Wstęp
Niniejsze sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego sporządziłam w oparciu o Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 lipca 2018 roku w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (Dz. U. z 2018 r., poz. 1574, z późn. zm.), w związku z zakończeniem przeze mnie stażu na stopnień nauczyciela mianowanego, który odbywałam w Powiatowej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Nowym Sączu. Na stanowisku psychologa jestem zatrudniona w wyżej wymienionej placówce od 1 września 2013 roku, na czas nieokreślony, w pełnym wymiarze czasu pracy. Tytuł magistra psychologii otrzymałam w 2012 roku, specjalność: psychologia kliniczna i osobowości oraz psychologia sądowa. Rok później ukończyłam studia podyplomowe kwalifikacyjne w zakresie „Pedagogiki”, a w 2017 roku studia podyplomowe kwalifikacyjne pt. „Autyzm, Zespół Aspergera oraz inne całościowe zaburzenia rozwojowe – diagnoza i terapia”.
Awans zawodowy na nauczyciela mianowanego rozpoczęłam 1 września 2016 roku. Planowany termin zakończenia stażu przypadał na 31 maja 2019 roku, jednak uległ przedłużeniu o czas trwania nieobecności w pracy z powodu urlopu macierzyńskiego i przypadającej bezpośrednio przed urlopem macierzyńskim czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby - do 12 września 2020 roku. Staż przebiegał w ścisłej współpracy z dyrektorem poradni oraz opiekunem stażu. W formie aneksu, w 2019 roku dokonałam zmian w planie rozwoju zawodowego, które zostały pozytywnie zaopiniowane przez dyrektora placówki.
Konstruując plan rozwoju zawodowego starałam się, aby jego realizacja przyniosła korzyści na wielu płaszczyznach. Przez okres trwania stażu systematycznie wykonywałam zadania zawarte w planie rozwoju zawodowego, sumiennie wypełniałam obowiązki wynikające ze statutu placówki, brałam czynny udział w posiedzeniach Rady Pedagogicznej, podejmowałam działania ukierunkowane na rozwój zawodowy i osobisty, podnosiłam swoje kwalifikacje oraz doskonaliłam znajomość prawa oświatowego normującego pracę poradni. Zdobytą wiedzę i umiejętności na bieżąco wykorzystywałam w pracy z dziećmi, rodzicami i nauczycielami, a także w celu podnoszenia jakości pracy placówki.
Przedstawione poniżej szczegółowe sprawozdanie stanowi podsumowanie realizacji zadań ujętych w planie rozwoju zawodowego oraz ich efektów w poszczególnych obszarach. Staż ten był okresem intensywnej pracy, również w warunkach nietypowych - pracy zdalnej - jaka miała miejsce w okresie pandemii.
1) Uzyskanie pozytywnych efektów w pracy dydaktycznej, wychowawczej lub opiekuńczej na skutek wdrożenia działań mających na celu doskonalenie pracy własnej i podniesienie jakości pracy szkoły (§ 7 ust. 2 pkt. 1)
1. W trakcie trwania stażu na stopień nauczyciela mianowanego przeprowadziłam 230 diagnoz psychologicznych, w tym diagnoz na potrzeby Zespołów Orzekających, dotyczących wczesnego wspomagania rozwoju, kształcenia specjalnego, indywidualnego nauczania oraz indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego. Każdorazowo po przeprowadzonym badaniu obliczałam i interpretowałam wyniki, które kolejno omawiałam z rodzicem. Następnie sporządzałam odpowiedni dokument mający na celu wsparcie dziecka w procesie edukacyjno-terapeutycznym. Określałam wskazówki dla nauczycieli dotyczące pracy z dzieckiem lub uczniem oraz zalecenia dla rodziców ukierunkowujące na rozwiązanie zgłaszanego problemu. Kilkakrotnie, z uwagi na stan zdrowia dzieci, badania psychologicznie wykonywałam w miejscu ich zamieszkania.
2. Jako specjalista całościowych zaburzeń rozwoju, przeprowadziłam 21 diagnoz dzieci z autyzmem, w tym Zespołem Aspergera. Z uwagi na szereg różnorodnych zaburzeń zachowania charakteryzujących te dzieci, konieczne było zapewnienie szczególnych warunków diagnostycznych: odpowiednie dostosowanie pomieszczenia, narzędzi oraz pomocy ułatwiających nawiązanie kontaktu i przeprowadzenie badania. W Opiniach o wczesnym wspomaganiu rozwoju i Orzeczeniach o potrzebie kształcenia specjalnego, kładłam szczególny nacisk na dostosowanie wymagań edukacyjnych w zakresie metod i form pracy do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dzieci i uczniów, w tym zabezpieczających specjalne środki dydaktyczne i odpowiednie warunki uwzględniające charakter niepełnosprawności.
3. W okresie trwania stażu systematycznie i aktywnie uczestniczyłam w posiedzeniach Zespołów Orzekających. Prezentowałam wyniki swoich diagnoz psychologicznych oraz przygotowywałam Orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, indywidualnego nauczania, indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, a także Opinie o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka. Sporządzając dokumenty określałam, w zależności od potrzeb, takie warunki i formy wsparcia, które umożliwiały realizację indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia, a także warunki rozwijania jego potencjalnych możliwości i mocnych stron.
4. Podczas odbywania stażu prowadziłam indywidualną terapię psychologiczną z dziećmi i młodzieżą, w zależności od potrzeb. Tą formą pomocy objęłam 3 uczniów, w tym 2 z Zespołem Aspergera. Spotkania terapeutyczne odbywały się co 2 tygodnie i każdorazowo trwały 60 minut. Tematyka zajęć skupiała się przede wszystkim na wypracowaniu umiejętności rozpoznawania własnych stanów emocjonalnych, radzeniu sobie z nimi, konstruktywnym rozwiązywaniu konfliktów, panowaniu nad złością. Starałam się omawiać bieżące problemy uczniów oraz udzielać im wsparcia w trudnych sytuacjach. W celu osiągnięcia lepszych efektów terapeutycznych zachęcałam rodziców do współpracy, informowałam o przebiegu spotkań, pojawiających się trudnościach jak i osiąganych sukcesach, udzielałam porad i wskazówek do pracy w domu.
