Terapia jako metoda wspomagająca rozwój dziecka

Krótki zarys teorii integracji sensorycznej.
Za twórcę teorii rozwoju integracji sensorycznej, sposobów badania i terapii zaburzeń integracji układów zmysłu uważa się dr Annę Jean Ayres (psychologa, terapeutę zajęciowego, pracownik naukowy na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles). W czasie wieloletnich badań dr Ayres pisze i publikuje kilkadziesiąt artykułów, dwie książki „Sensory Integration and Lerning Disorders” i „Sensory Integration and the Child” oraz tworzy kilka profesjonalnych filmów szkoleniowych. Książki zostają przetłumaczone na wiele języków w wyniku czego teoria integracji sensorycznej zostaje coraz bardziej znana na całym świecie. Do Polski wiedza ta dociera w 1993 r. , kiedy to po raz pierwszy zostaje zorganizowany kurs integracji sensorycznej . Od tamtego czasu zostają organizowane kolejne szkolenia, wykłady prowadzone przez pierwszych instruktorów, na rynku pojawia się coraz więcej książek i publikacji poruszających tę tematykę.
Co to jest integracja sensoryczna (SI) ?
Obecnie na temat integracji sensorycznej można znaleźć naprawdę dużo wartościowych publikacji. W literaturze przedmiotu funkcjonuje wiele definicji opisujących oraz wyjaśniających termin integracji sensorycznej.
A. J. Ayres pisze:
Integracja sensoryczna...
• to podświadomy proces zachodzący w mózgu (zachodzi bez udziału naszej świadomości, tak jak oddychanie).
• porządkuje informacje pobrane przez zmysły (smak, wzrok, słuch, dotyk, powonienie, ruch, grawitacja, pozycja).
• nadaje znaczenie temu, co jest doświadczane, przez selekcję informacji i wybór tego, na czym mamy się skupić (np. słuchanie nauczyciela i ignorowanie hałasu na zewnątrz).
• pozwala nam celowo działać i celowo reagować na sytuacje, których doświadczamy (tzw. odpowiedź adaptacyjna).
• tworzy fundamenty edukacji i zachowań społecznych .
Violet Maas, uczennica dr Ayres określa integrację sensoryczną jako precyzyjny termin opisujący proces scalania przez układ nerwowy doznań zmysłowych odbieranych przez ciało, umożliwiający organizmowi odpowiednie reagowanie .
Na stronie Polskiego Stowarzyszenia Terapeutów Integracji Sensorycznej obowiązuje definicja: to proces neurologiczny, w którym mózg odbiera pochodzące ze wszystkich zmysłów informacje, rozpoznaje je, interpretuje, segreguje oraz łączy ze sobą i wcześniejszymi doświadczeniami, w celu wykorzystania ich do wytworzenia adekwatnej reakcji organizmu, uwzględniającej zmieniające się warunki otoczenia. Inaczej to taka organizacja wrażeń, by mogły zostać właściwie użyte do celowego, efektywnego działania .
Podsumowując integracja sensoryczna składa wszystko w całość. Obejmuje właściwą rejestrację, przesyłanie i przetwarzanie bodźców zmysłowych tak, by można na nie we właściwy sposób zareagować odruchowo lub wolicjonalnie. Procesy integracji sensorycznej mają swój początek w okresie prenatalnym i widoczne są przez całe nasze życie.

Przyczyny nieprawidłowej Integracji Sensorycznej.
Analizując literaturę przedmiotu, widać, że, naukowcy nie są zgodni co do przyczyny zaburzeń integracji sensorycznej. Wymienia się wiele możliwych powodów podobnie jak w wypadku spektrum autyzmu, czy ADHD. Obecny stan wiedzy pozwala nam jedynie na oszacowanie grupy ryzyka . Są to:
• predyspozycje genetyczne, jeżeli u innych członków rodziny występują podobne zaburzenia;
• obciążenia prenatalne, do których zaliczyć można: zatrucia w okresie ciąży substancjami chemicznymi, lekami, używkami itp., choroby i infekcje, które mogą się pojawić u matki, ciąża mnoga, stres i obciążenia emocjonalne w okresie ciąży;
• poród przedwczesny, poród nienaturalny, np. przez cięcie cesarskie, poród z różnymi komplikacjami, niska masa urodzeniowa dziecka;
• niedotlenienia okołoporodowe, długo utrzymujący się wysoki poziom bilirubiny (szczególnie przy niskiej masie urodzeniowej);
• długa hospitalizacja dziecka w pierwszych miesiącach, zabiegi operacyjne, poważne urazy, długie unieruchomienie dziecka lub niemożność poruszania się w sposób prawidłowy w pierwszym roku życia;
• nadmierna lub niedostateczna stymulacja dziecka, odczuwalna już w toku przebiegu ciąży – np. „ciąże leżące”, kiedy przez długi okres kobieta w okresie ciąży musi leżeć;
• trudności rozwojowe w pierwszych latach;
• inne przyczyny .

