Radzenie sobie ze stresem w pracy zawodowej

1. Pojęcie stresu i radzenia sobie z nim
Istnieje wiele definicji interpretujących zjawisko stresu i radzenia sobie z nim. Słowo stres pochodzi z łacińskiego „stringera” co oznacza zaciskać. W przeszłości określało trudności, cierpienie, chorobę. Ogólnie można powiedzieć, ze jest to zespół specyficznych i ogólnych reakcji organizmu na zdarzenia bodźcowe, które zakłócają jego równowagę i wystawiają na poważną próbę lub przekraczają jego zdolność radzenia sobie z nim.
Pojęcie „stres” (sytuacja trudna) wywodzi się z języka angielskiego i używane za H. Selyem na oznaczenie stanu organizmu, zagrożonego utratą równowagi przez działanie silnego bodźca zewnętrznego bądź wewnętrznego (stresor). Stan ten charakteryzuje się wzrostem poziomu napięcia emocjonalnego, prowadzącym do ogólnej mobilizacji organizmu. Długo utrzymujący się stres może doprowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu, wyczerpania i chorób psychosomatycznych.
Borkowski przestawia stres jako zespół stanów o podłożu biologicznym i psychicznym które spowodowane są pod wpływem rożnych czynników doczytywanych przez organizm jako zagrażający życiu, integralności osobistej lub cenionych wartości.
Pojęcie radzenia sobie ze stresem według Lazarusa i Folkmana wyraża się jako wysiłek poznawczy i behawioralny, gdzie celem jest opanowanie wymagań środowiskowych i wewnętrznych odbieranych przez jednostkę jako obciążanie lub wysyłek ponad możliwości. Jednostki stosują rożne formy radzenia sobie, zależnie od występującej sytuacji trudnej. Wymienia się następujące funkcje radzenia sobie ze stresem:
- instrumentalną (ukierunkowaną na rozwiązanie problemu)
- emocjonalną (zorientowaną na redukcje napięcia emocjonalnego lub mobilizacje emocji do działania)
K. B Matheny uważa że radzenie sobie ze stresem to wysiłek, świadomy lub nieświadomy, związany z zapobieganiem, eliminowaniem lub osłabianiem stresorów albo z tolerowaniem ich efektów w sposób najmniej szkodliwy.
Irena Heszen- Niejodek definiuje styl radzenia sobie ze stresem jako będący w dyspozycji jednostki i charakterystyczny dla niej zbiór strategii czy sposobów radzenia sobie, z których część uruchamiana jest w procesie radzenia sobie z konkretną konfrontacją stresową.
2. Stres w pracy
Stres w pracy jest zjawiskiem częstym, szczególnie w obecnym systemie gospodarki rynkowej, gdzie nie dba się o pracownika, ale o powstający produkt czy usługę. Człowiek w pracy spotyka się z wieloma przeszkodami, którym często nie jest w stanie podołać, co powoduje przykre napięcie, stres a często prowadzi do chorób. Z drugiej strony napięcie przy działaniu mobilizuje człowieka, integruje ludzi w grupie, powoduje to że zbliżamy się do innych ludzi wzajemnie się wspierając
Do przyczyn powstawania stresu można zaliczyć np.: presja czasu i bezwzględna terminowość, warunki pracy, jakościowe i ilościowe obciążenie praca. Zmianowość, konieczność nadążania za szybkimi zmianami technologicznymi, stosunki społeczne z przełożonym, podwładnymi i kolegami , struktura organizacji i klimat emocjonalny, zła komunikacja interpersonalna, nieadekwatna do roli odpowiedzialność, aktualny status zawodowy niezgodny z kwalifikacjami i aspiracjami, problemy rodzinne, kryzysy życiowe,
Najczęstsze przyczyny stresu w miejscu pracy to min: przeciążenie praca, praca zmianowa, pośpiech i terminy, wydłużony czas pracy, podróże i dojazdy do pracy, złe warunki pracy, niskie wynagrodzenie, nuda, kontakty międzyludzkie, relacje z bezpośrednim przełożonym, niepewność, ocenianie, awans i degradacja, motywowanie pracowników, nie sprecyzowane wymagania firmy, sprzeczne obowiązku, ciężar odpowiedzialności, stosunki w miejscu pracy.
3. Odporność na stres
Jeśli mówimy o odporności dotyczącej stresu w aspekcie psychologicznym może przyjmować ona postać wrodzonych programów gatunkowych reakcji na stres zagrożenia np. reakcja ucieczki przed wrogiem. Może przyjmować tez formę konsytucjonalno – osobową, gdzie klasyfikuje się jedności na odporne i nieodporne na stres. Odporność na stres można scharakteryzować jako: tolerancje na frustracje , odporność psychiczna, odporność emocjonalna. Można ja podzielić na odporność naturalną i nabyta. Odporność naturalna dzieli ludzi na odpornych lub nieodpornych na stres na podstawie tzw. typu silnego i słabego układu nerwowego lub temperamentu. Odporność nabytą dzielimy na czynną i bierną, większe znaczenie ma odporność czynna powstająca w wyniku wcześniejszego doświadczenia z sytuacja stresową.
Czynnikami, które wpływają na odporność człowieka są:
- trudność zadania i poziom motywacji
- stan zdrowia organizmu i samopoczucie człowieka
- względnie stale właściwości jednostki wyznaczające styl jej reagowania i określające strukturę temperamentu.
4. Style radzenia sobie ze stresem
Według Lazarusa można wymienić dwie strategie radzenia sobie ze stresem dzieląc je na”
- strategie skoncentrowane na problemie – wysiłki skoncentrowane w kierunku zmiany otoczenia lub własnej osoby, zmierzające do rozwiązania zaistniałego problemu
- strategie skoncentrowane na emocjach – jednostka nie zmienia tu otoczenia lecz wypracowuje nową ocenę otaczających je zjawisk i tym sposobem broni się przed negatywnymi emocjami.
Inna teorią była teoria S.M. Millera, N.S. Endlera, J.D.A Parkera podzielona ze względu na postawę wobec sygnałów dotyczących stresora:
- strategia polegająca na koncentracji uwagi na stresorze czyli poszukiwaniu, gromadzeniu, przetwarzaniu i wykorzystywaniu informacji dotyczących wydarzenia stresowego.
- styl dotyczący odwracania uwagi od stresora i własnych reakcji, tu dochodzi do pomijania, odrzucenia, wypierania i zaprzeczenia informacjom o wydarzeniu stresowym oraz chronienia się przed takimi informacjami przez angażowanie się w „bezstresowe” formy aktywności.
Inną koncepcją w stylach radzenia jest teoria Z. Ratajczak, która wymienia cztery strategie:
- strategia prewencyjna – to reakcja przed mającą się wydarzyć sytuacją stresową, daje czas na przygotowanie się do niej
- strategia walki – to mierzenie się z sytuacją trudną, wymaga dużego wysiłki, bywa nieskuteczna jeśli stresor przerasta możliwości jednostki.
- strategia obrony siebie – oszczędzania siły i środków, ukrywania się, czekania aż zagrożenie zmniejszy się samo
- strategia ucieczki – dochodzi gdy niej gdy sytuacja jest beznadziejna, towarzyszy jej poczucie bezsilności i bezradności.