5. W roku szkolnym 2016/2017 oraz dwukrotnie w 2019/2020 zorganizowałam i prowadziłam, we współpracy z opiekunem stażu, grupową terapię psychologiczną z elementami Treningu Umiejętności Społecznych (TUS), którą zostało objętych łącznie 22 dzieci. Zajęcia odbywały się systematycznie w trybie cotygodniowym, przez 1,5 godziny (cykle 10-15 spotkań). Opracowałam autorski program zajęć, który następnie był wdrażany w praktyce. Każdy cykl zajęć rozpoczynałyśmy od integracji grupowej, kolejno omawiałyśmy wybrane emocje, a następnie wypracowywałyśmy i ćwiczyłyśmy sposoby radzenia sobie z emocjami, uwrażliwiałyśmy dzieci na potrzeby innych. Opracowałyśmy system motywacyjny, który pozwalał eliminować zachowania niepożądane oraz wzmacniał zachowania pozytywne, co stanowiło podstawę do odnoszenia sukcesów, pobudzało dzieci do wysiłku i mobilizowało do dalszej pracy nad sobą.
6. W okresach świątecznych organizowałam konkursy „OZDOBA BOŻONARODZENIOWA” – pomysł był odpowiedzią na dziecięcą potrzebę pozytywnej komunikacji. Uczniowie mieli możliwość wykazania się pomysłowością i kreatywnością, a także mogli kształtować funkcje manualne i grafomotoryczne. Co więcej, spotkania były okazją do rozmowy, zachęcały do współpracy, mobilizowały do staranności, podnosiły umiejętności skupiania uwagi. Dzieci omawiały własne prace na forum, dzieliły się swoimi spostrzeżeniami. Pochwały z mojej strony oraz pozytywny odbiór przez rówieśników podnosiły poczucie własnej wartości u uczniów, a także pozwalały zacieśniać więzi.
7. W ramach wolontariatu, w miesiącach wrzesień-listopad, prowadziłam zajęcia integracyjne dla uczniów szkół ponadpodstawowych w Stanicy Harcerskiej w Kosarzyskach. Współpracowałam, rozmawiałam, ale przede wszystkim uważnie słuchałam wypowiedzi uczestników. Dzięki pracy w grupach, różnorodności ćwiczeń i zabaw, rówieśnicy mogli się nawzajem poznać, jak również zintegrować z wychowawcą. Uczniowie byli bardzo zadowoleni ze sposobu prowadzenia zajęć, wyrażali pełną aprobatę. Łącznie w warsztatach wzięło udział 345 uczniów.
8. Systematycznie prowadziłam „GAZETKĘ PORADNI”, którą uzupełniałam informacjami dotyczącymi ważnych etapów rozwoju dzieci, wskazówkami jak pracować z dzieckiem w domu oraz sposobami budowania zdrowych relacji w rodzinie.
9. Uczestnictwo w posiedzeniach Rady Pedagogicznej, mających na celu podnoszenie jakości pracy poradni, przyczyniało się do wzbogacania warsztatu mojej pracy, dawało możliwość zaznajomienia się z bieżącymi problemami dydaktycznymi i wychowawczymi, zmieniającymi się przepisami prawa oświatowego, a także planowanymi działaniami. Podczas posiedzeń byłam kilkukrotnie powoływana do protokołowania przebiegu obrad. Wszystko to wpłynęło na poszerzenie moich kompetencji zawodowych, lepszą organizację i przebieg codziennej pracy, większą świadomość zasad współpracy i odpowiedzialności za całokształt pracy placówki, a w związku z tym współtworzenie pozytywnego wizerunku Powiatowej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w środowisku lokalnym.
10. Brałam czynny udział w pracach Zespołu do Spraw Ewaluacji Wewnętrznej. Celem ewaluacji był obszar: „Procesy edukacyjne są efektem współpracy nauczycieli i innych osób realizujących zadania placówki”. W zespole wspólnie sporządziliśmy plan ewaluacji, a następnie przygotowaliśmy narzędzia ewaluacyjne i przeprowadziliśmy badania w grupie pracowników poradni. Kolejno zebraliśmy i przeanalizowaliśmy informacje oraz opracowaliśmy wyniki. Wnioski wskazują, że w zdecydowanej większości pracownicy w znacznym stopniu angażują się w prace różnych zespołów, chętnie wymieniają się doświadczeniami z innymi, ustalają wspólne stanowisko wypracowując stosowne dokumenty i określając formy pomocy, zespołowo prowadzą różne zajęcia w placówkach oświatowych. Ponadto pracownicy przekazują sobie nawzajem informacje z kursów i szkoleń.
11. Na przestrzeni ostatnich kilku lat nieustannie poszerzałam swoje wiadomości i umiejętności zawodowe uczestnicząc w procesie aktywnego doskonalenia zawodowego. Za najbardziej wzbogacające mój warsztat pracy uważam studia podyplomowe kwalifikacyjne pt. „Autyzm, Zespół Aspergera oraz inne całościowe zaburzenia rozwojowe – diagnoza i terapia”. Dzięki w/w studiom zostałam zapoznana z wiedzą naukową, sposobami konstruowania diagnozy rozwojowej i funkcjonalnej dzieci i młodzieży ze spektrum autyzmu oraz kryteriami diagnostycznymi. Wykształtowałam umiejętności stosowania przepisów prawa oświatowego dotyczących organizowania kształcenia, pomocy, wsparcia oraz opieki dzieci i młodzieży, prowadzenia zajęć o charakterze terapeutycznym, a ponadto umiejętności pracy z rodziną dzieci i młodzieży z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Odbyłam 120 godzin praktyk w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym pn. Centrum Autyzmu i Całościowych Zaburzeń Rozwojowych w Krakowie oraz w Szkole Podstawowej z Oddziałami Specjalnymi im. Mikołaja Kopernika w Chełmcu. Poszerzając swoją wiedzę w tej dziedzinie na przełomie 2019/2020 roku odbyłam III stopniowy kurs kwalifikacyjny „Stosowana Analiza Zachowania w pracy terapeutycznej z osobami ze spektrum autyzmu”. Warsztat ten umożliwił mi zapoznanie się z zasadami terapii behawioralnej oraz praktycznym zastosowaniem technik behawioralnych w rozwijaniu umiejętności poznawczych, społecznych i komunikacyjnych. Ponadto dzięki szkoleniu „Trening Umiejętności Społecznych (TUS) - terapia grupowa dzieci ze spektrum autyzmu” oraz zdaniu egzaminu nabyłam kompetencje niezbędne do prowadzenia i projektowania zajęć TUS.