Oczywiście nie oznacza, że dzieci z danych grup będą miały zaburzenia SI, ale na pewno należy je bacznie obserwować i interweniować w razie potrzeby.
Ponieważ wiedza o zaburzeniach integracji sensorycznej ciągle się poszerza to być może w najbliższych latach badania bardziej jednoznacznie odpowiedzą na nurtujące rodziców i specjalistów pytanie co jest przyczyną powstawania zaburzeń przetwarzania sensorycznego.

Objawy zaburzeń integracji sensorycznej.
Polskie Stowarzyszenie Terapeutów Integracji Sensorycznej nieprawidłową integrację sensoryczną definiuje jako: nieprawidłowa integracja sensoryczna przejawia się tzw. dysfunkcjami, czyli zaburzeniami. Pojawiają się one, gdy układ nerwowy niewłaściwie organizuje bodźce zmysłowe. Dysfunkcje nie są związane z uszkodzeniem narządów zmysłów, np. z niedosłuchem czy krótkowzrocznością. Oczywiście, jeśli istnieją obawy dotyczące sprawności poszczególnych analizatorów, niezbędna jest konsultacja lekarska. Dysfunkcje integracji sensorycznej dotyczą nieprawidłowości w zakresie przetwarzania bodźców sensorycznych w obrębie następujących systemów: czuciowego (dotykowego i proprioceptywnego), przedsionkowego, słuchowego, wzrokowego, węchowego i smakowego .
Każde dziecko charakteryzujące się słabą integracją sensoryczną wykazuje odmienne objawy. Dziecko z powyższymi trudnościami może w ogóle nie zauważać pewnych bodźców, reagować na nie z opóźnieniem albo wręcz przeciwnie, reakcja może być nadmierna. Mogą one występować w różnych konfiguracjach i nasileniu. Dzwonkiem alarmowym dla rodziców powinno być częste powtarzanie się takich sytuacji.
Wybrane objawy dysfunkcji integracji sensorycznej:
- silna, negatywna reakcja na mycie głowy, czesanie i obcinanie paznokci,
- preferuje tylko pewne typy jedzenia,
- trudności z koordynacją,
- nadwrażliwość na dźwięki,
- trudności z rozumieniem poleceń,
- stale narzeka na metki,
- kłopoty z artykulacją, opóźnienie w rozwoju mowy,
- trudności z pisaniem, wycinaniem,
- wciąż się potyka, jest niezgrabne ruchowo,
- trudności w samodzielnym ubieraniu się,
- unika chodzenia boso,
- chodzi na palcach,
- zbyt lekko lub zbyt mocno ściska przedmioty,
- nie lubi przytulania,
- słaba równowaga, kłopoty z nauką jazdy na rowerze,
- słaba reakcja na ból.
Należy pamiętać, że występowanie jednego czy dwóch objawów nie świadczy o zaburzeniach integracji sensorycznej. Natomiast jeśli jest ich więcej i utrudniają one codzienne funkcjonowanie dziecku, to może być sygnał o problemach z przetwarzaniem bodźców sensorycznych.
Diagnoza SI
Badanie procesów integracji sensorycznej składa się z następujących części:
- Szczegółowego wywiadu z rodzicami/opiekunami – jako główne źródło informacji o rozwoju dziecka w okresie płodowym, okołoporodowym i po urodzeniu, czas osiągania „kamieni milowych” w obszarze rozwoju ruchowego, poznawczego i mowy, stan zdrowia. Dodatkowo rodzice mogą zostać poproszeni o wypełnienie kwestionariuszy, które pozwolą uzupełnić wyniki diagnozy.
- Testów Południowokalifornijskich (SCSIT) – dziecko powyżej 4 roku życia wykonuje testy, które maja pomóc określić jego koordynację wzrokowo- ruchową, planowanie ruchu, równowagę, praksje oralne, różnicowanie wrażeń dotykowych i naśladownictwo ruchowe.
