Dlaczego? Po co? Jak? - zabawy badawcze i doświadczenia w przedszkolu

Dlaczego? Po co? Jak?
- zabawy badawcze i doświadczenia w przedszkolu

Dzieci już od urodzenia są ciekawskimi badaczami i odkrywcami. Uczą się przez działanie, zbierając swoje doświadczenia „ręką, sercem i głową”. Aktywność poznawcza jest dla nich w pewnym sensie rzeczą naturalną wynikającą z wrodzonej potrzeby wysiłku umysłowego. Zazwyczaj przejawia się w zadawaniu przez dziecko pytań. Aby jednak wystąpiła ona w takim stopniu, który miałby większe znaczenie dla jego rozwoju, należy aktywność poznawczą dzieci stymulować i ukierunkowywać. Można to robić za pośrednictwem zabawy, w trakcie której dziecko ma okazję do samodzielnego poszukiwania odpowiedzi na nurtujące je pytania. Podczas zabawy dziecko może realizować czynności badawcze, pojawiające się w momencie, gdy styka się ono z nowymi bodźcami czy sytuacjami. Ogromny wpływ zabaw badawczych na rozwój i wychowanie dzieci związany jest z faktem, iż każda zabawa tego rodzaju niesie ze sobą ładunek pozytywnych emocji, co wspiera proces uczenia się. Najlepiej bowiem zapamiętujemy to, co nam się miło kojarzy. Działalność badawcza wywiera korzystny wpływ na różne sfery rozwoju dziecka, m.in. sferę aktywności twórczej. Dzieje się tak, gdyż dziecko podejmując zabawę badawczą staje przed określonym problemem, którego rozwiązanie jest bezpośrednim celem samej zabawy. Rozwiązując ten problem różnymi metodami, zależnymi od poziomu rozwoju myślenia, dziecko prowokowane jest do wyciągania wniosków, szukania zależności, określania przyczyn i skutków. Przy okazji uczy się planowania własnych działań, poszukiwania oryginalnych pomysłów i rozwiązań. Zabawy badawcze są też świetną okazją do kształtowania się w umyśle dziecka nowych operacji umysłowych takich jak: analiza, synteza, porównywanie i uogólnianie. Przy okazji dzieci rozwijają wytrwałość, koncentrację uwagi i spostrzegawczość.
Chociaż niektóre eksperymenty wydają się trudne, bo związane z dziedzinami, takimi jak fizyka lub chemia, to dają dziecku okazję do odkrywania i zgłębiania fascynującego świata przyrody i techniki a wiedza i umiejętności zdobywane we wczesnym dzieciństwie staną się inspiracją i pomostem do wiedzy zdobywanej na kolejnych szczeblach edukacji.
Doświadczenia przeprowadzone w grupie przedszkolnej aktywizują wszystkie analizatory, sprzyjają pełniejszemu przyswojeniu materiału wynikającego z podstawy programowej, pozwalają dzieciom na samodzielne odkrywanie odpowiedzi, formułowanie wniosków.
Pomagają poznać zależności między ziemią, wodą i powietrzem.
W zabawach badawczych czas doświadczenia uwarunkowany jest zjawiskiem, które w danej chwili bada, odkrywa dziecko. Zabawa badawcza sama określa teren, w którym się odbywa, zawiera pewien ład i porządek. Cechują go trzy podstawowe elementy: - dostrzeżenie problemu,
- poszukiwanie sposobu jego rozwiązania,
- dostrzeżenie efektu działań - rezultatu.
W zabawie badawczej dziecko odkrywa otaczający świat, mechanizmy, które w nim rządzą, przyjmuje postawę badacza.
Najczęściej spotykanymi przedmiotami w zabawie badawczej są materiały dostępne dla dziecka w środowisku naturalnym: piasek, śnieg, woda, patyki, kamyki, rośliny, narzędzia do zajęć plastycznych i technicznych, a także dostępne w środowisku przedszkolnym.
W zabawach badawczych dziecko dostrzega coś, na co wcześniej nie zwracało uwagi, szuka przyczyn dostrzeżonych zjawisk, odpowiedzi na pytanie: dlaczego tak się dzieje.
Jaka jest rola nauczyciela w rozwijaniu postawy badawczej dziecka?
Rolą nauczyciela jest zapewnienie dziecku możliwości poznawania otaczającego je świata poprzez aktywny i bezpośredni kontakt z nim i zjawiskami w nim występującymi.
Ma on za zadanie: nauczenie dziecka dokładnego obserwowania za pomocą zmysłów, stworzenie warunków do dokładnej obserwacji, kształtowanie uwagi dzieci (koncentracji, zainteresowania, właściwego zachowania), wspomaganie w dokonywaniu właściwych spostrzeżeń oraz dostosowanie posiadanej wiedzy do możliwości percepcyjnych dziecka.
Nauczyciel odpowiada za stwarzanie warunków stymulujących aktywność badawczą i twórczą oraz umożliwia swobodny wybór decyzji związany z samodzielnym rozwiązywaniem problemów. Zadaniem nauczyciela jest rozbudzanie ciekawości dziecka otoczeniem. Pobudza on dziecko do aktywności i uczy, jak obserwować wybrany obiekt.
Chciałabym pokazać, jak w nieskomplikowany sposób pokazać proste, zdawałoby się oczywiste fakty. Nawet najmądrzejszy dorosły, jeśli nie potrafi swej wiedzy dostosować do możliwości percepcyjnych dziecka, okazuje się bezużyteczny.
Oto przykłady łatwych zabaw badawczych i doświadczeń, które można przeprowadzić w przedszkolu z użyciem prostych, ogólnodostępnych rekwizytów.

