Wychowawcze wartości i funkcje sztuki

Wychowawcze wartości i funkcje sztuki

Sztuka to podstawowy składnik kultury. „Jeden z zasadniczych sposobów uzewnętrzniania zdolności twórczych człowieka ,zespół świadomych działań ludzkich, w wyniku których powstaje przedmiot estetyczny (np. obraz, rzeźba, budowla, film, utwór sceniczny bądź muzyczny), określany mianem dzieła lub dzieła sztuki.
Władysław Tatarkiewicz wyróżnił trzy znaczenia słowa „sztuka”. Sztukę rozumiano jako: umiejętność- w tym przypadku terminem sztuka określa się wyjątkowe zdolności człowieka, umiejętności te dotyczyć mogą nie tylko dziedzin artystycznych, ale i sportowych, cyrkowych, technicznych czy naukowych; czynność- w tym znaczeniu sztuką nazywa się samą czynność prowadzącą do powstania dzieła; wytwór tej czynności- w tym znaczeniu sztuką nazywa się całokształt wytworów działalności artystycznej- zbiór dzieł sztuki . Definicja sztuki jako odtwarzania rzeczy obejmuje tylko część sztuki, a nie całą sztukę. Podobnie jest z definicją sztuki jako konstrukcji czy jako ekspresji. Żadna z tych definicji nie jest pełną rekonstrukcją znaczenia, jakie wyraz sztuka w mowie naszej posiada; każda z nich wymienia tylko jedną rodzinę wchodzącą w skład sztuki, a pomija inne rodziny .
Na sztukę i wychowanie we współczesnym świecie wpływa wiele czynników, między innymi osiągnięcia techniczne i środki masowego komunikowania. Postęp w zakresie nauki i techniki, konsumpcyjny charakter życia (dążenie, aby mieć, a nie być) to wszystko nie sprzyja rozwojowi sztuki. W dzisiejszych czasach dbamy coraz bardziej o rozwój intelektu związanego z nauką i techniką zapominając o uczuciach i wyobraźni. Z tego powodu bardzo ważna wydaje się humanizacja człowieka mająca na celu ocalić go przed rozwojem cywilizacji technokratycznej, która wzmacnia u ludzi postawę konsumpcyjną, konformizm i alienację jednostki. Jedynym ratunkiem, możliwością wprowadzenia równowagi pomiędzy rozwojem uczuć i wyobraźni a rozwojem intelektu jest sztuka. Wychowanie przez sztukę nie ogranicza się jednak do kształtowania właściwych upodobań estetycznych ani też do rozwijania wyobraźni i wyzwalania ekspresji twórczej – zakres tego wychowania jest znacznie szerszy. Strefa oddziaływań sztuki dotyczy całej osobowości jednostki, tym bardziej że – jak powiada S. Szuman: „Na wychowawczą funkcję sztuki składa się nie tylko estetyczna wartość dzieł sztuki i jej doznanie, lecz ponadto biorą w niej udział i inne, pozaestetyczne momenty ich treści, te mianowicie, które wywierają wpływ na kształtowanie społecznych, moralnych i światopoglądowych przekonań u odbiorców tych dzieł” .
Według Bogdana Suchodolskiego wychowanie estetyczne obejmuje dwa rodzaje działań, blisko z sobą powiązane , ale różne. Wychowanie estetyczne w pierwszym znaczeniu - to kształcenie kultury estetycznej, dobrego smaku estetycznego, umiejętności przeżywania i oceniania dzieł sztuki, upodobań w zakresie własnej aktywności artystycznej, odtwórczej lub nawet twórczej Wychowanie estetyczne w drugim znaczeniu obejmuje wychowanie wyzyskanie twg, jak w różnych zakresach sztuka wpływa na człowieka, jak wpływa na sposób odczuwania przez ludzi życia, na poglądy i przekonania ludzkie, na ich przeżycia moralne, na ich ogólną postawę wobec innych ludzi, wobec świata." W sensie pierwszym wychowanie jest rozumiane tradycyjnie, w drugim oznacza wychowanie przez sztukę, które wykraczając poza tradycyjny zakres wychowania estetycznego obejmuje zarówno kształcenie kultury estetycznej człowieka, jak i wielostronne kształtowanie jakiego osobowość .
Sztuka jest lekarstwem na współczesne choroby cywilizacyjne. Powstaje wiele koncepcji w wychowaniu, które wykorzystują sztukę m.in. Idea wychowania przez sztukę jest niemal tożsama z ideą wychowania dla pokoju, celem wychowania jest zapobieganie takim chorobom jak nuda, obojętność czy takim stanom psychicznym, które powodują u młodzieży skłonność do przestępstwa i zbrodni . Wychowanie przez sztukę stanowi bardzo istotne wzbogacenie procesu wychowawczego o to, czego nie dostrzega tradycyjna pedagogika nastawiona na działania instrumentalne pozbawione wyobraźni. W wychowaniu estetycznym, nazywanym obecnie coraz częściej wychowaniem przez sztukę, można wyodrębnić dwa kierunki; czy też jak proponuje Stefan Szuman, dwie metody. Ze względu na cele i rodzaje