Wychowanie jako podstawowe pojęcie

Publikacja nt.: Wychowanie jako podstawowe pojęcie

Badaniem wychowania zajmuje się wiele dyscyplin naukowych. Różne czynniki i uwarunkowania powodują, że działalność wychowawcza. Każdy człowiek niezależnie od stopnia swej dojrzałości podlega rozwojowi przez całe życie. Należy zatem zgodzić się z założeniem, że wychowanie odnosi się do całego życia ludzkiego, staje się wychowanie. Podstawowym pojęciem w teorii wychowania, używanym również przez wszystkie nauki społeczne. Etymologicznie w języku polskim wychowanie znaczyło tyle co „żywienie” „utrzymanie” – dopiero w XIX wieku pojęcie to nabiera innego znaczenia, zastępując łacińskie słowo. Najczęściej wychowanie rozumiane jest jako przekształcanie i rozwijanie jednostki Definicje podkreślają, że istotne dla wychowania są przede wszystkim działania wychowawców, wpływanie na wychowanków urabianie ich. Istnieją również definicje podkreślające nie celowe urabianie wychowanka lecz swobodny wzrost i rozwój dziecka w obecnych czasach jest bardzo zróżnicowana a jej rola i społeczny zasięg ciągle wzrasta. J. Dewey– określa wychowanie jako proces wrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku. Można też wymienić szereg definicji, które eksponują warunki determinujące rozwój wychowanka. Wychowanie odbywa się przez wspólne przeżywanie w trakcie zabawy, pracy, rozmowy, uroczystości itp. W literaturze pedagogicznej pojęcie wychowanie jest rozumiane w szerszym i węższym znaczeniu. Szerokie rozumienie terminu odnosi się do wychowania skoncentrowanego zarówno na rozwoju umysł Inaczej mówiąc przedmiotem wychowania w szerszym znaczeniu jest całość psychiki człowieka –– czyli ogół procesów i właściwości psychicznych tj. zarówno intelektualnych (umysłowych) emocjonalnych (uczuciowych) i wolicjonalnych łącznie z działaniem. W węższym znaczeniu – przez wychowanie rozumie się przede wszystkim kształtowanie charakteru jednostki w którym – stała, silna, samodzielna, przedsiębiorcza i praktyczna wola jest skierowana na cele wartościowe w tym na cele moralne. Wychowanie takie sprzyja głównie konstruktywnym przeżyciom emocjonalno-motywacyjnym jednostki oraz jej zachowaniom i postawom społecznie i moralnie pożądanym .
Wychowanie pojmowane jako bardzo złożony proces dotyczy różnych sfer osobowości człowieka. Należy do jednych z podstawowych pojęć pedagogicznych. Według S. Jedynaka wychowanie w szerokim znaczeniu to: „całokształt oddziaływań środowiska społecznego, a także przyrodniczo-geograficznego, na człowieka, kształtujących jego osobowość”. W znaczeniu wąskim natomiast wychowanie to: „wyłącznie zamierzone i świadomie podejmowane zabiegi, których celem jest ukształtowanie bądź zmodyfikowanie określonych cech osobowości, a tym samym formowanie jej według obranego ideału wychowawczego” . Wychowanie – w najszerszym tego słowa znaczeniu oznacza całokształt oddziaływania rodziców, wychowawców i środowiska na rozwój dzieci i młodzieży. W tym sensie pojęcie „wychowanie” obejmuje określone wpływy i oddziaływanie na fizyczny, umysłowy, moralny i estetyczny rozwój dzieci i młodzieży oraz przyswajanie im politechnicznych wiadomości i sprawności. Termin „wychowanie” bywa też używany w węższym znaczeniu i wówczas odnosi się on do poszczególnych stron rozwoju osobowości dziecka; zwłaszcza często używa się tej nazwy dla określenia rozwoju i oddziaływania moralnego na wychowanka, jak gdyby przeciwstawiając wychowanie w tym sensie (moralne) wykształceniu intelektualnemu.