Wyjaśniamy tajemnice powietrza.
1.Co to jest powietrze?
Gdzie jest powietrze?
Co jest w pustych naczyniach?
Materiały: słoiczki i buteleczki z zakrętkami, miska, woda.

Pytanie do dzieci: Co jest w tych naczyniach?
Dzieci badają (dmuchają w nie, odwracają, wkładają rękę).
Zakręcone butelki wkładamy do miski z wodą (butelka wypływa).
Pytanie do dzieci: Dlaczego?
Odkręcamy je pod wodą (wydostają się bąbelki).
Pytanie do dzieci: Co to jest, te bąbelki? (powietrze)
Jakiego koloru jest powietrze?
Jaki ma zapach?

Wnioski: Butelka wypływa, bo jest w niej powietrze, które jest bardzo lekkie. Powietrze to wydostaje się w postaci pęcherzyków.
Jest ono bezbarwne i lekkie, nie widzimy go. Można go zamknąć.

2.Szukamy dowodów na istnienie powietrza.
Materiały: koła dmuchane, piłki, balony, itp.

Wyciągamy korki z nadmuchanych zabawek. Kierujemy strumień powietrza na rączki dzieci. Jedną zabawkę otwieramy w wodzie.

Wnioski: Powietrze jest wszędzie, ale jest niewidoczne.

3.Czy my potrzebujemy do czegoś powietrza?
Materiały: balony; słomki, woda, miska (lub zdmuchiwanie piórek, skrawków papieru).

Rozdajemy każdemu balon. Każemy nadmuchać.
Pytanie do dzieci: Czym nadmuchujemy balony?
Dajemy każdemu słomkę dmuchamy do wody.
Pytanie do dzieci: Co dmuchacie do wody?

Wnioski: Powietrze jest wszędzie. Jest niewidzialne, bezbarwne, bez zapachu. Jest potrzebne do życia, do oddychania.
4.Do czego jeszcze potrzebne jest powietrze?
Świece i spalanie.
Materiały: 3 świece, 3 pokrywki, mały słoik, duży słoik.

Stawiamy na 3 pokrywkach świeczki, zapalamy je. Kiedy płoną dwie z nich nakrywamy słoikami i zakręcamy do góry dnem.
Najpierw wszystkie świeczki palą się jednakowo mocno, po chwili płomień w małym słoiku gaśnie, a nieco dłużej pali się płomień w dużym słoiku, ale też gaśnie. Trzecia świeczka pali się cały czas.

Wniosek: Podczas palenia, płomień zużywa „powietrze do oddychania” (tlen). Kiedy go zabraknie, płomień gaśnie. Aby świeczka się paliła, trzeba jej zapewnić dostęp tlenu.

5.Znikająca woda.
Materiały: podstawka, szklanka, świeczka, woda.

Zapaloną świeczkę stawiamy na podstawce, na której znajduje się woda i przykrywamy szklanką. Po chwili świeczka gaśnie, a woda zostaje wessana ze spodka do szklanki.

Wniosek: Tlen z powietrza podtrzymuje płomień świecy. Kiedy tlenu zabraknie, płomień gaśnie. Powietrze pod szklanką skurczy się. W ten sposób zrobi się miejsce dla wody, która wciśnie się do szklanki.

6.Badanie sprężystości powietrza.
Zaczarowany balon.
Materiały: zimna butelka, balon, miska z ciepłą wodą.

Pustą butelkę wkładamy do lodówki na około godzinę. Po godzinie wyjmujemy butelkę i nakładamy na jej szyjkę balon. Na około dwie minuty wkładamy butelkę do ciepłej wody. Balon nadmuchuje się jak po dotknięciu czarodziejską różdżką.

Wniosek: W wyniku ocieplenia powietrze znajdujące się w butelce rozpręża się i potrzebuje więcej miejsca, wpływa więc do balonu i nadmuchuje go.

Wyjaśniamy tajemnice wody.

Badamy wzrokowo, jej właściwości (dotykamy, wąchamy, próbujemy).
Jest to ciecz. Zmienia się (swój stan skupienia) pod wpływem ciepła lub zimna.
W co możemy zmienić wodę?

1.Przemiany wody.
Lód.
Materiały: słoik, woda, zamrażalka.

