Sposoby pracy z książką

Rola książki w życiu dziecka jest bardzo duża, dlatego ważne jest, w jaki sposób korzystać z lektury w codziennej pracy z dziećmi, aby uzyskać możliwie najlepsze wyniki. Małe dziecko nawiązuje kontakt z książką najpierw przez ilustracje, a potem przez treść. Zaczerpnięte treści są często impulsem do działania, do zastosowania w zabawie. „Wzajemne przenikania się treści książki i zabawy tematycznej jest dla dzieci w tym wieku bardzo charakterystyczne: to, co przeżyły, pragną od razu wyrazić w działaniu, rola bowiem zabawy, działania, ruchu jest w tym okresie dominująca” (H.Ratyńska 1991,s.172).
Najczęściej stosowanym sposobem pracy z książką jest opowiadanie nauczycielki, które „stwarza szczególną atmosferę więzi między nauczycielką a dziećmi. Pozwala nawiązać wzrokowy kontakt ze słuchaczami, śledzić ich reakcje i odpowiednio do tego prowadzić narrację”( M.Kwiatowska 1985,s.302).
Dzieci bardzo lubią, gdy opowiada im się tą samą bajkę kilkakrotnie, raz za razem, nawet gdy znają już jej treść i pamiętają jakie jest zakończenie. Fakt ten można wykorzystać do zabawy z nimi. Opowiadając treść bajki można przerwać w dowolnym miejscu i dzieci muszą same opowiadać co było dalej. „Najprostszym sposobem pobudzania wyobraźni dzieci poprzez baśnie jest zaproponowanie im wymyślenia innych zakończeń znanych wersji opowiadania. Warto w takim przypadku zadbać o odpowiedni klimat: nastrojowe tło muzyczne, charakterystyczne oświetlenie miejsca, w którym będzie wykonywane zadanie...” (B.Ślusarek 2000,s.19,20).
Do pracy z młodszymi dziećmi można wykorzystać książki dzieci nieco starszych, jednak pod warunkiem, że nauczycielka przygotuje wcześniej kilka ilustracji przedstawiających skróconą treść dostosowaną do poziomu tych dzieci. Opowiadając bajkę, można wesprzeć się kilkoma zabawkami, czy kukiełkami, pomagając wyobraźni dziecka w zrozumieniu jej treści.
Dzieci starsze, o ile lubią ładną, kolorową ilustrację w książkach, to jednak wzrasta ich zainteresowanie treścią. Wiedzą, że książki są źródłem wielu ciekawych rzeczy, poprzez książkę poznają świat, przyrodę, ludzi, ich zajęcia i pracę. Dzieci w swej ciekawości poznawania wszystkiego, co je otacza, wypowiadają swoje spostrzeżenia i zapytania, a nauczycielka powinna je wzbogacać i zachęcać do dalszej obserwacji. Realizacja tego zagadnienia może mieć bardzo różny przebieg. „Wiele utworów literackich w sposób poetycki, baśniowy lub realistyczny ukazuje budzenie się przyrody”(S.Frycie 1982,s.274). Nauczycielka może w zależności od poznawanej treści książki organizować wycieczki, czy to do parku, nad rzekę, by przybliżyć dzieciom życie przyrody, zmienność pór roku, piękno otaczającego nas świata. Mogą to być wycieczki do teatru i obejrzenie przeczytanej przez nauczycielkę baśni w formie widowiska z atrakcyjną oprawą plastyczną i muzyczną, gdzie zwycięża dobro, przyjaźń, miłość i radość. Równie ciekawe i bogate w doznania poznawcze są wycieczki do sklepu, na pocztę , gdzie dzieci z bliska mogą zobaczyć pracę ludzi, wykonywane zawody, o których wcześniej słuchały podczas zabaw z książką. Spostrzeżenia nabyte podczas tych wycieczek oraz treści czytanych książek mogą być inspiracją doskonałych zabaw. Zabawa nabierze ciekawszego charakteru, jeśli nauczycielka wzbogaci ją o odpowiednie rekwizyty i akcesoria. Mogą to być kukiełki, pacynki, a nawet lalki odpowiednio przebrane. Dzieci 6-letnie mogą próbować je same wykonać , pozwalając swej wyobraźni i zdolnościom plastycznym na pełny rozkwit. Powstałe w ten sposób elementy służące do odtwarzania utworu, można zgromadzić w formie wystawki z pracami dzieci. Takie samodzielne wykonywanie i dobór rekwizytów, przebieranki, podział ról, organizowanie zajęcia, daje dzieciom wiele radości. Zabawa w teatr, tworzenie własnej interpretacji poznanej bajki czy opowiadania, jest doskonałym sposobem wprowadzenia w świat książki i głębszego jej przeżywania. Dzieci doskonale naśladują dialogi bohaterów, powtarzają wyuczone na pamięć wierszyki, czy też fragmenty bajek. „Zabawa w teatr należy do najbardziej przez dzieci lubianych. Często zdarza się, że tematem jest utwór literacki, ładnie opowiedziana baśń czy opowiadanie. Można łatwo zaobserwować jaką wielką radość sprawia dzieciom organizowanie przedstawienia dla kolegów, dla pani albo po prostu dla siebie” (A.Nowak 1995,s.348). Rola nauczyciela sprowadza się tu do dostosowania odtwarzanych utworów w zależności do wieku dzieci. 6-latki mogą inscenizować pojedyncze scenki czytanych książek lub całą treść poznanego utworu. Nauczyciel musi tak dobrać treść inscenizowanego utworu, by była ona w pełni zrozumiała przez dzieci i w prosty sposób możliwa do odtworzenia. Musi być dynamiczna, zawierać wiele dialogów, dużo ruchu a jednocześnie bogata w walory artystyczne i wychowawcze. „Wczesne kontakty dziecka z książką bliskie są zabawie i różnym formom dziecięcego teatru. Swoje przeżycia z utworem literackim dziecko chętnie wyraża w ruchu, tańcu, śpiewie czy twórczości plastycznej. Zapamiętane fragmenty utworu, postacie bohaterów z książki, które szczególnie wpłynęły na wyobraźnię dziecka, próbuje ono odtworzyć w zabawie tematycznej, jaka często rozwija się spontanicznie po zapoznaniu z treścią książki. Dzieci chętnie także organizują przedstawienie. Jego scenariuszem stają się przetworzone wątki literackie”(S.Frycie,J.Kaniowska-Lewańska 1982,s.246).