12. Ponadto wzięłam udział w następujących zewnętrznych formach doskonalenia zawodowego:
̶ 1 grudzień 2016 r. – sympozjum szkoleniowe „Z autyzmem przez życie” – Nowy Sącz,
̶ 25 marzec 2017 r. – sympozjum szkoleniowe „Gdy dziecko nie słucha, nie rozumie, nie koncentruje się...” – Nowy Sącz,
̶ 29 marzec 2017 r. – szkolenie „Wpływ zaburzeń przetwarzania słuchowego na rozwój, naukę i zachowanie dziecka” – Nowy Sącz,
̶ 14 maj 2017 r. – szkolenie „Zastosowanie testów PEP-R i AAPEP w diagnozie i terapii osób z autyzmem i innymi zaburzeniami rozwoju” – Katowice,
̶ 18 maja 2017 r. – szkolenie „Stosowanie i Interpretacja Zestawu Kwestionariuszy do Diagnozy Spektrum Autyzmu ASRS” – Warszawa,
̶ 8 czerwiec 2017 r. – szkolenie nadające uprawnienia do posługiwania się w praktyce diagnostycznej Skalą Inteligencji Stanford-Binet 5 – Nowy Sącz,
̶ 17-19 czerwiec 2017 r. – kurs „Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa” – Wrocław,
̶ 10 marzec 2018 r. – sympozjum szkoleniowe „Milczące – krzyczące dziecko. Jak odróżnić mutyzm, autyzm i zaburzenia językowe” – Nowy Sącz,
̶ 16 marzec 2019 r. – sympozjum szkoleniowe „Dziecko z autyzmem w świetle współczesnych praktyk” – Nowy Sącz,
̶ 16-17 listopad 2019 r. – szkolenie „Emocje przedszkolaków. Rozwój – Rozumienie – Regulacja” - Kraków.
13. Ponadto zdalnie uczestniczyłam w e-konferencjach i webinarach poszerzając swoją wiedzę na interesujące mnie tematy zawodowe:
̶ 11-16 maj 2020 r. – III konferencja online dla rodziców „Bliżej potrzeb, bliżej szczęścia”,
̶ 14 lipiec 2020 r. – webinar „Granice w rodzicielstwie”,
̶ 7 sierpień 2020 r. – „Jak nie być ratownikiem – webinarium dla tych, którzy wspierają innych”.
14. Studiowałam literaturę fachową z zakresu psychologii i pedagogiki szukając odpowiedzi na aktualnie pojawiające się problemy. Przeczytałam następujące pozycje:
̶ A. Faber., E. Mazlish., „Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały, jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły”,
̶ J. Faber., J. King., „Jak mówić, żeby maluchy nas słuchały”,
̶ E. Aron., „Wysoko wrażliwe dziecko”,
̶ W. T. Boyce., „Dziecko orchidea czy mlecz”,
̶ J. Cieszyńska., M. Korendo., „Wczesna interwencja terapeutyczna – stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6 roku życia”,
̶ A. Kołakowski., A. Pisula., „Sposób na trudne dziecko – przyjazna terapia behawioralna”,
̶ R. W. Greene., „Trudne emocje u dzieci”,
̶ J. Nelson., „Pozytywna dyscyplina”,
̶ J. Nelson., Ch. Erwin., R. Duffy., „Pozytywna dyscyplina dla przedszkolaków”,
̶ N. Minge., K. Minge., „Jak kreatywnie wspierać rozwój dziecka ?”,
̶ J. C. Darding., W. L. Heward., „Umówmy się”,
̶ S. Shanker., „Self-reg – jak pomóc dziecku (i sobie) nie dać się stresowi i żyć pełnią możliwości”,
̶ E. Snel., „Uważność i spokój żabki” oraz „Moja supermoc – uważność i spokój żabki”,
̶ D. J. Siegel., T. P. Bryson., „Zintegrowany mózg – zintegrowane dziecko”,
̶ A. Kast-Zahn., „Każde dziecko może nauczyć się reguł”,
̶ P. C. Kendall., „Terapia poznawczo-behawioralna zaburzeń lękowych u młodzieży”,
̶ O. Teitelbaum., P. Teitelbaum., „Czy moje dziecko ma autyzm ? – jak rozpoznać najwcześniejsze oznaki autyzmu”,
̶ H. Olechnowicz., „Dziecko własnym terapeutą”,
̶ H. Olechnowicz., R. Wiktorowicz., „Dziecko z autyzmem – wyzwalanie potencjału rozwojowego”,
̶ M. Sabik., A. Szczypczak., „Zabawy dla dzieci z autyzmem”,
̶ H. Pasterny., „Tandem w szkocką kratkę”.
15. W internetowej bazie poradni systematycznie gromadziłam teksty obowiązujących przepisów, tworząc „Biblioteczkę aktów prawnych”, którą udostępniałam współpracownikom w celu polepszenia pracy poradni.
16. Aktualizowałam „nowinki zawodowe” zgłębiając czasopisma psychologiczne: „Charaktery”, „Psychologia w Praktyce”, „Newsweek Extra: Psychologia Dziecka” oraz edukacyjne: „Głos Pedagogiczny”, „Hejnał Oświatowy”.