Napełniamy słoik wodą (nie zakręcamy) i wstawiamy go do zamrażalki.
Po wyjęciu woda jest zamarznięta.

Wniosek: woda w słoiku zamarzła, zmieniła swój stan skupienia w lód (stan stały).

Para wodna.
Materiały: czajnik, woda, szklanka, spodek.

Gotujemy wodę w czajniku i obserwujemy, co się dzieje.

Wniosek: Woda się gotuje i pod wpływem temperatury z czajnika wydobywa się para wodna (stan gazowy) – woda zmienia się w maleńkie cząsteczki mieszające się z powietrzem.

Wlewamy wrzątek do szklanki, przykrywamy spodkiem. Po chwili podnosimy spodek. Można zaobserwować, że ze spodka skrapla się woda.

Wniosek: Para wodna po zetknięciu z zimnym spodkiem zmienia się w kropelki wody (skraplanie). Tak też jest w przyrodzie: para wodna po zetknięciu z zimnym powietrzem tworzy chmurę deszczową.

2.Co pływa, a co tonie?
Co ma na to wpływ?
Udowadniamy, że o tym czy coś pływa czy tonie decyduje: ciężar, kształt i sposób zanurzenia.

Czy ciężar przedmiotu decyduje o utonięciu?
Materiały: miska, woda, (ołówek, kamień, moneta, spinacz, klucz, igła, klocek, skruszony styropian, skorupki orzecha, piórko, papier, lekkie przedmioty.)

Do miski z wodą wrzucamy różne ciężkie przedmioty: ołówek, kamień, moneta, spinacz, klucz, igła, klocek. Obserwujemy i omawiamy, co się z nimi dzieje. Następnie wrzucamy: skruszony styropian, skorupki orzecha, piórko, papier i inne lekkie przedmioty.
Omawiamy, co się z nimi dzieje i dlaczego?
Dzieci wymieniają przedmioty, które pływają, oglądają je i sprawdzają ich wagę. Tak samo postępują z przedmiotami, które utonęły.

Wyjaśnienie: Przedmioty pływają dlatego, że są lekkie, są wykonane z lekkich materiałów, a toną ponieważ są ciężkie.

Czy wielkość przedmiotu ma duży wpływ na utonięcie?
Materiały: miska, woda, mały kawałek styropianu, duży kawałek styropianu, mała i duża moneta.

Do miski z wodą wrzucamy przygotowane przedmioty i porównujemy jak się w wodzie zachowują.

Wniosek: Wielkość przedmiotu nie ma wpływu na to czy pływa czy tonie. Mała monetka utonęła, a duży styropian pływa.

Czy kształt przedmiotu wpływa na utonięcie?
Materiały: plastelina, miska, woda.

Do wody wkładamy kulkę z plasteliny. Obserwujemy, co się z nią dzieje.
Tą samą plastelinę rozpłaszczamy (tworzymy łódkę) i kładziemy na wodzie.
Kulka tonie, łódka pływa. Wyciągamy wnioski.

Wnioski: chociaż łódka ma ten sam ciężar, co kulka, ze względu na kształt wypiera więcej wody i dlatego pływa. Kulka tonie, ponieważ nie jest w stanie wyprzeć wystarczającej ilości wody.

3.Udowadniamy, że istnieją siły przyciągania między cząsteczkami na powierzchni cieczy.

a)Woda i monety
Materiały: szklanka napełniona po brzegi wodą, monety.

Powoli wrzucamy monety do wody. Zanim woda się wyleje, zmieści się o wiele więcej monet niż mogłoby się wydawać. Utworzy się wybrzuszenie.

Wniosek: Między cząsteczkami wody działają siły przyciągania, dlatego woda nie wylewa się, lecz tworzy wybrzuszenie nad krawędzią szklanki.

b)Talk na wodzie
Materiały: starta kreda kolorowa (lub talk) szklanka z wodą.

Na wodę w szklance sypiemy kredę. Gdy włożymy palec to robi się dziura, ale gdy tylko go wyciągniemy, błona zamyka się.

Wniosek: Można w ten sposób zaobserwować poruszające się cząsteczki wody, które tworzą na powierzchni błonę.

c)Mleko barwione kredą
Materiały: mleko, głęboki talerz, kreda, płyn do mycia naczyń.

Do głębokiego talerza wlewamy mleko tak, aby przykryło dno. Na wierzch ucieramy kolorową kredę (można użyć kilku kolorów). Kredę można zetrzeć na tarce lub zeskrobać nożem. Kolorowa warstwa powinna przykryć całą powierzchnię.
Na środku talerza umieszczamy 1-2 krople płynu do mycia naczyń. Kolorowa kreda szybciutko przemieści się w stronę brzegów talerza.

Wnioski: Na powierzchni cieczy występuje zjawisko zwane napięciem powierzchniowym. Płyn do mycia naczyń znacznie osłabia napięcie powierzchniowe, dlatego w doświadczeniu zanika wypukła powierzchnia i kreda zsuwa się na bok.

