Metody aktywizujące w pracy dydaktycznej i wychowawczej

Agnieszka Sawicka

METODY AKTYWIZUJĄCE
W PRACY DYDAKTYCZNEJ I WYCHOWAWCZEJ

Nazwa metody
Cele stosowania Opis metody Organizacja środowiska uczenia się Przykłady zastosowań

DYSKUSJA DYDAKTYCZNA
Dyskusja dydaktyczna:
• pobudza i rozwija myślenie
• pomaga kształtować poglądy i przekonania,
• uczy oceny poglądów innych ludzi.
• kształci umiejętności formułowania myśli i ich wypowiadania
• uczy krytycznego spojrzenia na własne poglądy i zmusza ich do weryfikacji
Dyskusja dydaktyczna to zorganizowana wymiana myśli i poglądów na dany temat.

W przebiegu dyskusji wyróżniamy trzy etapy:
1. wprowadzenie polegające na takim sformułowaniu problemu, by pobudzał do myślenia i wypowiadania się
2. dyskusja właściwa, której istota sprowadza się do zespołowego rozwiązania problemu
3. podsumowanie wyników dyskusji przez prowadzącego(ocena udziału i zaangażowania uczniów

Dyskusja może mieć charakter:
• wolny (wszyscy dyskutują)
• panelu (kilku wyznaczonych wcześniej uczniów przygotowuje swoje wystąpienia, pozostali przysłuchują się i w drugim etapie włączają się do dyskusji).

Nad całością dyskusji czuwa nauczyciel, którego zadaniem jest:
1. wprowadzenie do problemu
2. udzielanie głosu
3. pilnowanie dyscypliny merytorycznej i czasowej
4. podsumowanie dyskusji.

Przygotowanie interesującego tematu dyskusji i
odpowiedniego miejsca
• uczenie przestrzegania zasad i kierowania pracą grupy
• umożliwienie każdemu uczniowi zabierania głosu
• uczenie uważnego słuchania innych
• ćwiczenie zwięzłego, precyzyjnego wypowiadania się
• rozwijanie umiejętności notowania istotnych faktów.

BURZA MÓZGÓW
(in. giełda, fabryka pomysłów)
metodę tę stosujemy:
• jako rozgrzewkę umysłową,
• dla ustalenia zakresu posiadanej wiedzy,
• dla utrwalenia wcześniej zdobytej wiedzy,
• do znalezienia najlepszego rozwiązania jakiegoś problemu
Realizacja burzy mózgów rozpoczyna się od postawienia przez nauczyciela pytania lub zagadnienia. Uczniowie podają pomysły rozwiązania tego problemu. Wszystkie propozycje są zapisywane na tablicy. Należy zachować zasadę nie krytykowania nawet najbardziej nieprawdopodobnych pomysłów. W drugim etapie następuje dyskusja na temat każdego rozwiązania i jego ocena. W trzecim etapie dokonuje się wyboru najlepszego rozwiązania, które zostaje wprowadzone w życie i sprawdzone pod względem efektywności.

Przygotowanie tablicy (lub flipchart), na której zapisywane są wszystkie propozycje uczniów
Dzięki pracy indywidualnej i zespołowej uczniowie rozwijają swoją inwencję twórczą, a także kształcą umiejętność szybkiego kojarzenia faktów i dokonywania wyborów.

MAPA POJĘCIOWA
metoda ta:
• pomaga usystematyzować posiadane wiadomości i dostrzec związki pomiędzy nimi,
• stwarza szanse wykazania się uczniom o różnych zdolnościach

