Wizja struktury nauk pedagogicznych w kontekście pedagogiki nieautorytarnej

Punktem wyjścia uczynię dokonanie wyjaśnienia pojęcia wizja, traktując jako wyobrażenie, obraz stworzony w czyjejś wyobraźni, ,,czyjeś wyobrażenie jakichś zdarzeń mających zajść w przyszłości”1.-PRZYPIS. Natomiast strukturę (łac. structura „budowa, sposób budowania”) potraktuję jako: rozmieszczenie elementów składowych danego układu 2.PRZYPIS i zespół relacji (wzajemnych powiązań) między tymi elementami, charakterystyczny dla tego układu oraz sposób, w jaki części pewnej całości są powiązane ze sobą. Struktura jest tym, co nadaje całości jedność; jest stałym elementem zorganizowanej całości, jest sposobem ułożenia czegoś w jakimś porządku.3- PRZYPIS W dalszej części dokonam prezentacji rozwoju postrzegania pedagogiki na przestrzeni dziejowej, następnie przechodząc do własnej wizji struktury nauk pedagogicznych.
Z uwagi, iż zakres zjawisk należących do pola badawczego pedagogiki jest szeroki, tworzą się różne dyscypliny pedagogiki z których wyłaniają się różne subdyscypliny, dlatego struktura pedagogiki systematycznie ewaluuje, ulega ciągłym zmianom. Na powyższy fakt ma wpływ różnicowanie się jej elementów z przyjętej całości pedagogicznej, co można określić zjawiskiem dyferencjacji jako procesu charakteryzującego współczesny rozwój nauk.
O budowie nauk pedagogicznych będzie decydowało przyjęte kryterium systematyzowania i klasyfikowania ustalonych znaczeń, które mogą być różnorodne, ponieważ ich istota wynika z procesu interpretacji i wyjaśniania wychowania. Na przestrzeni dziejów daje się wyodrębnić wychowanie i nauczanie naturalistyczne ( XVIIIw, J.J.Rousseau), jak też w oparciu o etykę filozoficzną i psychologię ( I poł. XIX w, J.F. Herbart) lub jako umiejętność praktyczną służącą nauczaniu ( II poł.XIX w, T.Ziller, W.Rein). Kolejna ewaluowanie pedagogiki było w kierunku indywidualizmu i socjologizmu pedagogicznego, następnie eksperymentalizmu, gdzie za pomocą metod przyrodoznawczych określano cele wychowania. Kryzys pedagogiki eksperymentalnej zapoczątkował XX wiek, nadając kierunek dla etyczno-filozoficznego podejścia do celów wychowania, podkreślając wszechstronny rozwój człowieka.
K.Kotłowski, kierując się etapami rozwoju pedagogiki wskazał na pedagogikę filozoficzno- normatywną. Jego zdaniem wywodzi się ona z filozofii, która stanowią punkt odniesienia do eksplikacji sensu wychowania. Aleksander Kamiński wskazał natomiast na pedagogikę społeczno-personalistyczną. Na pedagogikę serca zwracała uwagę M.Łopatkowa (zamiast władzy rodzicielskiej, ,,piecza rodzicielska”, wywodząca się z miłości). Tak rozumiana pedagogika stała się pedagogiką stosowaną. Czy też pedagogika niedyrektywna C.R .Rogersa z odwołaniem się do podstaw psychologii humanistycznej, rozumiana w aspektach: samourzeczywistniania jako stały bodziec do rozwoju całości potencjału zdolności człowieka, autonomii i współzależności społecznej, przyjmowania odpowiedzialności za podejmowane decyzje, egzystencji za pomocą społecznego kontekstu, międzypodmiotowości jako warunku podmiotowości, zorientowania na sens i cele życiowe oraz holizmu, tj. pojmowania poszczególnych osób jako niepodzielnej, integralnej całości w skład której wchodzą ciało, psychika oraz sfera duchowa.4-PRZYPIS.