4.Ciężar różnych cieczy.
Udowodnimy, że nie wszystkie ciecze mają taki sam ciężar.

Materiały: słoik, miód, woda, olej.

Do słoika wlewamy miód, olej i wodę. Ciecze się rozwarstwiają.

Wnioski: Ciecze (płyny) mają różny ciężar. Ciężar oleju jest najmniejszy, więc unosi się na wodzie, a miód jest najcięższy, więc tonie.
(Nie mieszają się one, ponieważ składają się z innych molekuł, cząstek)

5.Słona woda.
Materiały: 2 szklanki, woda, około 10 łyżek soli, 2 jajka.

Napełniamy szklanki do płowy wodą. Do jednej z nich wsypujemy sól (robimy solankę), mieszamy do rozpuszczenia.
W obu roztworach zanurzamy jajko. Obserwujemy, co się stanie.
Jajko w czystej wodzie tonie, natomiast w solance unosi się na powierzchni.

Wnioski: Roztwór soli ma większy ciężar i dlatego w słonej wodzie wszystko pływa lepiej.

6.W jaki sposób rośliny pobierają wodę?
Materiały: słoik, atrament (farba spożywcza do pisanek), liść selera naciowego.

Do słoika nalewamy wody, dodajemy kilka kropel atramentu, aby woda się zabarwiła. Wkładamy do słoika liść selera, stawiamy w ciepłym miejscu i odstawiamy na kilka godzin, aby łodyga selera się zabarwiła.

Wnioski: Po przekrojeniu łodygi możemy zobaczyć unerwienie (cieniutkie rurki), przez które roślina pobiera wodę. W taki sposób rośliny pobierają wodę do liści.
Odciętą część łodygi można obejrzeć za pomocą lupy. Rurki te (naczynia włosowate) wyglądają jak małe punkty.

7.Słodkie liście selera.
Materiały: zielone liście selera naciowego, łyżeczka cukru, woda.
Napełniamy obie szklanki do połowy wodą. Do jednej dodajemy 1 łyżeczkę cukru i dobrze mieszamy. Do obu szklanek wkładamy po łodydze selera i odstawiamy do lodówki na 48 godzin.
Następnie odrywamy z obu łodyg po jednym liściu i próbujemy.
Wnioski: Liście selera, które stały w słodzonej wodzie, są słodkie. Roślina wraz z wodą pobiera rozpuszczony w niej cukier i transportuje do liści.

8.Farbowanie kwiatów.
Materiały: świeżo ścięty biały kwiatek (róża, goździk), woda, szklanka, atrament (barwnik spożywczy).

Wlewamy atrament do szklanki i dodajemy wody. Wstawiamy do tego kwiatek. W trakcie następnych godzin obserwujemy, jak zmienia się roślina.
Płatki powoli zabarwiają się i przyjmują kolor atramentu.

Wnioski: Łodyga kwiatu zawiera delikatne rurki, naczynia włosowate, za pomocą, których woda dostaje się aż do płatków. Następnie wyparowuje, a płatki przyjmują kolor atramentu.

9.Lupa z kropli wody.
Materiały: szklanka (tektura i nożyczki), folia spożywcza, taśma klejąca, woda, łyżeczka, element do zbadania.

W szklanym kubeczku umieszczamy przedmiot, który chcemy poddać obserwacji. Naczynie musi być szklane, żeby przedmiot był lepiej oświetlony. Następnie na wierzchu naciągamy folię spożywczą. Folia powinna być dobrze naprężona, nie powinna mieć oznak zniekształceń na powierzchni.
Na folii umieszczamy kropelkę wody. Przedmiot umieszczony wewnątrz kubka obserwujemy przez kroplę. Im mniejsza kropla, tym większe powiększenie uzyskamy.
(Zamiast szklanki możemy użyć lupy wyciętej z tektury).

Wnioski: Woda jest przezroczysta tak jak szkło. Gdy nałożymy małą kroplę na folię, uzyska ona wypukły kształt jak soczewka w lupie.  

10. Hodowla kryształów.
Materiały: słoik z wodą, około 10 łyżek soli, patyczek (kredka), wełniane nici.

Przygotowujemy roztwór soli. Na słoikach opieramy patyczki z zawiązanymi nićmi. Zanurzamy nici w roztworze. Odstawiamy w ciepłe miejsce na kilka dni.

Wnioski: Po kilku dniach na nitkach utworzą się kryształki soli pod wpływem parowania wody (dodanie kilku kropek farby lub atramentu do wody spowoduje zmianę koloru kryształów).

Tajemnice ognia

1.Właściwości ognia.
Ciepło płomienia.
Na początku staramy się wzrokowo określić, jaki jest ogień (płomień palącej się świeczki).
Materiały: paląca się świeczka, słoik.

Zapaloną świeczkę przykrywamy słoikiem. Po kilku minutach delikatnie dotykamy słoik. Jest on ciepły.