Według definicji W. Okonia wychowanie to: świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo-instrumentalną, związaną z poznawaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią, jak i stronę emocjonalno-motywacyjną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia. Proces wychowania uwarunkowany jest wieloma czynnikami. Wiąże się on przede wszystkim ze zrozumieniem przez jednostkę określonych norm społeczno-moralnych oraz nadaniem tym normom – w zależności od jej uprzednich doświadczeń i gry motywów – znaczenia osobistego . Wychowanie to zbiór działań, których celem jest wspieranie wszechstronnego rozwoju człowieka i przygotowanie go do funkcjonowanie w społeczeństwie. Wychowanie to zbiór takich oddziaływań, które zmierzają do osiągnięcia określonych efektów wychowawczych, czego rezultatem staje się zespół ukształtowanych cech osobowościowych. Wychowanie może być organizowane celowo i świadomie przez odpowiedzialne za nie osoby i instytucje (np. rodziców, placówki oświatowe, organizacje społeczno - kulturalne. Wychowanie może być także procesem naturalnym, dokonującym się poprzez uczestnictwo dzieci i młodzieży w codziennym życiu dorosłych. Najbardziej optymalny jest system wychowania równoległego, który łączy w sobie wychowanie podjęte przez rodzinę, instytucje, organizacje społeczne, środowisko i środki masowej komunikacji. Rodzaje wychowania:
• umysłowe (intelektualne) - kształtowanie aktywności intelektualnej, zaszczepianie potrzeby rozwijania własnego umysłu, kształtowanie kompetencji, uzdolnień i zainteresowań
• moralne - oddziaływania wychowawcze, których celem jest wykształcenie w wychowankach takich dyspozycji psychicznych, które będą warunkować zachowania moralne jednostki zgodne z obowiązującymi normami społecznymi
• estetyczne - kształtowanie aktywności twórczej, umożliwianie wychowankom kontakt z różnymi dziedzinami sztuki
• fizyczne - kształtowanie sprawności fizycznej
Proces i wyniki wychowania kształtują się więc pod wpływem: świadomego i celowego oddziaływania osób i instytucji na wychowanie (m.in. rodziców, nauczycieli, szkoły, organizacji społeczno-politycznych i kulturalnych); systemu wychowania równoległego, a zwłaszcza odpowiednio zorganizowanego wpływu środków masowego oddziaływania; wysiłków jednostki wkładanych w kształtowanie własnej osobowości . Wychowanie w węższym zakresie to działania świadome, planowe, celowe, podejmowane przez wychowawców, aby uzyskać założony rezultat. W szerszym natomiast – to wpływy niezamierzone i niecelowe, oddziaływanie wszelkich bodźców; niekiedy umieszcza się tu również czynności zamierzone, jako pewien rodzaj bodźca. Wychowanie w pierwszym znaczeniu nazywa się ̨„intencjonalnym”, w drugim – „nieintencjonalnym” .
Wojciech Pomykało jest bardziej sceptyczny w definiowaniu wychowania. Uważa, że wychowanie nie do końca jest trwale skutecznie, a dodatkowo nie koniecznie mamy wpływ na to w jaki sposób człowiek jest wychowywany. Jest to związane z oddziaływaniem społeczeństwa jako ogółu oraz kultury jako całości. Dlatego bywa, że niektóre bliźniak są od siebie charakterami zupełnie inne, jest to związane z napotkanymi na swojej drodze ludźmi, z wyjazdami, z czytanymi książkami, oglądanymi filmami, wyjściami do muzeów i tym podobnym instytucji kulturalnych. Wychowanie według Pomykały to „oddziaływanie całokształtu specyficznych pedagogicznych bodźców i doświadczeń ogólnospołecznych, grupowych, indywidualnych, profesjonalnych i nieprofesjonalnych przynoszących względnie trwałe skutki w rozwoju jednostki ludzkiej w jej sferze fizycznej, umysłowej, społecznej, kulturowej i duchowej’ . Współczesne rozumienie wychowania to „całokształt procesów i oddziaływań zachodzących w toku wzajemnych relacji między dwiema osobami. pomagających im rozwijać własne człowieczeństwo; uznanie i afirmacja wolności, „dialog między osobami, nie ma wychowawców i wychowanków, ale są spotykające się ze sobą osoby, które obdarowują się, swoim człowieczeństwem, [wzajemne otwarcie] się na siebie, uznanie własnej wolności i godności, okazanie autentyczności, poczucia odpowiedzialności, zaufania i empatii” . Dwa najważniejsze z tych elementów to założenie dotyczące równorzędności obu osób, wychowującego i wychowywanego, oraz umieszczenie w definicji pozytywnie odbieranych dziś terminów, takich jak wolność, zaufanie, empatia. Dlatego „współczesną” definicje ̨ wychowania można potraktować jako definicje ̨ projektując ̨ z momentem perswazyjnym, która uściśla znaczenie jakiegoś wyrazu, licząc się jednak z jego pierwotnym znaczeniem, a przy tym określa to znaczenie w sposób mający wzbudzić w odbiorcy pożądane przez autora nastawienie emocjonalne. Współczesne wychowanie człowieka przebiega, jak już powiedziano, w różnych środowiskach. Pojmowane jest różnorodnie. W ścisłym tego słowa znaczeniu traktuje się je jako usystematyzowane wzajemne oddziaływanie wychowawcy i wychowanka w ramach unormowanego stosunku wychowawczego. „Współczesną” definicję wychowania można potraktować jako definicje ̨ projektującą (regulującą), z momentem perswazyjnym, która uściśla znaczenie jakiegoś wyrazu, licząc się ̨jednak z jego pierwotnym znaczeniem, a przy tym określa to znaczenie w sposób mający wzbudzić w odbiorcy pożądane przez autora nastawienie emocjonalne.