Na moją uwagę zasługuje pedagogika nieautorytarna T. Gordona, określana powszechnie jako wychowanie bez zwycięzców i bez pokonanych we wzajemnej podmiotowej relacji nauczyciel-wychowawca. Cele wychowania wyprowadza Gordon ze sposobu postrzegania dziecka uważając, że jest ono człowiekiem ze wszystkimi ludzkimi cechami, uczuciami i reakcjami oraz uniwersalnych wartości, które dają możliwość bycia wolnym, samookreślającym się podmiotem własnego myślenia. W nurcie nauk humanistycznych jest osadzona również pedagogika Gestalt jako jeden z rodzajów pedagogiki alternatywnej, integrującej, gdzie punktem wyjścia w reformowaniu teorii i praktyki edukacyjnej jest jasność sensów i celów osobistego życia i systemu wartości samych pedagogów oraz pedagogika wychowania integralnego H.Dauber’a i V.Buddrusa, która jest syntetycznym określeniem prądu pedagogicznego, który mógłby nazywać się integralną agogiką, pedagogiką holistyczną czy pedagogiką dialogiczną, gdyż wspólną cechą dla nich jest nie tylko nawiązanie do psychologii humanistycznej i preferowanej przez nią postawy etycznej, ale i świadome przyjęcie takich wartości humanistycznych w życiu jednostki, jak: twórczość, miłość, wartości wyższe, istnienie, spotkanie, spontaniczność, zabawa, afektywność, naturalność, empatia itp. Buddrus mówi, że pedagogika humanistyczna włącza do procesu edukacyjnego emocje, wyobraźnię, intuicję i sferę wolicjonalną osób uczących się, co jest nieodzowne w całościowym postrzeganiu człowieka w procesie jego wychowania.
Pedagogika jako nauka o wychowaniu, będąca swoistym bytem społecznym jest ściśle skorelowana z innymi dyscyplinami naukowymi, co wskazałam powyżej prezentując jej rodzaje, biorąc pod uwagę zarówno aspekt socjologiczny, psychologiczny, filozoficzno-etyczny, medyczny.
Refleksyjna analiza jej rozwoju pozwoliła mi na zaproponowanie własnej wizji struktury nauk pedagogicznych w dyskursie interparadygmatycznym 5-PRZYPIS, dopuszczając wielość języków narracji i różnorodne rodzaje wiedzy o wychowaniu (za J.Rutkowiak,6-PRZYPIS uwzględniając holistyczny kontekst zdarzeń7-PRZYPIS, a mianowicie uwzględniłam:
- pedagogikę z implikacjami praktycznymi łączącymi w sobie empiryczne wyjaśnianie, fenomenologiczno–hermeneutyczną interpretację i prakseologiczną skuteczność(za A.Folkierską)8-PRZYPIS
- pedagogiką teoretyczną ( za S.Palka poznanie naukowe służące budowaniu systemu teoretycznej wiedzy pedagogicznej na podstawie metod odwołujących się do paradygmatu interpretacyjnego -metody jakościowe s.48),9-PRZYPIS
z subdyscyplinami pedagogiki:
- społeczną-w koncepcji kreacyjno-pomocowej, w której podmiotowość człowieka interpretowana jest w różnych nurtach personalizmu, uwzględnia samodzielność działań i wyborów oraz aktywne uczestnictwo w budowaniu świata. ( za M. Cichosz)10-PRZYPIS,
- miedzykulturową z celem wypracowania wizji działania ,,do życia i współżycia w po-nowoczesnym świecie, tak by zachowany został pokój społeczny, ale nie za cenę kolonizowania świadomości mniejszości przez dominującą większość.”11-PRZYPIS ,
- twórczości 12- PRZYPIS w oparciu o teorię rozwoju człowieka E.Eriksona 13-PRZYPIS i teorię rozwoju twórczości (model interakcyjny i integracyjny),
-alternatywna:
* niedyrektywna, nawiązującą w swych założeniach do teorii oraz praktyki psychologii humanistycznej, mając na uwadze odrzucenie pedagogiki przymusu; wskazanej nie odnoszę do,,pedagogiki niekierowanej”, używanego w Polsce określenia; C.Rogers jest zdania,że "Aby nie było nieporozumień co do rozumienia koncepcji niedyrektywnej pedagogiki: nie oznacza ona, że pedagog nie podejmuje żadnych działań, że się nie angażuje, że nie wyraża swoich zainteresowań czy hamuje swoje potrzeby. "Niedyrektywna" oznacza raczej stałą troskę o pozostawienie partnerowi uczącemu się odpowiedzialności i (możliwie) pełnej wolności decydowania o tym, jak, gdzie, z kim, czego i za pomocą jakich środków chce się czegoś uczyć."14-PRZYPIS .Proces wychowania jest traktowany tutaj jako oferująca pomoc pedagoga, która w interakcjach pozwala na odnalezienie przez wychowanków ważnych norm i kryteriów działania, interioryzowanie wartości z doszukiwaniem się jednostkowego i społecznego sensu,
* Gestalt ( ang.,,confluent education’’), zdaniem W. Żłobickiego,, pedagogika Gestalt jest jedną z wielu współczesnych koncepcji pedagogicznych, o której można powiedzieć, że stanowi alternatywę wobec istniejącej powszechnie rzeczywistości pedagogicznej. W istocie, chodzi bowiem o zmianę takich uwarunkowań edukacji, które w wyraźny sposób zaburzają proces nauczania- uczenia się, a w szczególności zaś o niezgodę na: brak całościowego zajmowania się charakterem procesów nauczania i uczenia się, niedostateczne zwracanie uwagi na indywidualne zróżnicowane możliwości uczniów i pedagogów, uczenie się, jako trening depersonalizacji i nieefektywnego obowiązkowego działania”
"Spójrzcie na człowieka w taki sposób, w jaki patrzylibyście na zachód słońca albo na góry. Przyjmujcie to, co widzicie, z przyjemnością. Przyjmujcie człowieka ze względu na to, czym jest. Tak postąpiliście w przypadku zachodu słońca. Nie mówilibyście: ten zachód słońca powinien być bardziej purpurowy, albo, góry powinny być wyższe w środkowej partii. Po prostu wpatrywalibyście się z zachwytem. Tak samo jest w przypadku drugiego człowieka. Patrzę i nie mówię: jego skóra powinna być bardziej różowa, albo jego włosy powinny być krócej obcięte. Człowiek po prostu jest". (Żłobicki, 2001)15-PRZYPIS .