- Próby obserwacji klinicznej – oceniające między innymi występowanie przetrwałych odruchów, obserwację postawy, poziom pobudzenia systemu przedsionkowego, równowagi, koordynacji oraz ruchów gałek ocznych.
Rodzic otrzymuje diagnozę na piśmie, która powinna zawierać: zgłaszany problem przez rodzica, najistotniejsze dane z wywiadu, prezentację wyników przeprowadzonych testów Południowokalifornijskich i obserwacji klinicznej, opis zdiagnozowanych nieprawidłowości czy zaburzeń dziecka, powiązanie objawów zgłaszanych przez rodziców z wynikami badań, ramowy program terapii oraz zalecenia tj. dodatkowe konsultacje u lekarzy bądź specjalistów, wskazówki do pracy w domu. W trakcie podsumowania diagnozy rodzice zostają zapoznani z wynikami badań oraz wnioskami z nich płynących.
Terapia SI
Podstawą do prowadzenia terapii SI jest diagnoza rozwoju procesów integracji sensorycznej. Zarówno diagnoza jak i terapia powinna być prowadzona wyłącznie przez certyfikowanego terapeutę. Terapia odbywa się w specjalnie przygotowanej sali terapeutycznej wyposażonej w sprzęt do stymulacji układu przedsionkowego, dotykowego, czucia głębokiego (propriocepcji). Dodatkowo w takiej sali powinno znajdować się wiele pomocy do stymulowania systemu węchowego, wzrokowego i słuchowego. Jednostka terapeutyczna powinna trwać 50-60 minut i odbywać się w formie indywidualnej. Ważna w procesie terapii jest współpraca terapeuty z rodzicami. Terapeuta zaleca ćwiczenia do wykonywania w domu, oraz w razie potrzeby tzw. dietę sensoryczną. Po poinstruowaniu rodzica przez terapeutę, powinien on ćwiczyć z dzieckiem kilka razy w tygodniu.
Ważny elementem w terapii jest odpowiednia organizacja środowiska. Terapeuta stwarza i zabezpiecza tak otoczenie w którym dziecko pracuje i uczy się, że sprawności, które były dla niego nieosiągalne, stają się realne do wykonania. Odpowiednio zorganizowane otoczenie zachęca dziecko do eksploracji, stymuluje je do aktywności ruchowej i poznawczej, tak więc terapia integracji sensorycznej określana jest mianem „naukowej zabawy”. Nie należy się więc dziwić, że dzieci bardzo chętnie korzystają i lubią taką terapię.
Na temat integracji sensorycznej pojawia się wiele różnych opinii i poglądów. Negatywne oceny najczęściej wynikają z niezrozumienia założeń oraz celów, jakie są w tym procesie realizowane. O skuteczności tej metody przekonane są osoby, które widzą jak poprawia się funkcjonowanie dzieci objętych terapią. Dlatego należy podkreślić, „że celem terapii integracji sensorycznej nie jest nauka w rozumieniu szkolnym, nie jest bezpośrednie wspieranie procesów poznawczych, tylko poprawa funkcjonowania w zakresie przetwarzania informacji sensorycznych i ruchowych, które docierają do mózgu i tworzą tam informację zwrotną pomagającą w reagowaniu naszemu organizmowi. Inne procesy zachodzą jakby przy okazji. W terapii budowana jest baza” .

Spis wykorzystanej literatury
Ayres A. J., Dziecko a integracja sensoryczna, tłum. J. Okuniewski, Harmonia Universalis, Gdańsk 2016
Borkowska M., Wagh K., Integracja sensoryczna na co dzień, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010,2011
Charbicka M., Integracja sensoryczna przez cały rok, Difin SA, Warszawa 2017
Przyrowski Z., Kliniczna Obserwacja Podręcznik, Empis, Warszawa 2014
https://www.charezinska.pl
http://www. pstis