Mapa pojęciowa, zwana także mapą mentalną, to metoda wizualnego przedstawienia problemu poprzez graficzny zapis informacji.
Uczniowie wykonują ćwiczenie, podzieleni na kilkuosobowe grupy. Każdy zespół dysponuje flamastrami oraz arkuszem papieru. W jego środku zespół zapisuje podane przez nauczyciela pojęcie lub zagadnienie. Uczniowie w grupach wymieniają indywidualne skojarzenia związane z hasłem wywoławczym. Następnie porządkują wymienione propozycje i zapisują je na arkuszach papieru w taki sposób, aby stworzyły układy wzajemnych powiązań. Poszczególne zespoły prezentują gotowe mapy mentalne i porównują je między sobą. Nauczyciel podsumowuje pracę uczniów na lekcji.
• zapewnienie przestrzeni, tak, aby uczniowie mogli się swobodnie przemieszczać (podział na zespoły)
• przygotowanie odpowiedniego papieru; flamastry.
Uczniowie, pracując tą metodą uczą się:
• samodzielnego zdobywania wiedzy
• posługiwanie się poznanymi pojęciami
• czytanie ze zrozumieniem
• dokonywania klasyfikacji i uogólnień
• uważnego słuchania
• oceny i samooceny
• możliwość współpracy
• zadawania pytań i udzielania odpowiedzi
METAPLAN Metoda ta w krótkim czasie może rozwiązać wiele kontrowersyjnych problemów Metaplan to metoda dyskusji, która polega na tym, że w czasie debaty uczestnicy wspólnie tworzą plakat będący graficznym skrótem tej debaty. Dyskusję metodą metaplanu można przeprowadzić w dużej grupie lub w małych zespołach.
Temat dyskusji uczniowie zapisują na
rozpiętym szarym papierze np. w
chmurce . W różnych fazach tej
dyskusji uczniowie na różnych kartkach
(kształt i kolor) wypowiadają swoje
myśli w postaci równoważników zdań.
Etapy metaplanu przedstawiają się
następująco:
• sformuwowanie problemu,
• jak jest? (faza krytyki stanu istniejącego),
• jak powinno być?(wyobrażenia o
stanie idealnym),
• dlaczego tak nie jest i jak być
powinno? (próba uzasadnienia),
• wnioski -co robić, aby poprawić stan
istniejacy,
• prezentacja plakatów, ustalenie
wyników.
Uczestnicy grup zapisują na kartkach pewne stwierdzenia, konsultując swoje
stanowiska w grupie i tworzą plakat, na
którym jest stan aktualny (jak jest?), obok
stan idealny (jak powinno być?), potem
rozbieżności między stanami (dlaczego tak
nie jest i jak być powinno?).
Na końcu zapełniają
ostatni obszar plakatu - wnioski (co
zrobić, aby poprawić stan istniejący).
Jako ostatnia występuje faza prezentacji pracy grup, dyskusja, zadawanie pytań, wspólne
omówienie i wyjaśnianie oraz ustalanie wspólnych wniosków.
przygotowanie tablicy,
arkusz szarego papieru,
różnokolorowych kartek (o różnych kształtach) oraz
kolorowych mazaków Metoda metaplanu ma dużo zalet:
aktywizuje wszystkich
uczniów, uatrakcyjnia lekcję,
zmniejsza dystans między
nauczycielem a uczniem.

Przykładowo zastosowana na lekcjach wychowawczych może pomóc
rozwiązać problemy i konflikty klasowe.
METODA TEKSTU PRZEWODNIEGO
Metoda ta prowadzi uczestnika zajęć, jest jego przewodnikiem. Uczeń zbiera informacje, samodzielnie planuje, bada, opracowuje rozwiązuje, przeprowadza samokontrolę. Uczeń lub grupa uczniów otrzymuje zadanie i ma dostęp do wszystkich danych oraz
informacji potrzebnych do jego wykonania.
Zadanie wykonują uczniowie samodzielnie
mając jako pomoc tzw. teksty przewodnie tj. pytania prowadzące oraz przygotowane do
wypełnienia formularze.
Nauczyciel przygotowuje materiały
potrzebne do wykonania zadania, pomaga
uczniom, gdy napotykają na jakieś trudności. Czuwa też nad takim wyborem drogi
rozwiązania, aby zadanie było możliwe do
wykonania w danych warunkach.
Ogólny plan lekcji prowadzonej metodą
przewodniego tekstu przedstawia się
następująco:
• informacje (wprowadzenie do tematu,cel pracy, prezentacja problemu lub zadania, dane wyjściowe i założenia),
• planowanie (poszukiwanie danych,
tworzenie koncepcji, zgłaszanie
alternatyw rozwiązania).
• ustalenia (uszczegółowienie danych, wybór rozwiązania, konkretyzacja
idei, podział pracy),
• realizacja (rozwiązywanie zadania,
wykonywanie dokumentacji,
opracowywanie tematu),
• kontrola (weryfikacja rozwiązania,
sprawdzanie poprawności,
obliczanie błędów, porównywanie z
rzeczywistością),
• analiza, ocena (rekapitulacja, wnioski,
propozycje, wytyczne, przydatność,
ocena jakości pracy, ocena osiągnięć
ucznia).

Przygotowanie odpowiedniego pomieszczenia np. klasa szkolna, a także odpowiedniej literatury fachowej
Metoda przewodniego tekstu znajduje zastosowanie zarówno w nauczaniu praktycznym, jak i w ćwiczeniach laboratoryjnych, dając konkretny efekt w postaci wyrobu. Ponadto świetnie wiąże wiedzę teoretyczną z różnych przedmiotów z praktyką. Metoda ta prowadzi do wysokiej efektywności procesu dydaktycznego, kształtowania i doskonalenia umiejętności intelektualnych i praktycznych oraz pobudzania aktywności uczniów.