17. Mając na uwadze rzetelną diagnozę i terapię, a co za tym idzie skuteczną pomoc dzieciom i młodzieży, zapoznawałam się oraz analizowałam psychologiczne metody diagnostyczne: IDS-2 Skale Inteligencji i Rozwoju dla dzieci i młodzieży, Leiter-3 Międzynarodowa Wykonaniowa Skala Leitera – wydanie trzecie. Sumienne wykorzystywałam zdobytą wiedzę poprzez dobieranie odpowiednich metod w procesie diagnostycznym.
18. Zbierałam i stale aktualizowałam materiały wzbogacające mój warsztat pracy z dziećmi z całościowymi zaburzeniami rozwoju (Q-czat Test do diagnozy autyzmu, M-CHAT – Zmodyfikowany Kwestionariusz Autyzmu w Okresie Poniemowlęcym, CARS – Skala Oceny Autyzmu Dziecięcego, Kwestionariusz ASDS, CAST – The Childhood Asperger Syndrome Test, Australijska skala dla Zespołu Aspergera, ASAS – Australian Scale For Asperger’s Syndrome, ASDI – wywiad diagnostyczny w kierunku Zespołu Aspergera), a tym samym podnoszące efektywność działania placówki.
19. Stworzyłam zaplecze samodzielnie przygotowanych pomocy ułatwiających rozpoznawanie zgłaszanych przez rodziców problemów dzieci i młodzieży (kwestionariusz „Czy moje dziecko jest wysoko wrażliwe”, „Czy to już syndrom nieśmiałości? – ankieta dla rodziców”, „Kiedy mówimy o depresji młodzieńczej?”, „Nadpobudliwość psychoruchowa – wywiad uzupełniający”, „Zasadnicze rodzaje nieprzystosowania społecznego”, „Kilka wskazówek dotyczących tików nerwowych”, „Symptomy zaburzeń przetwarzania słuchowego – lista kontrolna”.
20. Przez cały okres trwania stażu opracowywałam materiały informacyjne zawierające wskazówki dla rodziców jak pracować z dzieckiem w domu („O czym warto pamiętać w pracy z dzieckiem nadpobudliwym? – wskazówki dla rodziców”, „Jak głośne czytanie dziecku wpływa na jego rozwój”, „Jak pomóc dziecku radzić sobie z własnymi emocjami?”, „Ogólne zasady postępowania z dzieckiem nieśmiałym”, „Najlepsze prezenty dla dziecka”, „Komunikacja w rodzinie, czyli jak rozmawiać z dzieckiem?”, „Jaka powinna być konsekwencja?”, „Warunki skuteczności nagród i kar”, „Jak postępować z dzieckiem trudnym?”, „Jak radzić sobie z agresją u dzieci w wieku przedszkolnym?”, „Jak zachęcić dziecko do nauki?”.
21. W ramach prowadzonego przeze mnie bloga PsychoPrzestrzeń, na podstawie zdobytej wiedzy i doświadczenia własnego zredagowałam artykuły: „Dlaczego dzieci nie traktują rodziców poważnie?”, „Jak nie stając na głowie przetrwać dzień z maluchem?”, Nie bądź zielony w temacie autyzmu, w kwietniu bądź niebieski”, „Milczenie jest złotem? Nie zawsze! Diagnoza: mutyzm wybiórczy”.
22. Prowadziłam szkolenia Rad Pedagogicznych w szkołach: „Dzieci z zaburzeniami rozwoju – autyzm czy zespół Aspergera ?”, „Jak pracować z uczniem z zespołem Aspergera ? – wskazówki do pracy dla nauczycieli”.
23. Podejmowałam działania zmierzające do wzbogacania posiadanej przez rodziców wiedzy i umiejętności w kwestiach wychowawczych. Ponadto podczas spotkań zapoznawałam rodziców z ofertą Powiatowej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Nowym Sączu: diagnozy psychologiczne, pedagogiczne oraz logopedyczne, specjalistyczne zajęcia indywidualne i grupowe, mediacje, porady i konsultacje, Szkoła dla Rodziców.
24. W czasie pracy zdalnej, przygotowywałam materiały informacyjne dla rodziców, które były umieszczane na stronie internetowej Powiatowej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Nowym Sączu.
25. W ramach doskonalenia wewnętrznego uczestniczyłam w Zespołach Samokształceniowych pracowników Powiatowej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, zebraniach szkoleniowych Rad Pedagogicznych oraz pracach zespołowych pracowników dotyczących bieżących potrzeb.
26. Realizowałam projekty, które przyczyniły się do podnoszenia jakości pracy placówki: Grupa Wsparcia dla Pedagogów szkolnych, Punkty Konsultacyjne, Dni Otwarte Powiatowej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, Konkursy.
2) Umiejętność rozpoznawania potrzeb rozwojowych uczniów i uwzględniania ich w pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej (§ 7 ust. 2 pkt. 2)
1. Mając na uwadze jak najlepsze rozpoznanie potrzeb rozwojowych uczniów z dużą starannością oraz indywidualnym podejściem analizowałam wnioski o podjęcie czynności diagnostycznych. Brałam pod uwagę wyniki dotychczas przeprowadzonych badań i rodzaj udzielonej pomocy. Ponadto wnikliwie przeglądałam dostarczoną dokumentację zewnętrzną: zaświadczenia lekarskie, informacje sporządzone przez specjalistów pracujących z dzieckiem oraz opinie szkolne. W oparciu o wywiady rozwojowe z rodzicami dokonywałam oceny sytuacji rodzinnej badanego. Bazując na zebranych danych dobierałam odpowiednie narzędzia psychologiczne do diagnoz, uwzględniając potrzeby i możliwości badanych.
