Nauczyciel jako animator rozwoju osobistego ucznia

NAUCZYCIEL JAKO ANIMATOR ROZWOJU OSOBOWEGO UCZNIA

Współczesna cywilizacja stawia przed oświatą szereg złożonych i trudnych zadań. Analizując proces wychowania we współczesnej szkole, coraz wyraźniej zwraca się uwagę na rolę nauczyciela, któremu stawia się duże wymagania, nie tylko co do jego wiedzy
i umiejętności pedagogicznych, ale również co do moralnego poziomu jego własnej osobowości. Przedmiotem moich rozważań jest nauczyciel, który kieruje procesem rozwoju uczniów w szkole, ocenia ich postępy oraz stanowi dla nich wzór osobowy. W nim to tkwi potencjał wyzwalający największe możliwości wszechstronnego rozwoju dziecka. Zakładam, iż bardzo ważnym aspektem w pracy dydaktyczno - wychowawczej nauczyciela jest osobisty kontakt z uczniami, ich poznanie i zrozumienie.
Można powiedzieć, że współczesny nauczyciel to animator, mediator, kreator przyszłości, moderator sytuacji dydaktycznych; powinien być zarazem wychowawcą
i opiekunem, mistrzem i artystą, badaczem i przewodnikiem. Podkreśla się takie cechy jak: komunikatywność, optymizm pedagogiczny, zainteresowanie dzieckiem, cierpliwość, tolerancję, odpowiedzialność za zdrowie psychiczne, bezpieczeństwo i prawidłowy rozwój dziecka.
Zmiany społeczne zmuszają nauczyciela do pracy nad osobistym rozwojem przez całe życie. Nauczyciel musi posiadać bogatą wiedzę merytoryczną, psychologiczną, pedagogiczną, kompetencje diagnostyczno-terapeutyczne, zainteresowania ogólnokulturowe, społeczne, wysoką kulturę języka, miłą powierzchowność. Takie cechy jak: aktywność, twórczość, innowacyjność, kompetencje, powinności, wyzwania winny przejawiać się
w różnych działaniach, mających na celu wspieranie wszechstronnego rozwoju osobowości dziecka przy poszanowaniu jego indywidualności i godności. Współczesny nauczyciel powinien zatem sprostać nowym czasom, nowym wyzwaniom cywilizacyjnym. Ale ważne jest również uwrażliwianie na zagrożone wartości, przywracanie i uczenie dla wartości. Dziecko ma stać się podmiotem twórczym. Traktowanie dziecka jako twórczego podmiotu wymaga od nauczyciela inspirowania jego aktywności, wspierania zdolności, wspomagania rozwoju. Nauczyciel musi dążyć do wywoływania pożądanych zmian w osobowości, wiedzy
i umiejętnościach wychowanka.
Jednym z warunków efektywności pracy nauczyciela jest demokratyczny styl kierowania wychowawczego. Styl ten warunkuje przyswajanie i utrwalanie przez niego podstawowych właściwości, jakie powinny charakteryzować jego postawę wobec uczniów. Polega on w dużej mierze na okazywaniu uczniom życzliwości i zrozumienia, pozyskiwania ich sympatii i zaufania, umożliwianiu im wspólnego i samodzielnego podejmowania decyzji, zachęcaniu ich do aktywności i samodzielności w wykonywaniu różnego rodzaju działań praktycznych. Udziela im także niezbędnych informacji i ułatwia porozumiewanie wewnątrz klasy. Odwołuje się chętnie do inicjatywy i pomysłowości uczniów, przy czym nie waha się prosić ich o radę. Troszczy się też o to, aby poszczególni uczniowie odpowiadali za swe postępowanie nie przed nim, lecz przed całą klasą.
Stawianie przed uczniami odpowiednich celów to kolejny pożądany przejaw postawy nauczyciela. Stawianie przed dziećmi i młodzieżą celów, uwzględniających ich upodobania
i potrzeby, a także poziom dojrzałości społecznej pozwala możliwie szybko wyzwolić w nich aktywność i samodzielność oraz związać emocjonalnie z klasą.
Uświadomienie uczniom celów, jakie mają realizować, nie miałoby sensu, gdyby nie stworzono im możliwości konkretnej działalności społecznej dla własnego dobra i dobra innych ludzi. Działalność ta ma nauczyć ich społecznego współżycia i współdziałania, a także uwrażliwić na niesienie innym bezinteresownej pomocy. Mogą to być działania przejawiające się w wykonywaniu działań społecznie użytecznych, np. porządkowanie boiska, sprzątanie pomieszczeń w szkole, a także zadania o charakterze opiekuńczym polegające na wspomaganiu osób chorych, kalekich i samotnych lub organizowaniu pomocy koleżeńskiej
w nauce.