Z taką refleksją pozostawiam siebie jako pedagoga w swojej codzienności edukacyjnej. Doświadczanie tej rzeczywistości pozwoliło mi na sformułowanie i przedstawienie wizji struktury nauk pedagogicznych zgodnych z moim jej widzeniem, uprzednio zapoznawszy się z różnymi propozycjami podziału nauk pedagogicznych.

PRZYPISY - BIBLIOGRAFIA
1. Słownik PWN ( dostęp; dn.03.05.2020)
2. Leksykon naukowo-techniczny WNT Warszawa 1984
3.struktura w Encyklopedii Onet; Hasło opracowano na podstawie „Słownika Wyrazów Obcych” Wydawnictwa Europa, pod redakcją naukową prof. Ireny Kamińskiej-Szmaj, autorzy: Mirosław Jarosz i zespół. ISBN 83- 87977-08-X. Rok wydania 2001.
4. https://www.bryk.pl/wypracowania/pozostale/pedagogika/15327-zasady-pedagogiki-niedyrektywnej.html ( dostęp: dn.03-05-2020)
5. Pojęcie dialogu intraparadygmatycznego proponuje Urszula Ostrowska, por. U. Ostrowska, Dialog w badaniach pedagogicznych – aspekty aksjologiczne, w: Oblicza dialogu, red. A. Cudowska, Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana, Białystok 2008
6. J. Rutkowiak, Wielość języków pedagogiki a problem jej tożsamości, w: Wprowadzenie do pedagogiki...
7. Holistyczną koncepcję przedstawia Jerzy Nikitorowicz i rozumie ją jako ogół wzajemnych wpływów oraz oddziaływań jednostek i grup, instytucji, organizacji, stowarzyszeń i społeczności, sprzyjających takiemu rozwojowi człowieka, który uczyni go świadomym i twórczym członkiem wspólnoty rodzinnej, lokalnej, regionalnej, wyznaniowej, narodowej, kontynentalnej, kulturowej i globalnej, oraz umożliwi jednostce aktywną samorealizację i kreowanie własnej tożsamości. J. Nikitorowicz, Holistyczna koncepcja edukacji międzykulturowej, w: idem, Kreowanie tożsamości dziecka. Wyzwania edukacji międzykulturowej, GWP, Gdańsk 2005, W tej edukacji, wokół kategorii „pogranicza” oraz Innego koncentrują się konkretne działania edukacyjne.
8. A. Folkierska, Pytanie o pedagogikę, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1990
9. A.M.deTchorzewski, Pedagogika ogólna.Wielopostaciowość.Rudymenta.Meandry.Dylematy, Kraków 2019
10. M.Cichosz, Pedagogika społeczna w toku przemian – wypracowane koncepcje, obszary badań – ciągłość i zmiana, w: W. Danilewicz (red.), Oblicza współczesności w perspektywie pedagogiki społecznej, Wyd. Żak, Warszawa 2009
11. M.S.Szymański: Od pedagogiki dla cudzoziemców do pedagogiki międzykulturowej w Republice Federalnej Niemiec, w:J.Nikitorowicz (red.) Edukacja międzykulturowa w kręgu potrzeb, oczekiwań i stereotypów, Trans Humana, Białystok 1995, s.101.
12. Uszyńska-Jarmoc J., Od twórczości potencjalnej do autokreacji w szkole, Wydawnictwo Trans Humana Białystok 2007
13. Erikson E. H., Dzieciństwo i społeczeństwo, przekład P. Hejmej, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2000
14. prezi.com › pedagogika-niedyrektywna ( dostęp: 03.05.2020r)

15. www.edulider.pl › edukacja › pedagogika-gestalt-spojr... ( dostęp: 03.05.2020)