Rola nauki czytania w edukacji wczesnoszkolnej

Zainteresowania dziecka mogą zaistnieć i rozwijać się jedynie wtedy gdy zetknie się ono z określonymi zjawiskami, sytuacjami lub przedmiotami.
Kontakty dziecka z określoną dziedziną życia muszą być ciekawe, zachęcać do samodzielnych poszukiwań i co najważniejsze stwarzać ku temu okazję. Przybliżane dziecku fakty i rzeczy muszą być dla niego zrozumiałe, powinny jednak zachęcać do pewnego stopniowania trudności wyzwalając inwencję twórczą. Dlatego też aby dziecko mogło zainteresować się książką przyrodą, techniką itd., trzeba mu stwarzać okazje do kontaktów z nimi. Dla dziecka w wieku szkolnym „przewodnikiem” w świecie literatury staje się niewątpliwie szkoła i nauczyciel. Najważniejszą jednak rolę w tej kwestii odgrywają rodzice. To oni najwcześniej dostrzegają pewne predyspozycje dziecka, a przez umiejętne zabiegi wychowawcze potrafią ukierunkować i rozwijać jego zainteresowania. Dzieci najchętniej wykonują te zajęcia, które przychodzą im z łatwością, do których mają uzdolnienia. Rodzice mogą przyczynić się do rozwijania nawet tych niewielkich uzdolnień, gdy zainteresują się poczynaniami dziecka i stworzą mu odpowiednie warunki do rozwijania jego zdolności. Czytaniu dziecku w domu towarzyszy bowiem atmosfera ciepła, intymności, bliskiego kontaktu z osobą dorosłą- z matką,
ojcem lub rodzeństwem. W badaniach psychologicznych podkreśla się właśnie
szczególną rolę dorosłego pośrednika w przybliżaniu i przekazywaniu dziecku utworów literackich. Im młodsze dziecko, tym bardziej intensywność przeżycia literatury zależy od osobistego zaangażowania pośrednika w przekaz tekstu. Dziecko na przykład dużo silniej reaguje nawet na słabą pod względem artystycznym baśń opowiedzianą w dużej bliskości psychicznej i przy silnym związku emocjonalnym, niż na wartościowy tekst przekazany bez wewnętrznego przekonania i zaangażowania ze strony pośrednika.
Czytanie przez dorosłych nawet 10-letniemu dziecku ma szczególną wartość wychowawczą- zabarwienie emocjonalne głosu, więź z dzieckiem, wspólne rozmowy na temat przeczytanych książek. Poza tym głośne czytanie wyrabia w dziecku umiejętność słuchania, pięknego opowiadania, samodzielnego wymyślania interesujących historii. Takie dziecko ma swoje ulubione książeczki, do których chętnie wraca. Tak więc zainteresowania czytelnicze u dziecka kształtują się głównie w domu.
Szczególną rolę w kształtowaniu zainteresowań czytelniczych u dzieci odgrywa również szkoła. Wiek szkolny to wiek przechodzenia dziecka od zabawy, polegającej na odwracaniu kartek na chybił trafił lub nawet używania książek jako pewnego elementu zabaw, do systematycznego oglądania ilustracji, a następnie do zainteresowania tekstem. Dziecko uświadamia sobie fakt, że obcowanie z książką daje wiele pozytywnych doznań.
Rozwój zainteresowań czytelniczych uwarunkowany jest dojrzewaniem całej osobowości. Aby dojść do etapu samodzielnego, wnikliwego i krytycznego czytania dziecko musi przejść przez określone etapy rozwoju czytelniczego, a mianowicie: oglądanie ilustracji, słuchanie wierszy, opowiadań, baśni, własne opowiadania. Już trzyletnie dziecko chętnie słucha opowiadania nauczycielki jeśli jest ono ciekawe, pogodne, ładnie ilustrowane a pani pięknie mówi. To samo odnosi się do przekazywania utworów starszym dzieciom. Mogą one jednak już czasem przeżyć chwilę grozy, byle tylko trwała krótko i dobrze się kończyła. Takim dzieciom często pozostawia się już pewien problem do samodzielnego rozwiązania, co dzieci bardzo lubią. Czytając dzieciom książki musimy jednak uwzględnić możliwości ich percepcji, cechy osobowości, wrażliwość emocjonalną, zainteresowania poznawcze. Dla niektórych nadmiernie emocjonujące sytuacje mogą stanowić zbyt silne przeżycie, wywołać długotrwałe lęki, podczas gdy dla innych dzieci taka doza emocji może tylko wzbogacić doznania. Rolą nauczyciela w szkole jest więc rozwijanie „głodu czytelniczego” wśród wychowanków. Kontakty dziecka z książką w wieku szkolnym są niestety ograniczone pewnymi wymaganiami programowymi, pracą z grupą dzieci, warunkami życia w zbiorowości. Dla niektórych dzieci wspólne słuchanie jest bardzo trudne: kręcą się, często zmieniają miejsca siedzenia. Dlatego też bardzo ważny jest wybór przez nauczyciela form pracy rozwijających zainteresowania czytelnicze dzieci.
Aby podołać temu zadaniu nauczyciel musi zapewnić stały i systematyczny kontakt dziecka z książką.