5. Metody i sposoby radzenia sobie ze stresem
Istnieją różnorodne metody radzenia sobie ze stresem, każda sytuacja jest inna, każdy człowiek inaczej reaguje, więc dla każdego będzie działać inna metoda. Zależy też jak wielki jest stres. Wszystkie te czynniki powinny być wzięte pod uwagę w radzeniu sobie z nim. Można tu wymienić takie metody jak:
- Analiza wydarzeń życiowych i stresów- co nas stresuje, czy damy sobie z nim radę, co możemy zrobić aby się nie stresować
- Asertywność- umiejętność odmawiania w pewnych sytuacjach może zmniejszać stres, przekazanie obowiązków innym daje możliwość zdjęcia z siebie ciężaru
- Spróbować pracować po to by żyć, a nie żyć po to aby pracować
- Wysiłek fizyczny
- Rozluźnianie mięśni, masaż
- Medytacja
- Joga
- Ćwiczenia oddechowe
6. Unikanie sytuacji stresowych
Stres jest z człowiekiem na co dzień. Stosując odpowiednie taktyki możemy znacznie złagodzić skutki stresu, a nawet wyeliminować go ze swojego życia poprzez przekształcanie go w „dobry stres”
Aby pozbyć się skutecznie stresu powinniśmy dokonywać konkretnych działań, składających się z trzech etapów;
- ocena sytuacji: określamy co nas stresuje, oceniamy zagrożenie
- działanie: samo uświadomienie sobie że jest się zestresowanym powoduje zmniejszenie się intensywności przeżywanego stresu, a niekiedy przekształcany jest on w „dobry stres” Człowiek ma kontrole co się dzieje, zaczyna kontrolować sytuację, nawet gdy nie może zmienić biegu wydarzeń.
- obrona: szukanie rozwiązań, nawet gdy sytuacja jest beznadziejna. Jeśli przyczyna stresu jest subiektywna dochodzi do akceptacji faktu, że nie wszyscy muszą mieć takie same przekonania
Aby uniknąć sytuacji stresowych powinno się:
- wykorzystać wszystkie cechy swojej osobowości czyli działać zawsze zgodnie z samym sobą, a nigdy wbrew sobie
- panować nad biegiem wydarzeń, przewidywać, co może się wydarzyć
- oceniać realnie szanse powodzenia
- zachować dystans, celem najlepszej oceny sytuacji
- nie tracić poczucia humoru
- mieć znajomość tego, czego nie należy robić (przeciągać struny, przenosić gór)
- nie ulegać złudzeniom i unikać walki z wiatrakami
- umieć zawsze korzystać z pomocy innych.

Bibliografia:

1. Biela A. „Stres w pracy zawodowej” Red. Wyd KUL. Lublin 1990
2. Heszen- Niejodek I. „Człowiek w sytuacji stresu” Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1996
3. Kordecka Danuta (red) „Czynniki psychologiczne i społeczne – Nauka o pracy – bezpieczeństwo, higiena i ergonomia” Wydawnictwo CIOP, Warszawa, 2000
4. Lazarus R.S. „Paradygmat stresu i radzenia sobie” Nowiny psychologiczne 1968
5. Strelau J. „Psychologia. Podręcznik akademicki” Tom 3 Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, 2000
6. Selye H. „Stres okiełznany: Warszawa PWN 1997