2. Rozpoznając potrzeby dzieci w klasach szkolnych, wielokrotnie prowadziłam zajęcia warsztatowe, w których wzięło łącznie udział 1114 uczniów. Każde zajęcia poprzedzałam odpowiednim przygotowaniem w postaci opracowania scenariuszy oraz gromadzenia niezbędnych materiałów i pomocy dydaktycznych. W zależności od problemów zgłaszanych przez szkoły, były to warsztaty zarówno o charakterze integracyjnym jak i psychoedukacyjnym. Tematyka zajęć prezentowała się następująco:
̶ „Ja i moja klasa jako grupa przyjaciół - integracja grupy rówieśniczej”,
̶ „Sposoby radzenia sobie z emocjami”,
̶ „Akceptuję siebie – szanuję innych – potrafię wyrazić swoje zdanie nie raniąc drugiego człowieka”,
̶ „Jak się uczyć, aby osiągnąć sukces?”,
̶ „Komunikacja jako forma umiejętnej współpracy”,
̶ „Sposoby radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych”,
̶ „Odpowiedzialność za słowo”,
̶ „Szkoła bez agresji i przeklinania”,
̶ „Asertywność i tolerancja”.
3. Scenariusze starałam się przygotowywać w taki sposób, aby były dla odbiorców atrakcyjne, przekazywały ważne informacje uczyły oraz integrowały. Uczniowie chętnie i aktywnie brali udział w zajęciach, wykazywali się pomysłowością i kreatywnością, a ponadto opowiadali o swoich niepokojach i trudnych emocjach. Każde warsztaty kończyły się podsumowaniem i wyciągnięciem wniosków.
3) Umiejętność wykorzystania w pracy metod aktywizujących ucznia (§ 7 ust. 2 pkt. 3)
1. Podczas terapii indywidualnej oraz zajęć grupowych stosowałam gry edukacyjno-terapeutyczne dotyczące emocji pt.: „Łamacz lodów”, „Gra na emocjach”, „Góra uczuć”, „Emocje. Nazywam – Rozumiem – Wyrażam”, „Odkrycia. Poznać i zrozumieć siebie”, „Empatio. Gra o emocjach i wyobraźni”, „5 sekund”, „Kalambury”. Dzięki temu łatwiejsze było nawiązanie z uczestnikami kontaktu, uczniowie byli bardziej zmobilizowani do działania i skoncentrowani.
2. Dzięki wykorzystaniu generatorów internetowych (www.eduzabawy.com, www.naszelementarz.men.gov.pl) tworzyłam karty pracy pomocne podczas terapii grupowej.
3. Korzystanie z narzędzi multimedialnych (filmy o emocjach, bajki terapeutyczne) dawało mi możliwości wizualnego przedstawiania wybranych zagadnień, uatrakcyjniania procesów uczenia się, pobudzania różnych zmysłów, zwiększania zdolności spostrzegania u dzieci oraz zachęcania do większej aktywności podczas zajęć.
4. Warsztaty w szkołach prowadziłam/współprowadziłam metodami aktywizującymi, dzięki którym uczniowie efektywnie utrwalali poznane wiadomości i umiejętności. W celu kształtowania twórczego myślenia oraz wypracowywania wspólnego stanowiska wykorzystywałam metody definiowania pojęć m.in. „burza mózgów”, „śniegowa kula”, „mapa pojęciowa”. Metody dyskusyjne takie jak: „debata za i przeciw”, „akwarium” pozwalały uczniom na wymianę myśli i przekonań, kształtowanie własnych poglądów oraz prezentowanie swojego stanowiska. W sytuacjach problemowych, mając na uwadze identyfikację czynników odpowiadających za zaistniałą sytuację, wykorzystywałam „rybi szkielet”, a dążąc do twórczego rozwiązywania problemów stosowałam „dywanik pomysłów”. Metody integracyjne pozwały tworzyć miłą atmosferę, zapewniały bezpieczeństwo, gwarantowały poczucie tożsamości i kształtowały efektywną komunikację np.: „pajęczynka”, „kwiat grupowy”, „tratwa”, „myjnia samochodowa”. Ucząc akceptacji indywidualnych różnić i pracy w grupie posiłkowałam się metodami pracy we współpracy np. „krzyżówka klasowa”, „układanka”.
4) Umiejętność dokonywania ewaluacji własnej pracy i wykorzystywania jej wyników do doskonalenia warsztatu pracy (§ 7 ust. 2 pkt. 4)
1. Pierwszym krokiem w celu lepszego zorganizowania pracy było nawiązanie współpracy z opiekunem stażu, przydzielonym przez dyrektora poradni, panią ..., której umiejętności zawodowe oraz udzielane mi wskazówki bardzo cenię i które stanowiły istotne wsparcie zawodowe i emocjonalne. Podczas spotkania został zawarty ustny kontrakt dotyczący obowiązków należących do nauczyciela oraz opiekuna. Szczegółowo omówione zostały zasady i formy współpracy, a za obowiązujące przyjęto: spotkania dyskusyjne, wymianę opinii, doświadczeń i uwag, które pozwalały mi weryfikować moje działania w skomplikowanych sytuacjach. Dzięki współpracy z panią .... mogłam w pełni sprostać postawionym sobie celom, korzystając z jej doświadczenia, cennych rad i wskazówek miałam możliwość wypracować własny model pracy i kształtować umiejętności, a prowadząc zajęcia w obecności opiekuna stażu, określałam swoje mocne i słabe strony oraz dokonywałam autorefleksji nad efektami podejmowanych działań.
2. Zajęcia prowadzone w obecności wice-dyrektora placówki otrzymały pozytywną ocenę, która okazała się być bardzo przydatna w pracy, jednocześnie stanowiła ogromną motywację do dalszego rozwoju.
3. Na bieżąco analizowałam prowadzone przez siebie działania, wyciągałam wnioski, doskonaliłam jakość pracy. Zwracałam szczególną uwagę na rodzaj stosowanych metod diagnostycznych oraz indywidualizację w procesie terapeutycznym. Po dokonaniu ewaluacji własnej pracy mogłam jeszcze lepiej organizować swój warsztat i efektywniej realizować obowiązki psychologa.
4. Wielokrotnie po przeprowadzonych przeze mnie zajęciach w szkołach prosiłam uczniów o relację na temat przebiegu warsztatów. Przekazywane informacje zwrotne, dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, stanowiły dla mnie wskazówki do dalszej pracy. Biorąc pod uwagę ewentualne sugestie, dokonywałam zmian podczas projektowania kolejnych warsztatów.
