumiewania się z otoczeniem za pomocą afektywnie znaczących dźwięków, na kontakt słowny, proces ten powinien być przez nie przeżywany jako bezpieczny i budzący zadowolenie. Jeżeli jednak w tym właśnie okresie atmosfera rodzinna jest niespokojna, zaburzona, pełna konfliktów, proces przechodzenia niemowlęcia na komunikację słowną może ( wskutek utraty nacechowanego zaufaniem emocjonalnego stosunku do świata ) utrwalić się na poziomie niepewności i chwiejności. Znacznie później, w warunkach stresu ( nawet tak fizjologicznego, jak podjęcie nauki w szkole ), milczenie może stać się regresywnym mechanizmem obronnym.
Mutyzm selektywny najczęściej zdarza się u dzieci przeciętnie lub słabiej uzdolnionych, stosunkowo rzadko zaś u upośledzonych umysłowo. Czasem występuje u nich dysleksja( wybiórcze trudności w opanowaniu sztuki czytania ); w tych przypadkach milczenie stanowi reakcję psychologicznie w pełni zrozumiałą.
W terapii mutyzmu selektywnego winny być uwzględnione dwa sposoby oddziaływań:
1) Nastawiony na eliminację samych objawów obserwowanych u dziecka.
2) Nastawiony na eliminację pogłębiających zaburzenia czynników środowiskowych.
Obydwa te kierunki oddziaływań są w równym stopniu ważne. W terapii dziecka z mutyzmem niezbędna jest ścisła współpraca terapeutów z rodzicami. Od jakości tej współpracy zależne bowiem są jej efekty.
W dobrze zorganizowanej terapii przestrzegać należy zasad indywidualizacji, wszechstronnego rozwoju dziecka i stopniowania trudności.
Mutyzm wybiórczy zwykle trudno poddaje się leczeniu. Zaleca się różne rodzaje psychoterapii, ale efekty jej są raczej powolne i niepewne. Tam gdzie są dane na obecność zaburzeń emocjonalnych w rodzinie ( co nie zawsze ma miejsce ), należy podjąć starania o zmniejszenie ich, co może prowadzić do poprawy. Czasami jakiś okres psychiatrycznego leczenia szpitalnego, albo też sporadyczne leczenie w oddziale dziennym może okazać się bardziej skuteczne, aniżeli intensywna psychoterapia ambulatoryjna.