Istotnym przejawem pożądanej pod względem pedagogicznym postawy nauczyciela są stawiane w miarę wysokie oczekiwania w stosunku do uczniów. Dotyczą one nie tylko poziomu aktualnego rozwoju uczniów, tj. ukształtowanego w wyniku zakończonych już cykli rozwoju, lecz także tzw. sfery najbliższego rozwoju, czyli potencjalnych możliwości rozwojowych dziewcząt i chłopców. Znając te dwa poziomy rozwoju uczniów nauczyciel jest w stanie dopomóc im w usprawnianiu pewnych zdolności intelektualnych, a co za tym idzie także wyników w nauce.
Aby zasłużyć na miano dobrego nauczyciela, wychowawcy, nie wystarczy tylko okazywać uczniom właściwą postawę, stawiać przed nimi odpowiednie cele, aktywizować ich w działalności społecznej, mieć o nich wysokie wyobrażenie oraz oceniać i kontrolować siebie samego. O powodzeniu wykonywanej pracy wychowawczej decydują także w dużej mierze różne umiejętności psychopedagogiczne. Do umiejętności tych zaliczyć można w szczególności: prowadzenie rozmów z uczniami, kierowanie dyskusją w klasie, poznawanie uczniów, wyzwalanie w nich procesu samowychowania, okazywanie im taktu pedagogicznego.
1. Umiejętność prowadzenia rozmowy z uczniami należy do podstawowej umiejętności psychopedagogicznej każdego nauczyciela, ponieważ umożliwia nawiązanie bezpośredniego z nim kontaktu i tym samym zwiększa znacznie skuteczność wywierania wpływów wychowawczych. Rozmowa jest, bowiem nie tylko zwykłą wymianą myśli
i uczuć, lecz także procesem wzajemnego oddziaływania. Od nauczyciela oczekuje się, aby dawał uczniom przyjazne oparcie, ułatwiając im w ten sposób spojrzenie na dyskutowany problem z dystansu i tym samym skłaniając ich do podejmowania przemyślanych decyzji.
2. Kierowanie dyskusją w klasie. Wysoce użyteczną umiejętnością w pracy nauczyciela jest kierowanie dyskusją w klasie. Stanowi ona podobnie jak rozmowa wzajemne porozumienie się dwojga lub więcej osób w określonej sprawie. Celem dyskusji nie jest przekazywanie jedynie własnych myśli, uczuć lub doznań, lecz w szczególności przekonanie innych o słuszności wyrażanych przez siebie opinii i przekonań.
W czasie dyskusji nauczyciel powinien:
- kierować nią dyskretnie i uczestniczyć w niej rzeczywiście jako równorzędny partner,
- uznawać prawo każdego dziecka do swobodnego i szczerego wypowiadania własnego stanowiska,
- pozwolić wypowiedzieć się wszystkim uczniom i umożliwić zabieranie głosu także nieśmiałym uczniom,
- zapobiegać monopolizowaniu dyskusji przez osoby z tendencją do dominacji,
- tolerować dyskusje, które wydają się obiecujące w rozstrzyganiu określonych kwestii,
- podsumować od czasu do czasu wypowiedzi i wyciągnąć właściwe wnioski,
- zakończyć dyskusję w porę, nie przedłużać jej niepotrzebnie.
3. Poznawanie uczniów. Poznawanie uczniów umożliwia nauczycielowi przede wszystkim coraz lepsze ich zrozumienie. Istnieją różne sposoby poznawania uczniów. Najczęściej stosowanymi przez nauczycieli są: obserwacja, analiza dokumentów, ankieta, rozmowa
i wywiad.
4. Pobudzanie uczniów do samowychowania. Wyjątkowo cenną umiejętnością psychopedagogiczną nauczyciela jest stymulowanie uczniów do samowychowania, czyli świadomego ich udziału we własnym rozwoju. Chodzi tu zwłaszcza o pobudzenie uczniów do pracy nad sobą, w tym nad kształtowaniem własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru i własnej osobowości – stosownie do założonych kryteriów, wzorców oraz ideałów.
Ważnym elementem pracy nauczyciela jest także współpraca z rodzicami. Jest ono wspólnym działaniem dla osiągnięcia dobra poszczególnych uczniów, klas i całej społeczności szkolnej w procesie wychowania i nauczania. Naczelnym celem współdziałania nauczycieli i rodziców jest dążenie do usprawnienia pracy wychowawczej
z uczniami, lepsze poznanie poszczególnych uczniów zarówno w środowisku szkolnym jak
i domowym. Częste kontakty z rodzicami ułatwiają wzajemne poznanie się i zrozumienie.