Agresja i przemoc wśród dzieci i młodzieży - przyczyny i podstawowe zasady przeciwdziałania

„Przemoc jest straszna
Przemoc to choroba
Okrutne czyny
Czasem nawet słowa
Ogarnia wszystkich
Winnych i bez winy
Nie szukajmy zemsty
Szukajmy przyczyny... „

I. WSTĘP
Agresja i przemoc w rodzinie, szkole, na ulicy, to obecnie powszechne zjawiska w naszym społeczeństwie. Sprzyja temu kryzys wartości i autorytetów, osłabienie więzi rodzinnych. Dodatkowo agresywne wzorce upowszechniają i promują środki masowego przekazu, które zamiast potępiać negatywne zachowania, często je nagłaśniają w poszukiwaniu sensacji. W szkole problem agresji i przemocy dotyka uczniów wielu klas. Nauczyciele i rodzice nie zawsze się o tym dowiadują. Wielu nauczycieli zauważa, że zjawisko przemocy wśród dzieci przybiera coraz groźniejsze formy. Naukowcy alarmują, że około 20% uczniów spotyka się z nim osobiście. W tej sytuacji przeciwdziałanie temu zjawisku stało się dla nauczycieli i wychowawców poważnym wyzwaniem.

II. CZYM JEST AGRESJA I PRZEMOC?
•Agresja - [łac. aggressio ‘napaść’, ‘natarcie’], skłonność do częstego używania przemocy w relacjach z innymi jako sposobu rozwiązywania konfliktów bądź realizacji celów życiowych. /Encyklopedia PWN/
•Agresja, zgodnie z definicją J. Ranschburga, to: „każde zamierzone działanie w formie otwartej lub symbolicznej, mające na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty czy bólu”.
•Agresja zatem, to każde zamierzone działanie, które ma na celu wyrządzenie komuś bólu, szkody, straty. Jest to każde zachowanie, które powoduje krzywdę drugiej osoby lub własną.
Podstawowe rodzaje agresji:
•fizyczna
•psychiczna (w tym słowna)
•seksualna
•instrumentalna
•mobbing

Wyróżniamy również agresję czynną i bierną.
•Agresja czynna to różnego rodzaju krzyki, oskarżenia, złośliwości, szyderstwa, groźby i przemoc fizyczna.
•Do form biernej agresji należą między innymi:
- nieodzywanie się, obrażanie się;
- tzw. techniki zwlekania: lenistwo, spóźnianie się;
- nieprzyznawanie się do gniewu;
- ignorowanie rozmówcy;
- rozpuszczanie plotek i jednoczesne unikanie bezpośredniej konfrontacji;
- świadome drażnienie drugiej osoby, bez przekraczania granicy otwartego konfliktu.
Agresja jest bardzo często utożsamiana z pojęciem przemocy.
Uważa się, że:
•„celem agresji jest zaszkodzenie ofierze”,
•podczas gdy celem przemocy jest „wywarcie pewnego wpływu” na ofiarę, aby zmusić ją do postępowania zgodnie z wolą agresora.

Podstawowe rodzaje przemocy:
- emocjonalna – izolowanie, odrzucanie, szantaż emocjonalny;
- fizyczna – bicie, szarpanie, kopanie;
- słowna – dokuczanie, poniżanie, obrzucanie obelgami;
- zaniedbywanie – niezaspokajanie potrzeb życiowych i emocjonalnych dziecka, brak ciepła, czułości, uwagi;
- seksualna – wykorzystywanie dziecka do zaspokajania potrzeb seksualnych.

III. DLACZEGO UCZNIOWIE ZACHOWUJĄ SIĘ AGRESYWNIE I STOSUJĄ PRZEMOC?

1. Przyczyny tkwiące w rodzinie:
•brak zainteresowania dzieckiem, brak pozytywnych więzi emocjonalnych, przemoc lub agresja w domu, brak pozytywnych wzorców, nadmierne wymagania lub brak ambicji edukacyjnych, kryzys w rodzinie, np. rozwód,
•atmosfera awantur, alkoholizmu, stosowanie środków przemocy fizycznej przez rodziców są najczęstszym powodem niezrównoważenia emocjonalnego dziecka,
•negatywna emocjonalnie postawa rodzica charakteryzująca się brakiem ciepła, zwiększa ryzyko, że dziecko stanie się agresywne i wrogie wobec innych.