Taka praca z książką niezmiernie rozwija pamięć logiczną i wyobraźnię twórczą, wzbogacając słownictwo, wyrazistość mowy, nabieranie pewności siebie, umiejętności współdziałania w grupie i dostosowania się do narzuconych reguł przez inne dzieci, czy też przez treść inscenizowanego utworu.
Najczęściej stosowaną metodą pracy z książką jest po prostu jej czytanie dzieciom. Ma to miejsce podczas zajęcia z całą grupą lub w mniejszych grupach, w różnych porach dnia. Książki dłuższe można czytać w odcinkach, fragmentami, z tym, że muszą one być zamknięte w odrębną całość. Wracając do dalszego czytania następnych fragmentów, należy przypomnieć dzieciom, co było w poprzednich odcinkach. Może to być również okazja do zabawy, kto lepiej zapamiętał wcześniej poznaną treść opowiadania. Ten sposób pracy z książką wyrabia u dzieci umiejętność skupienia uwagi, śledzenia rozwijającej się akcji i wyciągania wniosków. Czytanie dzieciom książek wymaga od nauczyciela dużego doświadczenia, gdyż jak pisze J.Muszkowski „umiejętne stopniowanie lektury z troskliwym baczeniem na jej wartość artystyczną na każdym poziomie, podsuwanie książek interesujących, w żadnym razie nie czytanych pod przymusem, to nie tylko jeden z najskuteczniejszych środków wychowawczych, ale ponadto sposób przyzwyczajenia do książki, mogący stać się potem na całe życie narzędziem poznania, rozkoszy estetycznej, rozrywki...
nawet pomocą i podtrzymaniem w trudnych chwilach życia” (J.Muszkowski, cyt.za H.Mystkowską 1976,s.106).
Innym sposobem pracy z książką jest nauczenie dziecka bezpośredniego z nią kontaktu, poprzez przyzwyczajanie do właściwego korzystania z niej, kontaktu wielokrotnego, ilekroć dzieci mają na to ochotę, dbania o jej wygląd, poszanowania książki jako rzeczy cennej. Role tę spełniają w przedszkolach „kąciki książki”. „ Organizację takiego „kącika” należy dobrze przemyśleć. Nawet skromnie urządzony powinien być tak umieszczony, aby zapewnić dzieciom chociaż częściową izolację od bawiących się kolegów” (S.Frycie 1982,s.249). W zależności od możliwości może to być szafka z półkami lub tylko osobny stolik, byle było to miejsce ogólnie dostępne, urządzone ciekawie, zachęcające do korzystania. W kąciku książki wyłożyć można też wydawnictwa albumowe, dla dzieci starszych nawet encyklopedię ilustrowaną. Nauczyciel, obserwując zachowanie dzieci analizuje, jakie książki cieszą się największym zainteresowaniem, do których pozycji sięgają sporadycznie, o co pytają, jak długo te książki oglądają. Wnikliwy nauczyciel zauważy również, które dzieci samodzielnie i z przyjemnością korzystają z kącika książki, a które należałoby zachęcić poprzez dodatkowe indywidualne kontakty. Kącik książki może być urozmaicony i upiększony pracami dzieci w nawiązaniu do treści książki, obrazkami rysowanymi, malowanymi, samodzielnie wykonanymi rekwizytami. Ważną sprawą jest wdrażanie dzieci do szanowania książek, wyrabiania umiejętności prawidłowego korzystania z lektury. „Praca w „kąciku książki” jest dobrą okazją kształtowania nawyku stałego obcowania z książką i czasopismem według własnego wyboru i upodobań ...” (S.Frycie 1982,s.250).
Dziecku należy od najmłodszych lat, w sposób atrakcyjny i ciekawy, umożliwić kontakt z literaturą dziecięcą, rozbudzać jego wyobraźnię i zmysł estetyczny, aby w przyszłości umiało czerpać z książki radość i pożytek.