4. Niejednokrotnie zasięgałam opinii rodziców, na temat prowadzonej pracy terapeutycznej, dzięki temu modyfikowałam formy i sposoby udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
5. Dodatkowo ocenie skuteczności realizowanych działań służyły informacje od nauczycieli dotyczące postępów uczniów objętych terapią psychologiczną. Liczne podziękowania dla mojej osoby, kierowane do dyrekcji poradni, wyrażające wdzięczność i życzliwość oraz podkreślające mój profesjonalizm, dawały mi satysfakcję oraz mobilizowały do dalszej pracy.
6. Dokonałam również ewaluacji, przeprowadzonych przeze mnie zajęć otwartych dla pracowników poradni. Zdaniem przeważającej większości, prezentacja zawierała wystarczającą ilość informacji, zajęcia były prowadzone metodami podtrzymującymi zainteresowanie, sprzyjały otwartej komunikacji w grupie i przyjaznej atmosferze, co świadczy o moich kompetencjach zawodowych.
5) Umiejętność dzielenia się wiedzą i doświadczeniem z innymi nauczycielami w ramach wewnątrzszkolnego doskonalenia zawodowego (§ 7 ust. 2 pkt. 5)
1. Przez cały okres trwania stażu biorąc udział w kursach i szkoleniach, mających na celu poszerzanie wiedzy z zakresu psychologii i pedagogiki, w szczególności z zakresu całościowych zaburzeń rozwoju, a także czytając literaturę fachową i śledząc psychologiczne portale internetowe, tworzyłam notatki na bazie zdobytych informacji, którymi dzieliłam się z innymi pracownikami poradni.
2. W ramach zajęć otwartych nt. „Dziecko wrażliwe, czyli jakie ?” omówiłam czym jest wysoka wrażliwość, jak można ją zdefiniować, jak rozumieć zachowania dzieci, w jaki sposób reagować i udzielać wsparcia. Opracowałam kwestionariusze „Czy jesteś osobą wysoko wrażliwą?” oraz „Czy moje dziecko jest wysoko wrażliwe?”, które udostępniłam pracownikom do wykorzystania w codziennej pracy. Powyższe zajęcia były cennym doświadczeniem, pozytywnie wpłynęły na jakość pracy placówki oraz kontakty interpersonalne. Stały się także okazją do wymiany spostrzeżeń i poglądów.
3. W roku szkolnym 2019/2020 współorganizowałam oraz współprowadziłam cykliczne spotkania Grupy Wsparcia dla pedagogów szkolnych z terenu działania poradni. Na jednym z nich, dzieląc się wiedzą specjalistyczną, zaprezentowałam temat: „Zespół Aspergera – jak pracować z dzieckiem w szkole”. Opracowane przeze mnie wskazówki spotkały się z dużym zainteresowaniem i okazały się być bardzo pomocne w codziennej pracy nauczycieli.
4. Na bieżąco konsultowałam przypadki uczniów w zespole diagnostycznym (psycholog, pedagog, logopeda), omawiałam wyniki badań, przekazywałam własne spostrzeżenia z obserwacji dzieci, dzieliłam się wiedzą i doświadczeniem.
5. Na podstawie zdobytej wiedzy, udzielałam nauczycielom porad dotyczących problemów wychowawczych i emocjonalnych uczniów. Określałam przyczyny zaistniałych sytuacji, proponowałam możliwe rozwiązania, wspierałam w działaniach. W efekcie długofalowym obserwowano u uczniów zmiany w zachowaniu, w relacjach społecznych, lepsze radzenie sobie z emocjami, a co za tym idzie efektywniejszą pracę na lekcji.
6. Publikując plan rozwoju zawodowego oraz sprawozdanie na portalach internetowych dla nauczycieli (www.edukacja.edux.pl, www.profesor.pl), dzieliłam się wiedzą i doświadczeniem, doskonaliłam umiejętności otwartego komunikowania się, prowadzenia dialogu, wzajemnej pomocy.
6) Umiejętność uwzględniania w pracy problematyki środowiska lokalnego oraz współczesnych problemów społecznych i cywilizacyjnych (§ 7 ust. 2 pkt. 6)
1. Przez cały okres trwania stażu współpracowałam ze szkołami, i za zgodą rodziców, prowadziłam wywiady środowiskowe, w formie konsultacji telefonicznych oraz rozmów osobistych z nauczycielami i wychowawcami. W celu rozwiązania istniejących problemów przeprowadziłam 3 konsultacje w sprawie uczniów, w których uczestniczyły osoby diagnozujące (psycholog, pedagog), nauczyciele, dyrektorzy szkół oraz rodzice. Kilkukrotnie obserwowałam uczniów w sytuacjach szkolnych i podczas zajęć lekcyjnych, aby móc dokładniej określić przyczyny ich trudności i udzielić stosownego wsparcia. Ponadto, jeśli zaistniała taka potrzeba, kontaktowałam się z lokalnymi instytucjami (sąd rodzinny, kurator), aby dokonać wglądu w sytuację rodzinną i prawną uczniów oraz móc podjąć odpowiednie działania w celu poprawy funkcjonowania dziecka.
2. Mając na uwadze poszerzenie zakresu działań placówki oraz jeszcze lepsze zapoznanie się z problematyką środowiska lokalnego, w roku szkolnym 2016/2017 brałam udział w organizacji i przeprowadzeniu Dni Otwartych Powiatowej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Nowym Sączu. Wraz z pozostałymi specjalistami (pedagog, logopeda, doradca zawodowy) pełniłam dyżur, dając możliwość rodzicom oraz dzieciom skorzystania z konsultacji. Organizując wydarzenie, po ustaleniu dogodnego terminu, brałam czynny udział w przygotowaniu ulotek, rozesłaniu drogą e-mail informacji do szkół, zamieszczeniu zaproszenia na stronie poradni. Konsultacje trwały zazwyczaj około 30 minut. Zgłaszane przez rodziców problemy dotyczyły przede wszystkim: niepokojów związanych z rozwojem psychoruchowym, emocjonalnym i społecznym dzieci. Większość udzielonych konsultacji miała kontynuację w postaci pogłębionej diagnozy oraz wydania stosowanego do zgłaszanego problemu dokumentu.