Agnieszka Sawicka

METODY AKTYWIZUJĄCE
W PRACY DYDAKTYCZNEJ I WYCHOWAWCZEJ

Nazwa metody
Cele stosowania Opis metody Organizacja środowiska uczenia się Przykłady zastosowań

DYSKUSJA DYDAKTYCZNA
Dyskusja dydaktyczna:
• pobudza i rozwija myślenie
• pomaga kształtować poglądy i przekonania,
• uczy oceny poglądów innych ludzi.
• kształci umiejętności formułowania myśli i ich wypowiadania
• uczy krytycznego spojrzenia na własne poglądy i zmusza ich do weryfikacji
Dyskusja dydaktyczna to zorganizowana wymiana myśli i poglądów na dany temat.

W przebiegu dyskusji wyróżniamy trzy etapy:
1. wprowadzenie polegające na takim sformułowaniu problemu, by pobudzał do myślenia i wypowiadania się
2. dyskusja właściwa, której istota sprowadza się do zespołowego rozwiązania problemu
3. podsumowanie wyników dyskusji przez prowadzącego(ocena udziału i zaangażowania uczniów

Dyskusja może mieć charakter:
• wolny (wszyscy dyskutują)
• panelu (kilku wyznaczonych wcześniej uczniów przygotowuje swoje wystąpienia, pozostali przysłuchują się i w drugim etapie włączają się do dyskusji).

Nad całością dyskusji czuwa nauczyciel, którego zadaniem jest:
1. wprowadzenie do problemu
2. udzielanie głosu
3. pilnowanie dyscypliny merytorycznej i czasowej
4. podsumowanie dyskusji.

Przygotowanie interesującego tematu dyskusji i
odpowiedniego miejsca
• uczenie przestrzegania zasad i kierowania pracą grupy
• umożliwienie każdemu uczniowi zabierania głosu
• uczenie uważnego słuchania innych
• ćwiczenie zwięzłego, precyzyjnego wypowiadania się
• rozwijanie umiejętności notowania istotnych faktów.

BURZA MÓZGÓW
(in. giełda, fabryka pomysłów)
metodę tę stosujemy:
• jako rozgrzewkę umysłową,
• dla ustalenia zakresu posiadanej wiedzy,
• dla utrwalenia wcześniej zdobytej wiedzy,
• do znalezienia najlepszego rozwiązania jakiegoś problemu
Realizacja burzy mózgów rozpoczyna się od postawienia przez nauczyciela pytania lub zagadnienia. Uczniowie podają pomysły rozwiązania tego problemu. Wszystkie propozycje są zapisywane na tablicy. Należy zachować zasadę nie krytykowania nawet najbardziej nieprawdopodobnych pomysłów. W drugim etapie następuje dyskusja na temat każdego rozwiązania i jego ocena. W trzecim etapie dokonuje się wyboru najlepszego rozwiązania, które zostaje wprowadzone w życie i sprawdzone pod względem efektywności.

Przygotowanie tablicy (lub flipchart), na której zapisywane są wszystkie propozycje uczniów
Dzięki pracy indywidualnej i zespołowej uczniowie rozwijają swoją inwencję twórczą, a także kształcą umiejętność szybkiego kojarzenia faktów i dokonywania wyborów.

MAPA POJĘCIOWA
metoda ta:
• pomaga usystematyzować posiadane wiadomości i dostrzec związki pomiędzy nimi,
• stwarza szanse wykazania się uczniom o różnych zdolnościach

