Gramatyka w języku dzieci

Gramatyka w języku dzieci

Ontogeneza gramatyczna, podobnie jak ontogeneza leksykalna związana jest z częstotliwością użycia. Ważnym wyznacznikiem produktywności jest częstotliwość użycia typu, a do utrwalenia konkretnego wyrazu prowadzi częstotliwość użycia okazu (Bybee 1995; Dąbrowska, Kubiński 2003: 18).
Formy występujące we wcześniejszej mowie dziecięcej są „gramatyczne”, ponieważ dzieci posługują się tymi samymi kategoriami gramatycznymi i schematami, które są podobne do mowy dorosłych. Inną przyczyną mowy gramatycznej może być nauka przez dzieci konkretnych elementów językowych i struktur, takich, które są obecne w języku dorosłych, jednakże zastępują jedne grupy nominalne innymi. Dzieci posiadają więc albo taką samą kompetencję językową jak u osób dorosłych, albo naśladują mowę dorosłych (Dąbrowska, Kubiński 2003: 147).
N. Chomsky proponuje zastosowanie opozycji kompetencja-wykonanie jako generatywnej teorii akwizycji języka. Pierwsze pojęcie tej teorii zakłada, iż „małe dzieci, gdy tylko zaczynają budować zdania, dysponują już w pełni wykształconą kompetencją gramatyczną konkretnego języka, z którym się zetknęły, zaś różnice między zdaniami produkowanymi przez dzieci a zdaniami wypowiadanymi przez osoby dorosłe powinny być przypisane działaniu czynników zewnętrznych, tj. zmianom rozwojowym zachodzących w dziedzinach innych niż kompetencja gramatyczna” (Clahsen 1996; Dąbrowska, Kubiński 2003: 179).
Czynnikami zewnętrznymi są: ograniczenia pamięci, zdolności przetwarzania (Valian 1991) i ograniczenia pragmatyczne (Weissenborn 1992; Dąbrowska, Kubiński 2003: 179).
Drugie podejście generatywnej teorii akwizycji języka zakłada, „że zasady gramatyki uniwersalnej i większość gramatycznych kategorii zaczynają funkcjonować, gdy tylko dziecko zacznie budować zdania. Różnice między zdaniami tworzonymi przez małe dzieci a zdaniami pochodzącymi z mowy osób dorosłych tłumaczy się procesem dojrzewania. Twierdzi się, że istnieją zewnętrzne wobec gramatyki uniwersalnej ograniczenia procesu uczenia się, które do pewnego momentu zawężają dziecku dostęp do gramatycznych kategorii, a następnie same stopniowo zanikają dzięki dojrzewaniu” (Clashen 1991; Dąbrowska, Kubiński 2003: 181). Zatem procesowi dojrzewania podlegają niektóre aspekty gramatyki uniwersalnej (Chomsky 1986; Dąbrowska, Kubiński 2003: 181).
„Trzecie podejście łączy z pozostałymi dwoma wspólne im założenie, że dziecko ma dostęp do wszystkich zasad gramatyki uniwersalnej od samego początku akwizycji języka. Natomiast sama gramatyka konkretnego języka, który dziecko sobie przyswaja, rozwija się stopniowo, poprzez interakcję dostępnej wiedzy abstrakcyjnej, np. na temat zasad składni kreskowej [...], z postępującą u dziecka nauką zasobów leksykalnych języka. Takie podejście nie jest sprzeczne z domniemaniem ciągłości...” (Clashen 1996; Dąbrowska, Kubiński 2003: 182).
Zatem dzieci muszą zdobyć pewne doświadczenia językowe związane z ich językiem ojczystym, aby mogły uzyskać dostęp do pewnych aspektów gramatyki uniwersalnej (Clashen. Eisenbeiss i Penke 1996; Radford 1990; Dąbrowska, Kubiński 2003: 182).
Charakter twórczy i produktywny ma uczenie się przez naśladownictwo; pozwala ono wykorzystać konkretne symbole i konstrukcje językowe w nowych kontekstach komunikacyjnych, nie umożliwia jednak dzieciom tworzenia innowacyjnych wypowiedzi (Tomasello; Dąbrowska, Kubiński 2003: 199).
Według Slobina dzieci mają już ukształtowaną „przestrzeń semantyczną”, „w której znaczenia i zespoły znaczeń (składające się zarówno z pojęć gramatycznych, jak i semantycznych) stanowią „uprzywilejowany zbiór poddających się gramatykalizacji pojęć, którym są początkowo przyporządkowywane funktory i inne konstrukcje gramatyczne” (Bowerman; Dąbrowska, Kubiński 2003: 267).
„Podstawowa gramatyka dziecięca jest rezultatem pierwotnego procesu odwzorowania; jest ona odzwierciedleniem ukrytej idealnej formy języka ludzkiego (Slobin 1985: 1160; Bowerman; Dąbrowska, Kubiński 2003: 267).
Wiedzę gramatyczną dzieci nabywają w procesie uzusu językowego. Każde dziecko przyswaja inaczej leksykalne jednostki, co uzależnione jest od słyszanych przez dziecko wypowiedzi dorosłych; stanowi to punkt wyjściowy rozwoju gramatycznego. Na rozwój gramatyki dziecka wpływa też wielkość przyswajanych jednostek leksykalnych, wynika to z różnic w pamięci fonologicznej (Dąbrowska, Kubiński 2003: 19).
Jak to już wcześniej zaznaczono, najwcześniejsze wypowiedzi dzieci składają się z pojedynczych wyrazów lub niepodzielnych, nieodmiennych fraz, następnie zaczynają się łączyć w dwuwyrazowe wypowiedzi (około 18. miesiąca życia dziecka), następnie pojawiają się wypowiedzi złożone (trzy wyrazy lub więcej). Dzieci uczą się zdań czy fraz z intencją komunikacyjną. Kolejny etap to dzielenie wcześniej przyswojonych formuł na jednostki składniowe i przyswajanie bardziej abstrakcyjnych schematów (Dąbrowska, Kubiński 2003: 20-22).
W przyswajaniu języka przez dzieci dużą rolę odgrywa „rola formuł” – dzieci przyswajają dosyć spore zasoby prefabrykowanych fragmentów, a ich wypowiedzi przyjmują postać stereotypowych formuł. Kreatywność u dzieci rozwija się stopniowo, zaś „różne części systemu gramatycznego często rozwijają się w sposób asynchroniczny” (Dąbrowska, Kubiński 2003: 17; por. Richards 1990, Gathercole i in. 1999, Tomasello 2003, Dąbrowska 2000).

Bibliografia:
Dąbrowska E., Kubiński W. (red.), 2003: Akwizycja języka w świetle językoznawstwa kognitywnego. Kraków.