2. Przyczyny leżące po stronie ucznia:
•różnego rodzaju zaburzenia emocjonalne, niedojrzałość społeczna.

3. Przyczyny pedagogiczne:
•nieodpowiednie metody nauczania, brak wykształcenia umiejętności pozyskiwania wiedzy itd.
•nieprawidłowe relacje między nauczycielami i uczniami, przejawiające się w braku poszanowania godności uczniów, stosowaniu presji dydaktycznej, ośmieszaniu, krytykowaniu, braku uznania dla osiągnięć uczniów.

4. Wpływ grupy rówieśniczej:
•agresja fizyczna, słowna, pośrednia, role agresora i ofiary.

5. Wpływ mediów:
•brak kontroli treści przez rodziców, częste oglądanie przemocy; gry komputerowe; agresja i hejt w Internecie.

6. Przyczyny występujące w szkole:
•szkoła – jako instytucja może budzić agresję poprzez: przymus, ograniczanie samodzielności, anonimowość uczniów, rzeczowe stosunki z nauczycielami, przeciążenie uczniów, niewłaściwy proces oceniania.

IV JAK ROZPOZNAĆ OFIARĘ I AGRESORA?

Czynniki ułatwiające rozpoznanie ofiary przemocy:
1. Ofiara jest często przezywana, wyśmiewana.
2. Inni wysługują się nią, jest podporządkowana
3. Agresorzy urządzają sobie zabawy jej kosztem,
4. Jest potrącana, popychana, często płacze.
5. Odbierane są jej pieniądze i wartościowe przedmioty.
6. Ofiara jest izolowana, ma trudności w znalezieniu przyjaciół.
7. Miewa problemy w wypowiadaniu się w klasie.
8. Pogarsza się w nauce.

Czynniki ułatwiające rozpoznanie agresora, czyli osoby dopuszczającej się przemoc:
1. Sprawca zazwyczaj jest silny fizycznie,
2. Ma potrzebę dominacji i podporządkowywania sobie innych.
3. Agresor łatwo wpada w złość, jest impulsywny i buntowniczy.
4. Nie pomaga i nie współczuje słabszym.
5. Łatwo wchodzi w tzw. "złe towarzystwo", kradnie, pije alkohol.
6. Agresor uzyskuje popularność wśród rówieśników.
7. Agresor osiąga niskie wyniki w nauce.

V. METODY PRZECIWDZIAŁANIA AGRESJI I PRZEMOCY
•Próby opanowania ucznia przez nauczyciela przy pomocy ostrzejszych środków często nie udają się, a surowsze postępowanie nauczyciela wywołuje postawę obronną przejawiającą się agresją.
•Co zatem można zrobić?
•Jedną z podstawowych zasad wychowawczych w odniesieniu do zjawiska agresji jest to, aby jej nie wzmacniać. Skuteczną próbą przeciwdziałania zjawisku jest także kształtowanie prawidłowych postaw społecznych.
•Skuteczną próbą przeciwdziałania zjawisku jest także kształtowanie prawidłowych postaw społecznych.
•Propagowanie wzorów prospołecznych w szkole i w domu oraz w mediach (telewizja, radio, prasa) bardzo silnie może oddziaływać na emocjonalną stronę osobowości dziecka.
•Dzieci i młodzież, która nie ma szansy na sprawdzenie się w społecznie wartościowych działaniach i która nie może osiągnąć sukcesów ani niczym zaimponować, przyjmuje postawę, że "lepiej być kimś złym, niż nikim" szczególnie wtedy, gdy "bycie złym łączy się z podziwem u podobnych sobie".
•Całe środowisko wychowawcze (nauczyciele, rodzice, opiekunowie uczniów), winno podejmować działania, mające na celu zapobieganie zjawisku agresji i przemocy wśród dzieci i młodzieży.
Zarówno w domu, jak i w szkole dzieci i młodzież powinni trenować i nabywać umiejętności:
- radzenia sobie z własną złością;
- kontrolowania własnych emocji, uczucia strachu i stresu;
- bycia wrażliwym, cierpliwym i gotowym do pomocy innym.
•W relacji do dziecka należy przestrzegać zasad:
- Chwalić dziecko i docenić wysiłek i zaangażowanie niezależnie od efektu końcowego wykonanego zadania.
- Ustalić jasno przywileje i obowiązki dziecka (prace domowe, nauka, rozwijanie zainteresowań).
- Rodzice powinni wykazywać pozytywny stosunek wobec nauczycieli oraz respektować proponowane przez nich zalecenia i sugestie.
- Być spokojnym, cierpliwym i zrównoważonym.
- Uczyć dzieci porozumiewania się bez bicia i przemocy.
- Kontrolować oglądane przez dzieci treści w TV i w Internecie.
•Jednym z kierunków działań profilaktycznych jest przygotowanie uczniów na możliwość kontaktu z przemocą.
- Należy uświadamiać dziecku konieczność reagowania na wszystkie akty przemocy i agresji.
- Trzeba pokazać granicę między donoszeniem i skarżeniem, a informowaniem o tym, że komuś dzieje się krzywda i należy mu pomóc.
- Należy uczyć dziecko rozwiązywania konfliktów oraz skutecznego odmawiania robienia rzeczy złych np. zapalenia papierosa, picia alkoholu, itp.