działalności wychowawców i wychowanków S. Szuman określa te metody w następujący sposób: „Pierwsza z nich polega na wychowywaniu i kształceniu odbiorców sztuki, którzy umieliby w sposób wnikliwy i pogłębiony percypować, rozumieć i przeżywać utwory wielkich artystów (architektów, rzeźbiarzy, malarzy, muzyków, powieściopisarzy, poetów itp.) i dzięki temu stali się zdolni odnosić się do sztuki z szacunkiem i miłością oraz z pragnieniem wnikliwego poznawania i przeżywania arcydzieł sztuki. . Druga z metod stosowanych w praktyce wychowania estetycznego jest całkiem inna. Polega ona na pobudzaniu, pielęgnowaniu i rozwijaniu twórczej aktywności wychowanków, bądź samorodnej i swobodnej, bądź też przez nas inicjowanej, kierowanej i rozwijanej” . Wychowanie przez sztukę nie ogranicza się jednak do kształtowania właściwych upodobań estetycznych ani też do rozwijania wyobraźni i wyzwalania ekspresji twórczej dziecka – zakres tego wychowania jest znacznie szerszy. Strefa oddziaływań sztuki dotyczy całej osobowości jednostki, tym bardziej że – jak powiada S. Szuman: „Na wychowawczą funkcję sztuki składa się nie tylko estetyczna wartość dzieł sztuki i jej doznanie, lecz ponadto biorą w niej udział i inne, pozaestetyczne momenty ich treści, te mianowicie, które wywierają wpływ na kształtowanie społecznych, moralnych i światopoglądowych przekonań u odbiorców tych dzieł” .
Tworząc przeżywamy, „wzbogacamy siebie” w nowe doświadczenia. Sztuka odbierana i przetwarzana w działaniu przyczynia się do rozwoju społecznych motywów działalności człowieka, do rozumienia zachowania się innych osób i do porozumienia się z nimi. Rozpatrując kwestie dotyczące sztuki i jej wpływu na wychowanie możemy zauważyć, że treści artystyczne i estetyczne wnikają do świadomości człowieka, kształtując go pod względem intelektualnym, smakowym i twórczym. Od dawna uważano, że wychowanie przez sztukę idzie w parze z wyrabianiem gustu, który objawia się określonymi reakcjami na środowisko, w jakim się znajduje. Wobec tego słuszna wydaje się być uwaga profesora Bogdana Suchodolskiego, że nie tylko wychowanie ma służyć sztuce, lecz również sztuka wychowaniu. Obcowanie ze sztuką uczy dostrzegać i przeżywać piękno, ułatwia nawiązanie kontaktów z otoczeniem oraz przyczynia się do pełniejszego uświadomienia sobie własnego wewnętrznego świata kształtów i barw słów i dźwięków oraz odrębności własnej sfery przeżyć emocjonalno - intelektualny . Sztuka stanowi integralny element dobra społecznego jako całości. Przekazuje bowiem wartość nieodzowne dla zachowania równowagi duchowej i prawidłowej funkcjonowania społeczeństwa. Taka pozycja sztuki wynika zarówno z potrzeb społecznych, jak i w właściwie rozumianych celów wychowania. Sztuka stymuluje społeczeństwo do tworzenia wartości, społeczeństwo zaś powinno stwarzać niezbędne warunki dla pracy artystycznej i gwarantować bodźce dla zachowania wysokiego jej poziomu. Wykorzystanie wartości sztuki powinno się stale zwiększać i ulegać nasileniu. Sztuka ma wychować przede wszystkim estetycznie - w ten sposób wzbogacać życie i rozwój człowieka . Rozwój człowieka w sferze sztuki ma dwa aspekty: jeden to przygotowanie do twórczego odbioru sztuki, wywołanie potrzeby głębokich doznań artystycznych i tworzenia dzieł sztuki. Drugi to, powszechność dostępu do dzieł sztuki, estetyka życia codziennego, uwrażliwienie na piękno przyrody, natury, otocznia i wytworów ludzkich .
Dzisiejszy świat sztuki rozwinął się zarówno pod względem historycznym, geograficznym, jak i jakościowym. Moim zdaniem rozwój ten wpłynął również na definicję sztuki, która stała się obszerniejsza. Jak twierdzi Irena Wojnar: „sztuka jest zwrócona do całego człowieka, napełnia jego umysł i serce” .

BIBLIOGRAFIA

1. Suchodolski B., Współczesne problemy wychowania estetycznego, Kwartalnik Pedagogiczny 1959 nr 9.
2. Tatarkiewicz W., Dzieje sześciu pojęć, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
3. Więckowski R., Pedagogika wczesnoszkolna, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995.
4. Wojnar I., Możliwości wychowawcze sztuki, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1965.
5. Wojnar I. Teoria wychowania estetycznego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1971.
6. Szuman S. O sztuce i wychowaniu estetycznym, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1962.