Mapa pojęciowa, zwana także mapą mentalną, to metoda wizualnego przedstawienia problemu poprzez graficzny zapis informacji.
Uczniowie wykonują ćwiczenie, podzieleni na kilkuosobowe grupy. Każdy zespół dysponuje flamastrami oraz arkuszem papieru. W jego środku zespół zapisuje podane przez nauczyciela pojęcie lub zagadnienie. Uczniowie w grupach wymieniają indywidualne skojarzenia związane z hasłem wywoławczym. Następnie porządkują wymienione propozycje i zapisują je na arkuszach papieru w taki sposób, aby stworzyły układy wzajemnych powiązań. Poszczególne zespoły prezentują gotowe mapy mentalne i porównują je między sobą. Nauczyciel podsumowuje pracę uczniów na lekcji.
• zapewnienie przestrzeni, tak, aby uczniowie mogli się swobodnie przemieszczać (podział na zespoły)
• przygotowanie odpowiedniego papieru; flamastry.
Uczniowie, pracując tą metodą uczą się:
• samodzielnego zdobywania wiedzy
• posługiwanie się poznanymi pojęciami
• czytanie ze zrozumieniem
• dokonywania klasyfikacji i uogólnień
• uważnego słuchania
• oceny i samooceny
• możliwość współpracy
• zadawania pytań i udzielania odpowiedzi
METAPLAN Metoda ta w krótkim czasie może rozwiązać wiele kontrowersyjnych problemów Metaplan to metoda dyskusji, która polega na tym, że w czasie debaty uczestnicy wspólnie tworzą plakat będący graficznym skrótem tej debaty. Dyskusję metodą metaplanu można przeprowadzić w dużej grupie lub w małych zespołach.
Temat dyskusji uczniowie zapisują na
rozpiętym szarym papierze np. w
chmurce . W różnych fazach tej
dyskusji uczniowie na różnych kartkach
(kształt i kolor) wypowiadają swoje
myśli w postaci równoważników zdań.
Etapy metaplanu przedstawiają się
następująco:
• sformuwowanie problemu,
• jak jest? (faza krytyki stanu istniejącego),
• jak powinno być?(wyobrażenia o
stanie idealnym),
• dlaczego tak nie jest i jak być
powinno? (próba uzasadnienia),
• wnioski -co robić, aby poprawić stan
istniejacy,
• prezentacja plakatów, ustalenie
wyników.
Uczestnicy grup zapisują na kartkach pewne stwierdzenia, konsultując swoje
stanowiska w grupie i tworzą plakat, na
którym jest stan aktualny (jak jest?), obok
stan idealny (jak powinno być?), potem
rozbieżności między stanami (dlaczego tak
nie jest i jak być powinno?).
Na końcu zapełniają
ostatni obszar plakatu - wnioski (co
zrobić, aby poprawić stan istniejący).
Jako ostatnia występuje faza prezentacji pracy grup, dyskusja, zadawanie pytań, wspólne
omówienie i wyjaśnianie oraz ustalanie wspólnych wniosków.
przygotowanie tablicy,
arkusz szarego papieru,
różnokolorowych kartek (o różnych kształtach) oraz
kolorowych mazaków Metoda metaplanu ma dużo zalet:
aktywizuje wszystkich
uczniów, uatrakcyjnia lekcję,
zmniejsza dystans między
nauczycielem a uczniem.

Przykładowo zastosowana na lekcjach wychowawczych może pomóc
rozwiązać problemy i konflikty klasowe.
METODA TEKSTU PRZEWODNIEGO
Metoda ta prowadzi uczestnika zajęć, jest jego przewodnikiem. Uczeń zbiera informacje, samodzielnie planuje, bada, opracowuje rozwiązuje, przeprowadza samokontrolę. Uczeń lub grupa uczniów otrzymuje zadanie i ma dostęp do wszystkich danych oraz
informacji potrzebnych do jego wykonania.
Zadanie wykonują uczniowie samodzielnie
mając jako pomoc tzw. teksty przewodnie tj. pytania prowadzące oraz przygotowane do
wypełnienia formularze.
Nauczyciel przygotowuje materiały
potrzebne do wykonania zadania, pomaga
uczniom, gdy napotykają na jakieś trudności. Czuwa też nad takim wyborem drogi
rozwiązania, aby zadanie było możliwe do
wykonania w danych warunkach.
Ogólny plan lekcji prowadzonej metodą
przewodniego tekstu przedstawia się
następująco:
• informacje (wprowadzenie do tematu,cel pracy, prezentacja problemu lub zadania, dane wyjściowe i założenia),
• planowanie (poszukiwanie danych,
tworzenie koncepcji, zgłaszanie
alternatyw rozwiązania).
• ustalenia (uszczegółowienie danych, wybór rozwiązania, konkretyzacja
idei, podział pracy),
• realizacja (rozwiązywanie zadania,
wykonywanie dokumentacji,
opracowywanie tematu),
• kontrola (weryfikacja rozwiązania,
sprawdzanie poprawności,
obliczanie błędów, porównywanie z
rzeczywistością),
• analiza, ocena (rekapitulacja, wnioski,
propozycje, wytyczne, przydatność,
ocena jakości pracy, ocena osiągnięć
ucznia).

Przygotowanie odpowiedniego pomieszczenia np. klasa szkolna, a także odpowiedniej literatury fachowej
Metoda przewodniego tekstu znajduje zastosowanie zarówno w nauczaniu praktycznym, jak i w ćwiczeniach laboratoryjnych, dając konkretny efekt w postaci wyrobu. Ponadto świetnie wiąże wiedzę teoretyczną z różnych przedmiotów z praktyką. Metoda ta prowadzi do wysokiej efektywności procesu dydaktycznego, kształtowania i doskonalenia umiejętności intelektualnych i praktycznych oraz pobudzania aktywności uczniów.