ROLA SZKOŁY W ZWALCZANIU AGRESJI WŚRÓD UCZNIÓW
Przeciwdziałanie agresji w szkole wymaga zaangażowania nauczycieli, rodziców oraz samych uczniów
•Imprezy szkolne powinny być organizowane również z obecnością rodziców.
•Należy nasilić współpracę z Policją.
•Powinien być zapewniony nadzór pedagogiczny na przerwach.
•Należy wzbogacić program szkolny o treści mające na celu naukę kontroli własnych emocji, umiejętności przezwyciężania napięć i konfliktów.
•Organizacja zajęć pozalekcyjnych np. gry indywidualne i zespołowe.
•Wychowawca powinien być wzorem i modelem nieagresywnego zachowania.
•Przed szkołą stoi zadanie prowadzenia takich działań profilaktycznych, aby negatywne zachowania redukować i zastępować je pozytywnymi. Istotną sprawą w programach profilaktycznych powinny być zajęcia na temat uczuć. Nauka wrażliwości, empatii, tolerancji, przyjaźni, odpowiedzialności, połączona z działaniami wychowanków opartych na współpracy i zrozumieniu, mogą być siłą w pokonaniu negatywnych zjawisk jakimi jest przemoc i agresja. Życzliwy stosunek do drugiego człowieka, postrzeganie go jako wartości samej w sobie oraz promowanie pozytywnych zachowań mogą zaprocentować pozbawioną agresji komunikacją i konstruktywnym sposobom radzenia sobie z konfliktami.
•Działania podjęte przez szkołę, które uczą współpracy, współdziałania, odpowiedzialności i angażują jak największą liczbę społeczności szkolnej i dają poczucie jedności, sprzyjają rozwojowi pozytywnych uczuć oraz skutecznie przeciwdziałają przemocy i agresji.

VI. ZAKOŃCZENIE
Agresja to zachowanie zmierzające do wyładowania niezadowolenia, gniewu czy złości na osobach lub rzeczach. Gotowość do reagowania agresją jest indywidualnie zależna od osobowości jednostki i zmienia się wraz z rozwojem dziecka i sytuacjami, w których się ono znajduje. Świadome przezwyciężanie agresji i wybuchów złości środkami pedagogicznymi jest konieczne i powinno polegać na nabyciu umiejętności panowania nad swoimi agresywnymi impulsami, ponieważ niezwykle trudno jest uciec od problemu przemocy i agresji.

BIBLIOGRAFIA:
•Kowalska R., O przemocy i agresji w szkole, [w:] Lider Nr 10/2003,
•O dorastaniu, czyli kod buntu, praca zbiorowa, Kraków 2002,
•Wodnicka E., Wiewiórka R., Zaręba M., Program przeciwdziałania przemocy w Szkole Podstawowej Nr 72 w Krakowie, [w:] Lider Nr 9/2003.
Stasiuk A., Agresja i przemoc wśród dzieci i młodzieży, http://www.edukator.org.pl/2004b/agresja/agresja.html