K. Sośnicki i M. Łobocki określa wychowanie jako „Szerokie rozumienie terminu odnosi się do wychowania skoncentrowanego zarówno na rozwoju umysłowym i uczuciowym jednostki, jak również na sferze jej motywacji i konkretnych działań. Inaczej mówiąc, wychowanie takie jest utożsamiane z rozwijaniem (kształtowaniem) osobowości pod względem wszystkich jej cech. Obejmuje zarówno nauczanie (uczenie się), jak i wychowanie w jego węższym znaczeniu. Innymi słowy, przedmiotem wychowania w szerszym znaczeniu jest „całość psychiki człowieka", czyli „ogół procesów i właściwości psychicznych", tj. zarówno intelektualnych (umysłowych), emocjonalnych (uczuciowych) i wolicjonalnych (chcenia) łącznie z działaniem.” Wymienieni wyżej autorzy definicji wychowania dodają do jej struktur ujęcie całościowe, w którym wychowawca powinien oddziaływać na każdą sferę wychowanka, nie tylko psychiczną, ale również motywacyjną, twórczą, intelektualną, duchową, emocjonalną .
Podsumowując wychowanie to ogół działań zmierzających do zmiany osobowości człowieka. Zmiana ta zachodzi pod wpływem nauczyciela, instytucji kulturowych, massmediów, otoczenia, środowiska naturalnego (atmosfery, składu powietrza, hałasu i tym podobne), jak również wewnętrznej motywacji do sięgania po określone książki, filmy. Wychowanie w dużej mierze może być kontrolowane, jednak nie na wszystko można mieć wpływ. Wychowanie to dbanie nie tylko o dobrą wartość psychiczną, ale również duchową, fizyczną, umysłową, emocjonalną. Potrzeba wychowania ku wartościom jest oczywista i konieczna. Potwierdzają to nie tylko teoretyczne zagadnienia, ale i empirycznie udokumentowane fakty. Zagadnienie wartości w wychowaniu jest bardzo skomplikowane. Na wiele pytań dotyczących tej kwestii odpowiedzi są szczątkowe, wymagające uzupełnienia i ciągłej pracy. Jednak co do jednego wszyscy autorzy są zgodni – wartości stanowią źródło inspiracji i dyrektyw, wyznaczają drogę integralnego rozwoju osobowości, a edukacja, w której nie ma miejsca na wprowadzenie dziecka w system wartości jest wychowaniem mało skutecznym, a nawet społecznie szkodliwym.

LITERATURA
1. Jedynak S. (red.), Słownik etyczny, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej Lublin 1990
2. Kwieciński Z., Śliwerski B., Pedagogika. Podręcznik akademicki, , Wydawnictwo PWN, t. 1, Warszawa 2011
3. Mysłakowski Z., Pedagogika, jej metody i miejsce w systemie nauk. W: Encyklopedia wychowania Red. S. Łempicki. Warszawa 1993
4. Okoń W., Słownik Pedagogiczny, wyd. Akademickie Żak, Warszawa 2001
5. Pomykało J., Encyklopedia pedagogiczna, Wydawnictwo Fundacja innowacja, Warszawa 1996
6. Sośnicki K., Łobocki M., Teoria wychowania w zarysie, wyd. Impuls, Kraków 2009