Wniosek: Ogień daje nam ciepło.

2.Co powstaje podczas spalania świeczki? - sadza
Materiały: paląca się świeczka, łyżeczka.

Przez kilka sekund osoba dorosła trzyma łyżeczkę nad płomieniem.
Po chwili pokryje się ona sadzą.

Wniosek: sadza powstanie w trakcie niepełnego spalania materiałów zawierających w swoim składzie chemicznym węgiel.

3. Czego potrzebuje ogień?

Materiały: trzy świeczki-podgrzewacze, mały i duży słoik

Zapalamy świeczki, dwie z nich stawiamy na pokrywce, nakrywamy je słoikami i w tej pozycji zakręcamy. najpierw wszystkie świeczki pałą się jednakowo mocno, po chwili płomień w małym słoiku gaśnie, jakby ktoś go zdmuchnął, nieco dłużej pali się świeczka w dużym słoiku, ale też gaśnie, trzecia świeczka pali się cały czas.

Wniosek: podczas palenia płomień zużywa „powietrze do oddychania", a dokładniej mówiąc - tlen. Kiedy go zabraknie, płomień gaśnie. Aby świeczka się paliła, potrzebny jest tlen.

4. „Dwie łyżki”

Materiały: naczynie z ciepłą wodą, dwie łyżki – aluminiowa i drewniana, inne przedmioty (metalowe, drewniane, plastykowe),
Zanurzamy w ciepłej wodzie łyżki aluminiową i drewnianą. Zachęcamy do wykonania podobnych prób z innymi przedmiotami (drewno, metal, plastyk). 

Wniosek: Szybciej wzrasta temperatura łyżki aluminiowej i przedmiotów z metalu. Metale najlepiej przewodzą ciepło.

Czary mary

1.Skaczące jajka.
Materiały: 2 surowe jajka (kość np. z kurczaka), ocet, woda, 2 szklanki

Włożyć po jednym surowym jajku do szklanki. Do jednej wlać ocet, do drugiej wodę, tak aby każde jajko było całe zanurzone. Moczyć jajka przez około 24 godziny i obserwować, co się dzieje w obu szklankach.
Po upływie 24 godzin należy ostrożnie wyjąć oba jajka ze szklanek, umyć je pod bieżącą wodą i wziąć do ręki.
Teraz lekko ściskamy lub delikatnie odbijamy jajka od stołu i spoglądamy przez każde jajko pod światło.
Obserwacja - pytania do dzieci:
1. Co się działo w szklance z jajkiem i octem, a co w szklance z jajkiem i wodą? (w occie pojawiły się pęcherzyki gazu i "zabrudzenia")
2.Co się stało po 24 godzinach ze skorupką jajka zanurzonego w occie, a co ze skorupką
jajka zanurzonego w wodzie? Jakie są one teraz?
3.Przez które jajko można zajrzeć do wnętrza?
4. Czy zanurzenie jajka w wodzie lub occie zniszczyło białko lub żółtko jajka?

Obserwacje:
1. Jajko wyjęte z octu
- Na powierzchni jajka zanurzonego w occie tworzą się pęcherzyki gazu, których liczba rośnie z czasem. To ocet reaguje z wapniem ze skorupki jajka, a w wyniku reakcji wydziela się gaz - dwutlenek węgla.
- Skorupka „schodzi" z jajka, a jej kawałki w postaci brunatnego osadu mogą pływać po powierzchni octu.
- Jajko wyjęte z octu jest miękkie, „gumowate”, odbija się od stołu, możemy je ścisnąć.
- Wnętrze jajka pozostaje nietknięte, widać że otoczone jest przejrzystą błoną, przez którą można zobaczyć żółtko i białko.
2. Jajko wyjęte z wody
Jajko wyjęte z wody nie zmieniło się. Jest takie samo jak było wcześniej i dalej pokryte twardą i kruchą skorupką. Jajko to, gdy jest ściskane czy odbijane od stołu pęka.

Wnioski: W skorupce jajka znajduje się wapń (węglan wapnia), który powoduje, że jest ona twarda, sztywna i krucha (podobnie kości są twarde i sztywne, bo też zawierają wapń (fosforan wapnia)).
Ocet rozpuszcza wapń ze skorupki. Jajko bez wapnia nie jest już twarde, staje się elastyczne i miękkie („gumowate”). W czasie, gdy skorupka „znika”, pod wpływem octu wydziela się z niej gaz (dwutlenek węgla) i „brzydki osad”.
Wnętrze jajka pozostaje nietknięte, ponieważ pod skorupką znajduje się błona, której ocet nie rozpuszcza. Chroni ona wnętrze jajka a ponieważ jest półprzezroczysta, więc gdy trzymamy jajko pod słońce możemy przez nią zobaczyć białko i żółtko
Woda nie rozpuszcza wapnia, dlatego w słoiku z czystą wodą, z jajkiem nic się nie stało i dalej jest twarde.