3. Istotnym działaniem podnoszącym jakość pracy placówki, a także wychodzenie naprzeciw potrzebom społeczności lokalnej, było stworzenie w roku szkolnym 2016/2017 Punktów Konsultacyjnych w szkołach. Zaproponowano możliwość konsultacji psychologicznej, pedagogicznej oraz logopedycznej. Punkty Konsultacyjne zostały uruchomione w Szkole Podstawowej Nr 2 im. św. Kingi w Kamionce Wielkiej, Szkole Podstawowej im. Franciszka Pawłowskiego w Piątkowej oraz w Szkole Podstawowej z Oddziałami Specjalnymi im. Mikołaja Kopernika w Chełmcu. Udzielałam rodzicom informacji na temat istoty działania poradni oraz ewentualnych form pomocy, jakie mogą uzyskać w placówce. Dawałam wskazówki dotyczące rozwoju dzieci w danym wieku, niepokojących sygnałów oraz wskazywałam na konieczność obserwacji swojego dziecka.
4. Diagnozowane problemy środowiska lokalnego dotyczyły głównie braku u dzieci aspiracji i motywacji do nauki, ograniczeń intelektualnych, nieodpowiedniej stymulacji ze strony środowiska domowego, niewydolności wychowawczej, niepełnosprawności dzieci, a często również alkoholizmu rodziców. Problemy w aspekcie społecznym i cywilizacyjnym obejmowały przede wszystkim: agresję słowną i fizyczną, znęcanie się i obrażanie, a także uzależnienia od internetu, komputera oraz innych urządzeń mobilnych.
5. Prowadzona przez mnie pedagogizacja rodziców obejmowała tematykę zagrożeń współczesnej cywilizacji, a mianowicie: „Wpływ internetu i gier komputerowych na rozwój oraz funkcjonowanie dzieci”. Celem tego rodzaju działań było uwrażliwianie rodziców, aby zwracali większą uwagę na to w jaki sposób ich dzieci spędzają czas po szkole, zachęcanie do wspólnego spędzania czasu w sposób aktywny, rozwijający i wspierający.
7) Umiejętność posługiwania się przepisami prawa dotyczącymi odpowiednio oświaty, pomocy społecznej lub postępowania w sprawach nieletnich, w zakresie funkcjonowania szkoły, w której nauczyciel odbywał staż (§ 7 ust. 2 pkt. 7)
1. Pogłębiając znajomość zasad funkcjonowania i organizacji poradni we wrześniu 2016 roku dokonałam analizy podstawowej dokumentacji obowiązującej w placówce: Statut Powiatowej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, Regulamin Pracy, Regulamin Rady Pedagogicznej, Regulamin Zespołów Orzekających. Sumiennie realizowałam bieżące zarządzenia dyrektora placówki.
2. Przez cały okres trwania stażu śledziłam akty prawne regulujące pracę poradni. Były to rozporządzenia Ministerstwa Edukacji Narodowej w sprawie:
- szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych,
- zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach,
- orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych,
- oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych,
- indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży,
- organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci,
- warunków i sposobu organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim,
- warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym,
- warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki.
3. Wraz z rozpoczęciem stażu, uznając za bardzo istotne przygotowanie merytoryczne, szczegółowo zapoznałam się z przepisami prawa oświatowego dotyczącymi awansu zawodowego nauczycieli takimi jak: Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 roku Karta Nauczyciela – z późn. zm. (Rozdział 3a – Awans zawodowy nauczycieli) oraz Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 marca 2013 roku w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (Dz. U. z 2013., poz. 393. W trakcie trwania stażu regularnie śledziłam na stronie internetowej www.bip.men.gov.pl publikacje dotyczące zmian w zakresie awansu zawodowego nauczycieli (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 lipca 2018 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli - Dz. U. z 2018, poz. 1574, ze zmianą z dnia 23 sierpnia 2019 r. - Dz. U. z 2019, poz. 1650). Korzystałam również z takich portali oświatowych jak: www.edunews.pl, www.portaloswiatowy.pl, oraz serwisu www.awans.net.
4. Dokonując analizy przepisów prawa oświatowego dotyczących awansu zawodowego nauczycieli uzyskałam informacje w zakresie: procedur awansu zawodowego na stopień nauczyciela mianowanego, wymagań koniecznych do spełnienia i sposobów realizacji podstawowych aktów prawnych regulujących system oświaty, roli dokumentacji w postępowaniu egzaminacyjnym oraz przygotowania autoprezentacji.
5. W dniu 1 września 2016 odbyłam z panem ...., dyrektorem Powiatowej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Nowym Sączu, rozmowę w sprawie mojego awansu zawodowego, a następnie przedłożyłam wniosek o rozpoczęcie stażu na stopień nauczyciela mianowanego, przygotowany w oparciu o obowiązujące przepisy, wraz z poprawnie sporządzonym planem rozwoju zawodowego, który został zatwierdzony w dniu 22 września 2016 roku.
6. Opracowując plan rozwoju zawodowego uwzględniłam charakter pracy psychologa w poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz potrzeby i oczekiwania uczniów, rodziców, współpracowników, a także środowiska lokalnego. Jednocześnie zaplanowane działania opierały się na realności osiągnięcia celów, moich umiejętnościach i kilkuletnim doświadczeniu, biorąc pod uwagę potrzeby dalszego rozwoju zawodowego oraz kontynuację pracy w placówce. W tym celu, wraz z rozpoczęciem stażu, przeprowadziłam analizę dotychczasowych osiągnięć oraz określiłam obszary, w których planowałam podnieść swoje umiejętności. Realizując przyjęty plan rozwoju, dokonywałam autorefleksji i samooceny swoich działań, doskonaląc w ten sposób metody pracy, które korzystnie wpływały na pracę z dziećmi, kontakt z rodzicami i współpracę z innymi pracownikami.