Rozbudzając zainteresowanie dzieci literaturą nauczyciel musi wykorzystać wszystkie możliwe sposoby, bogactwo różnorodnych form i metod pracy z książką. Nie może więc zabraknąć tu takich form pracy jak:
• odzwierciedlanie przez dzieci w działalności plastycznej akcji utworu, np. tworzenie różnego rodzaju komiksów,
• wykorzystywanie teatrzyku kukiełkowego i na jego scence przedstawianie sylwetek głównych bohaterów,
• uzupełnianie treści akcji poprzez twórczość ekspresyjną dzieci (rysunek, inscenizacja, drama, teatrzyk kukiełkowy itp.),
• organizowanie zgaduj-zgaduli w formie zabawowej na temat znajomości treści znanych książek, ich bohaterów, i urządzanie wszelkiego rodzaju konkursów czytelniczych,
• układanie przez dzieci zakończeń do różnych opowiadań, historii,
• założenie przez dzieci zeszytu lektur,
• wspólne zakładanie biblioteczek grupowych ulubionych książek,
• kontakt z biblioteką szkolną, publiczną, zaznajamianie z pracą
bibliotekarza.
• zapoznanie dzieci z pracą drukarza, pisarza,
• zapoznawanie dzieci z legendami odnoszącymi się historii do różnych miast Polski.
Dobierając literaturę dla młodych uczniów nauczyciel musi pamiętać również o tym, że dzieci lubią się śmiać. Dlatego tak chętnie słuchają humorystycznych utworów Jana Brzechwy, Juliana Tuwima, Wandy Chotomskiej czy też innych autorów literatury dziecięcej. Uśmiech, dowcip, właściwie pojęta satyra, pogłębiając odbiór utworu literackiego, mogą stanowić cenną pomoc w pracy wychowawczej. Ponadto mali czytelnicy mają niezwykłą wrażliwość językową. Już trzy- czterolatki cieszą elementy dźwiękowe języka, wyrażenia dźwiękonaśladowcze, odtwarzanie głosów ptaków („Ptasie radio” J. Tuwima), odgłosów wydawanych przez różne maszyny („Lokomotywa”), śmiesznie brzmiące wyrazy lub nazwiska bohaterów. Z wiekiem do wrażliwości i reakcji na brzmienie słów dochodzi reakcja na niespodziankę, jaką niesie treść.
Humorystyczne utwory mogą bawić małych i dorosłych odbiorców. Wspólne czytanie (z rodzicami, z nauczycielką w szkole) staje się dla dzieci okazją do ćwiczenia dowcipu, skojarzeń myśli i słów. Może również przyczynić się do wyrabiania w dzieciach poczucia humoru, cechy pozwalającej zachować pogodę ducha w wielu trudnych sytuacjach. Teksty dobierane są według kryterium całkowitej zrozumiałości i przystępności, nie wykraczają więc poza horyzont poznawczy ucznia.
W wieku szkolnym poznawcza wartość książek odgrywa mniejszą rolę niż w wieku późniejszym, gdyż w tym wieku najważniejsze jest bezpośrednie doznanie. Wiele utworów może stanowić jednak punkt wyjścia do wspólnych działań poznawczych rozbudzających zainteresowania przedszkolaka. Dziecko w pewnym momencie dostrzega, że oprócz własnego, bliskiego otoczenia – domu, ulicy, przedszkola- istnieje inny daleki świat, o którym można dowiedzieć się właśnie z książek. Z różnymi bohaterami dzieci mogą odkrywać tajemnice przyrody, przenieść się do dalekich krain, na inne kontynenty. Dzięki utworom o tematyce przyrodniczej można zachęcić dziecko do obserwacji roślin i zwierząt.
Ważnym czynnikiem kształtującym zainteresowania czytelnicze dzieci w wieku szkolnym jest zapewnienie im dostępu do książek. Dużą rolę w tym względzie odgrywają „kąciki książki”, „biblioteczki grupowe”. Poza tym każde dziecko w wieku przedszkolnym powinno już mieć w domu swoją biblioteczkę. Może być najskromniejsza- mieścić się choćby w kartonowym pudełku, wydzielonym miejscy na regale, w szufladzie. Ważne jest, aby od najmłodszych lat dziecko przyzwyczajało się do posiadania książek, polubiło je, nauczyło się z nimi obchodzić i szanować je. Ważne, aby miało łatwy dostęp do swego księgozbioru i od początku było wdrażane do utrzymania w swojej biblioteczce ładu i porządku.
Stałe i systematyczne spotkania dzieci z książką aktywizują ich rozwój intelektualny i emocjonalny, budząc wrażliwość estetyczną, sprzyjają rozwijaniu postaw twórczych oraz wyzwalają różne formy ekspresji. Pod wpływem wierszy, bajek, baśni powstają różnorodne prace plastyczne. Dzieci chętnie rysują kota w butach, warszawską Syrenkę, królewnę Śnieżkę, a swoje prace plastyczne wykonują różnorodnymi technikami. Dziecko buduje, komponuje, organizuje przeżywając w ten sposób radość z tworzenia, która pobudza natomiast do dalszej zabawy formami i kolorami.
Pierwsze lata kariery szkolnej dziecka są okresem największych zróżnicowań stosunku do książki. Niemałą rolę odgrywają tu czynniki środowiskowe. Dotychczasowa biografia czytelnicza dziecka, warunki kulturalne w domu, jego wyposażenie w książki, zabawki, kontakt z telewizją, muzyką, teatrem, filmem, zasób własnych doświadczeń, a także osobiste zainteresowania - rozbudzone lub tłumione przez otoczenie - w bardzo silnym stopniu różnicują możliwości i zainteresowania dzieci. Sama bowiem chłonność umysłowa dziecka jest w tym okresie bardzo duża. Nauczyciel jednak powinien dokonać diagnozy umiejętności czytania i pisania uczniów przychodzących do klasy 1 ponieważ dzieci wywodzą się z różnych środowisk, inaczej się uczą.

Jako przyszła nauczycielka będę stosowała powyższe zalecenia w swojej
pracy