2.Niewidzialny atrament.
Materiały: kartki papieru, mleko, pędzelki, żelazko.
Na białych kartkach piszemy pędzelkiem maczanym w mleku, każdy swe marzenie. Gdy kartka wyschnie, prasujemy ją gorącym żelazkiem. Pojawia się wcześniej napisane marzenie.

Wniosek: Pojawia się napis, który był wcześniej niewidoczny, gdyż białko mleka pod wpływem gorąca się ścina.

3.Wulkan.
Materiały: masa solna lub plastelina, butelka, ocet, płyn do mycia naczyń, soda, miska.

Z masy solnej lub plasteliny tworzymy wulkan w środku, którego wstawiamy butelkę do połowy napełnioną octem (dolewamy trochę płynu do mycia naczyń i można też zabarwić farbką). Wrzucamy zawiniętą chusteczkę z 3 łyżeczkami sody oczyszczonej. Po kilku minutach z butelki zacznie wydobywać się piana.
Można ozdobić butelkę kolorowym papierem wtedy piana będzie wychodziła z paszczy np. potwora - smoka.

Wnioski: Gdy mieszamy ocet z sodą oczyszczoną powstaje gaz zwany dwutlenkiem węgla. Tworzy on w occie bąbelki gazu, który reaguje z płynem do mycia naczyń. Powstaje przy tym tak dużo piany, że wydostaje się ona z wulkanu – butelki.

4.Kolorowe bąbelki.
Materiały: dowolna tabletka musująca, olej, barwnik spożywczy, woda, butelka.

Do plastikowej butelki wlewamy olej, co najmniej do 3/4 jej wysokości. W dzbanku obok przygotowujemy pół szklanki wody i dodajemy do niej barwnik w wybranym kolorze.
Do butelki z olejem wrzucamy pokruszoną tabletkę musującą.
Wlewamy zabarwioną wodę do butelki z olejem i obserwujemy, co zaczyna się dziać. Widowiskowe bąbelki będą przez kilka minut.

Wnioski: Bąbelki powietrza uwolnione w wyniku reakcji są lżejsze od płynów w butelce i dlatego lecą do góry. Po zakończeniu doświadczenia możemy odstawić na bok butelkę i pokazać dzieciom, że po kilku godzinach woda oddzieliła się od oleju, co świadczy o tym, że jest od niego cięższa.
W trakcie doświadczenia możemy zadbać o dodatkowe oświetlenie, np. strumień światła z latarki.
5.Drożdże
Materiały: drożdże np. suszone w ilości dwóch łyżeczek, ciepła woda, 3 łyżeczki cukru, balon, butelka.

Do butelki wsypujemy drożdże i zalewamy 50ml ciepłej wody, następnie dodajemy cukier i całość mieszamy. Na otwór butelki naciągamy balonik.
Obserwujemy wzrost drożdży, podczas którego wydziela się dwutlenek węgla. Gaz będzie dostawał się do balonika powodując jego powiększanie się. Jeżeli chcemy przyspieszyć wzrost to butelkę wstawiamy do ciepłej wody.

Wniosek: Z suchymi drożdżami nic się nie dzieje, dopóki nie dodamy ciepłej wody i cukru. Po zalaniu wodą odzyskują aktywność. Wówczas zaczynają one korzystać z cukru, jako pokarmu wytwarzając gaz zwany dwutlenkiem węgla, który napełnia balonik.

6.Rakieta balonowa
Materiały: długi kawałek cienkiej linki, balon, taśma klejąca, słomka.

Linkę przeciągamy przez słomkę, jeden koniec linki mocujemy do klamki przy drzwiach, a drugi do oparcia krzesła. Linka powinna być bardzo mocno naprężona. Nadmuchujemy balon i mocno zaciskamy ustnik. Szczelnie zatykając otwór balonu, przymocowujemy go do słomki taśmą klejącą. Trzymając wylot, umieszczamy balon na jednym końcu linki, następnie odtykamy ustnik i puszczamy balon, balon poleci wzdłuż linki.

Wniosek: Kiedy powietrze wylatuje, balon pędzi w przeciwnym kierunku, tzn. jest pchany na drugi koniec linki.