7. Systematycznie aktualizowałam wiedzę na temat prawa oświatowego, śledziłam zmiany i nowelizacje w obowiązujących przepisach regulujących pracę poradni. Korzystałam z następujących portali internetowych zajmujących się prawem oświatowym: www.men.gov.pl, www.oswiata.org.pl, www.kuratorium.krakow.pl.
8. Znajomość przepisów pozwoliła mi na prawidłowe prowadzenie dokumentów obowiązujących w poradni oraz właściwą realizację celów, a także lepszą organizację własnej pracy. Dokonywałam wpisów w dziennikach zajęć, kartach indywidualnych uczniów oraz formułowałam sprawozdania z działań podejmowanych w terenie.
9. Posługiwałam się przepisami prawa oświatowego w trakcie posiedzeń Zespołów Orzekających oraz podczas opracowywania orzeczeń i opinii dla uczniów.
8) Umiejętność korzystania w pracy, zwłaszcza w trakcie prowadzonych zajęć, z narzędzi multimedialnych i informatycznych (§ 7 ust. 2 pkt. 8)
1. W swojej pracy na bieżąco używałam komputera, w celu realizacji procesu diagnostycznego, interpretując wyniki badań oraz przygotowując niezbędne dokumenty, takie jak: informacje psychologiczne, opinie i orzeczenia. Opracowywałam konspekty, scenariusze zajęć, ankiety oraz tworzyłam prezentacje multimedialne, które przedstawiałam na zajęciach w szkołach. Umiejętność korzystania w pracy z narzędzi informatycznych i posługiwania się takimi programami jak: Open Office, Adobe Reader czy Paint przyczyniły się do uatrakcyjnienia działalności dydaktycznej. Technologię komputerową stosowałam również sporządzając pomoce do zajęć, zestawy ćwiczeń czy dyplomy dla uczniów biorących udział w terapii indywidualnej i zajęciach grupowych.
2. Za pomocą poczty elektronicznej komunikowałam się i wymieniałam informacje z różnymi instytucjami np. wysyłałam zaproszenia do dyrektorów szkół na spotkania „Grupy wsparcia dla pedagogów”, skanowałam dokumenty dla kuratora.
3. Dobra znajomość obsługi komputera oraz internetu jako narzędzia pracy, przyczyniły się do mojego samorozwoju wzbogacając wiedzę teoretyczną, poprzez pozyskiwanie informacji na temat szkoleń, konferencji i sympozjów.
4. Obserwując strony internetowe księgarni edukacyjnych, takie jak: www.wir-wydawnictwo.com.pl, www.harmonia.edu.pl, www.eduksiegarnia.pl oraz www.practest.com.pl mogłam być na bieżąco z pojawiającymi się nowościami i dbać, aby gabinet psychologiczny był uzupełniany pomocami dydaktyczno-diagnostyczno-terapeutycznymi.
5. W kwietniu b. r. zaprojektowałam i w pełni samodzielnie stworzyłam bloga „PsychoPrzestrzeń”, który jest miejscem wypełnianym treściami z zakresu psychologii dziecięcej oraz praktycznymi wskazówkami, poradami i ciekawostkami opartymi na badaniach naukowych i doświadczeniach własnych. Publikując interesujące artykuły strona zyskuje coraz szersze grono odbiorców: rodziców, nauczycieli, specjalistów.
6. Prowadzę również profil „PsychoPrzestrzeń” na Facebooku oraz Instagramie. W aplikacji Pinterest, zamieszczam tzw. „karty kontrolne rozwoju dziecka na poszczególnych etapach”, a także korzystam z informacji zamieszczanych przez innych użytkowników.
7. Ponadto komputer stanowił podstawowe narzędzie przy opracowywaniu dokumentów potrzebnych do uzyskania kolejnego stopnia awansu zawodowego.
Podsumowanie
Założone w Planie Rozwoju Zawodowego cele zostały przeze mnie w pełni zrealizowane. Jednocześnie spełniłam wszystkie wymagania kwalifikacyjne na stopień nauczyciela mianowanego. Realizowałam różnorodne zadania, dzięki którym uzyskałam pozytywne efekty w pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej. Podejmowałam działania dzięki, którym rozpoznawałam potrzeby rozwojowe uczniów i uwzględniałam je w procesie diagnostyczno-terapeutycznym oraz dydaktycznym. Systematycznie wzbogacałam i unowocześniałam warsztat pracy, wykorzystywałam metody aktywizujące uczniów. Rzetelnie planowałam i organizowałam poszczególne działania oraz właściwie je dokumentowałam (świadectwa, certyfikaty, zaświadczenia, podziękowania, scenariusze). Analizowałam i oceniałam ich skuteczność, a jeśli zaistniała taka potrzeba, odpowiednio modyfikowałam. Weryfikowałam dokonania zawodowe, a ich wyniki wykorzystywałam do rozwijania warsztatu pracy. Uwzględniałam problematykę środowiska lokalnego oraz współczesne problemy społeczne i cywilizacyjne. Korzystałam z różnych form doskonalenia zawodowego: studia podyplomowe, kursy, szkolenia specjalistyczne, sympozja i konferencje (również online). Dzieliłam się swoją wiedzą i doświadczeniem z innymi pracownikami poradni, prowadząc zajęcia otwarte. Znam i stosuję przepisy prawa oświatowego, sumiennie realizowałam zadania psychologa wynikające ze statutu poradni. W swojej pracy wykorzystywałam technologię komputerową i komunikacyjną.
Okres stażu na nauczyciela mianowanego był dla mnie czasem wytężonej pracy, dużej mobilizacji oraz wielu wyzwań. Rozpoznawanie problemów i potrzeb uczniów, udzielanie im pomocy i wsparcia stanowią dla mnie źródło satysfakcji. Zdobyte wiadomości i umiejętności będą tworzyły bazę do dalszego rozwoju zawodowego.