Wyjaśniamy tajemnice światła

1.„Złamany ołówek”
Materiały: szklanka, woda, łyżka soli kuchennej, ołówek
Rozpuść w pół szklanki wody 1 łyżkę soli. Po 5 min dopełnij szklankę wodą. Nalewaj ją ostrożnie łyżką! Gdy wstawisz do szklanki ołówek, będzie ci się wydawało, że jest on złamany w 2 miejscach.
Wniosek: Światło odbite od zanurzonego ołówka rozprasza się w wodzie pod określonym kątem. W roztworze soli kąt załamania jest większy, bo słona woda ma większą optyczną gęstość niż czysta woda.
2.„Rozpuszczona moneta”
Materiały: szklany słoik, moneta, woda
Ustaw słoik na jasnej podkładce. Monetę umieszczasz nie wewnątrz słoika a pod jego wypukłym dnem. Widać wyraźnie, że na dnie słoika jest moneta. Kiedy wlejesz wodę, moneta zniknie, jakby się rozpuściła.
Wniosek: Promienie słoneczne przechodzące przez szklane dno przekazują naszym oczom informację, że moneta znajduje się wewnątrz. Przez wodę promienie nie mogą się przedostać. Odrzucane są od szklanego dna na dół i wytwarzają tam połysk lustrzany podobny do rtęci.
3.„Rosnące cienie”
Materiały:figura z kartonu, patyczek, latarka
Wycinamy z kartonu dowolną figurę i mocujemy ją na patyczku. Ustawiamy ją między zapaloną latarką a ścianą. Przybliżamy figurę na zmianę do ściany a potem do latarki.
Wnioski: W miarę przybliżania do ściany cień maleje.
4.„Tęcza”
Materiały:płytkie naczynie w kształcie prostokąta, woda, lustro, latarka, kartka papieru
Aby uzyskać efekt tęczy. Do płytkiego naczynia w kształcie prostokąta nalewamy wody i zanurzamy w nim lustro skośnie opierając o jedną ze ścian. Przy pomocy latarki podświetlamy lustro ale część dolną zanurzoną w wodzie, natomiast przed lustrem przytrzymujemy kartkę białego papieru. W taki to sposób otrzymujemy namalowaną na kartce tęczę.
Wniosek: Wiązka światła odbita od lustra a wychodząca z wody załamuje się pod różnymi kątami, więc gdy pada na kartkę w różne miejsca światło staje się widoczne w postaci kolorów.
5.Uzyskiwanie barw
Materiały: mazak (kolor obojętny, ja użyłam koloru brązowego), szklanka, kilkucentymetrowy pasek bibuły filtracyjnej bądź zwykłego papieru, ocet

Do szklanki nalewamy 1 cm octu (1cm od dna). 2 cm od końca paska zaznaczamy kreskę naszym mazakiem. Następnie pasek wkładamy do szklanki z octem i obserwujemy rozszczepianie się barw na pasku.
6.Kolorowy ryż
Materiały: ryż, krepina ( karbowana bibuła), woda, papierowe ręczniki
Do szklanek nalewamy wodę ( najlepiej ciepłą bo wtedy lepiej  się barwi)
następnie krepinę rwiemy na kawałki i wrzucamy do szklaneczek z wodą.
Jak już woda się zafarbuje, odławiamy bibułę a do kolorowej wody wrzucamy ryż. Pozostawiamy go tam na około 15-20 minut. Jak już ryż nabierze kolorów, odlewamy wodę i osuszamy ryż papierowymi ręcznikami. Taki zupełnie wysuszony ryż można wykorzystywać do różnych zabaw.
7.Obrazy w lustrze
Materiały: karki papieru, flamastry różnego koloru, dwa lusterka, taśma
Dziecko rysuje w dowolny sposób 3 linie, 2 kółka lub konkretną figurę. Następnie podkładając pod lusterko tworzy kompozycje (np. symetryczną), którą później może odrysować. Po sklejeniu luster taśmą klejącą uzyskujemy nowe efekty (jak w kalejdoskopie).

Wyjaśniamy tajemnice przyciągania

1.Zabawa z magnesami
Materiały: magnesy
Przystawianie jednego magnesu do drugiego , obserwacja zachowania magnesów.
Wniosek : magnesy przyciągają się lub odpychają .
2.Co przyciąga magnes?
Materiały: magnesy, taca, kartka papieru,drobne przedmioty wykonane z drewna, plastiku, metalu itp.

Sprawdzamy jakie przedmioty przyciągane są przez magnesy ( na stole gromadzimy małe przedmioty wykonane z różnych materiałów )
• Na prostokącie niebieskim odkładamy przedmioty które magnes nie przyciąga 
• Na prostokącie czerwonym przedmioty przyciągane przez magnes

Wniosek : magnes przyciąga spinacze , zszywki , agrafki - przedmioty metalowe, magnes nie przyciąga rzeczy szklanych , plastikowych , papierowych, drewnianych 
Przykrycie metalowych przedmiotów kartką i sprawdzenie czy magnes wtedy działa 
Wniosek : magnes przyciąga metalowe przedmioty przez kartkę 
Metalowe przedmioty układamy na tacę pod którą wkładamy magnes i przesuwamy nim . Obserwujemy , co się dzieje z przedmiotami .
Wniosek : przedmioty na tacy poruszają się wraz z ruchami magnesu .
3.„Jak magnes”
Materiały: balon, kawałki papieru, spinacze metalowe, grzebień plastikowy
• Badamy balon – pocierajmy balon o dywan. Gdy balon jest naelektryzowany , sprawdzamy czy będzie przyciągał pocięte drobne kawałki papieru , czy przyciąga spinacze .

Wniosek : balon przyciąga kawałki papieru gdyż na jego powierzchni zgromadziły się ładunki elektryczne.

• Grzebień – pocieramy o dywan lub o wełniany sweter. Gdy grzebień się naelektryzuje sprawdzamy czy przyciąga pocięte kawałki papieru, czy przyciąga spinacze.

Wniosek : grzebień przyciąga kawałki papieru , gdyż przez pocieranie na jego powierzchni pojawiły się ładunki elektryczne. 
Różne przedmioty możemy naelektryzować poprzez pocieranie , gromadzą się na nich ładunki elektryczne które przyciągają kawałki papieru , ale nie przyciągają rzeczy metalowych. Przedmioty te nie są jednak magnesami, magnesów nie musimy pocierać .
4. ,,Siła magnetyczna a grawitacja- latający dywan”
Materiały: magnes zawieszony na sznurku, spinacz, kolorowy papier, nożyczki, taśma klejąca, nitka, ołówek, stół
Rysujemy na kolorowym papierze mały prostokąt, wycinamy go. Taśmą klejącą przymocowujemy na nim spinacz. Przygotowujemy nitkę długości 30cm i przywiązujemy jeden koniec do spinacza, a drugi przymocowujemy taśmą klejącą na stole. Zbliżamy od góry magnes do leżącego na stole dywanu (latający dywan unosi się i podąża za magnesem).
Wniosek: siła magnetyczna magnesu jest silniejsza od siły grawitacji przyciskającej latający dywan do stołu.
5.„Zgubiony przedmiot”
Materiały: szklanka, magnes, metalowe przedmioty
Przykładamy magnes do ścianki szklanki i wyciągamy zgubiony przedmiot bez dotykania go dzięki przyciąganiu magnesu.

Wniosek: Magnes przyciąga metalowe przedmioty, które razem z nim się poruszają wychodząc nawet ponad powierzchnię wody. Siła przyciągania magnesu działa także przez szkło i wodę. 
6.„Strzelające ziarna”
Materiały: plastikowa łyżeczka,preparowany ryż
Potrzyj o sweter plastikową łyżeczkę. Wysyp na talerz garść preparowanego (dmuchanego) ryżu i zbliż do niego łyżeczkę. Ziarna podskoczą do góry, przyczepią się na chwilę do łyżeczki, po czym zaczną strzelać w różne strony.
Wniosek: Ryż jest przyciągany przez naładowaną elektrycznością łyżeczkę. Ponieważ ryż i łyżeczka mają ten sam ładunek elektryczny – odpychają się.

Wyjaśniamy tajemnice drgań
1.Telefon
Materiały: dwa plastikowe kubeczki, pojemniki po jogurcie, cienki sznurek o długości kilku metrów, nożyczki. 
Przebijamy nożyczkami otwór w dnie każdego kubeczka, pojemniczka. Przewlekamy sznurek przez oba otwory, zawiązujemy supły. Dwie osoby prowadząc rozmowę telefoniczną – muszą stanąć w odległości, tak aby naprężyć sznurek telefonu. Sznurek powinien być cały czas mocno naprężony.
Wniosek: Dźwięki docierają do odbiorcy dzięki ruchom i drganiom powietrza, które są przewodzone przez sznurek. 
2.„Skacząca sól”
Materiały: folia plastikowa, np. pęknięty balon, gumka recepturka, mała plastikowa miska, garnek , sól gruboziarnista lub ziarnka ryżu; instrumenty muzyczne
Wykonanie doświadczenia: folię plastikową rozciągamy na misce i przymocowujemy gumką. Na naciągniętej folii kładziemy ziarnka soli lub ryżu. Garnek umieszczamy w pobliżu miski i drewnianą łyżką mocno uderzamy w ściankę garnka (ziarna podskakują do góry).
Wniosek: pod wpływem uderzenia powietrze wibruje, tworzą się fale dźwiękowe i słychać dźwięk. Fale dźwiękowe natrafiają na miskę i wprawiają folię w wibracje. Drgania powodują ruch ziaren i zaczynają one wirować w powietrzu.

Opracowała:
Dorota Jawień

Bibliografia:
1.CEN w Koszalinie „Zabawa i nauka. Doświadczenia w przedszkolu”
2.Czasopismo „Wychowanie w przedszkolu”,
3.Elbanowska S. - „Przyroda nieożywiona w wychowaniu przedszkolnym", WSiP, 1983.
4.Elkonin D. B. - „Psychologia zabawy", WSiP, 1984
5.Kielar - Turska M. - „Jak pomagać dziecku w poznawaniu świata", WSiP, 1992.
6.Miesięcznik - „Akademia Skrzata Benia”
7.Miesięcznik „Bliżej przedszkola”,
8.Muchacka B. - „Zabawy badawcze w edukacji przedszkolnej", WSP, 1999.
9.Opracowanie zbiorowe, -„101 eksperymentów z roślinami”, Jedność 2010.
10.Opracowanie zbiorowe, -„101 eksperymentów z wodą” Jedność 2010.