Zaburzenia społeczno-emocjonalne

Kiedy naturalny proces rozwoju u dziecka zostaje zaburzony – nie ma ono możliwości zdobywania istotnych doświadczeń, które pomagają kształtować zdrową osobowość, relacje z rówieśnikami czy rozwój samodzielności.
Zaburzenia emocjonalne stanowią czasem przejściowy etap (jak moczenie się jednorocznego dziecka). Z kolei u 8-latka jest to już proces patologiczny.
W trakcie rozwoju emocjonalnego dziecko reaguje tak a nie inaczej ponieważ obserwuje reakcje innych. U dzieci w młodszym wieku szkolnym stany uczuciowe najczęściej zależą od niepowodzeń szkolnych czy odrzucenia przez rówieśników. Kształtują się też uczucia wyższe: moralne, poznawcze, społeczne, etyczne. Zmiany dokonywane u dziecka pod wpływem uczenia się kształtują osobowość. Aby proces uspołecznienia powiódł się – muszą współistnieć takie procesy, jak: uczenie się zachowania społecznie aprobowanego, pełnienie funkcji społecznie aprobowanych oraz rozwój postawy społecznej.
Podatność na część zaburzeń może wynikać z predyspozycji genetycznych lub komplikacji w okresie prenatalnym. Nie mniej jednak, efekt końcowy rozwoju jest uzależniony od środowiska, w jakim przyszło dziecku wychowywać się (Seligman, Walker, Rosenhan, 2001).
Co do normy zachowania – bierze się pod uwagę takie składowe, jak: wiek, płeć, środowisko – w którym dziecko jest wychowywane, wymagania czy oczekiwania wobec dziecka, zasady – którymi kierują się rodzice i które wpajają dziecku, zwyczaje moralne i kulturowe, cechy indywidualne dziecka, zakres tolerancji rodziców oraz nauczycieli.
Do symptomów mogących świadczyć o zaburzeniach emocjonalnych u dziecka należą: niższe poczucie własnej wartości, nieśmiałość czy skrępowanie, izolacja od kontaktów społecznych, przewlekły smutek lub przesadne przywiązanie. Na tej podstawie diagnozuje się depresje, fobie, stany lękowe itp.
Według K. Obuchowskiego – kontakty emocjonalne u dzieci mają charakter syntonii (emocjonalne współbrzmienie z emocjami drugiej osoby). Zarówno wydarzenia pozytywne, jak i negatywne mają wpływ na rodzaj podejmowanych kontaktów emocjonalnych. Negatywne zdarzenia (np.: kłótnie w domu) mogą wywoływać apatię u dziecka. Obuchowski twierdzi, że silny i trwały kontakt emocjonalny dziecko może usiłować nawiązywać maksymalnie cztery razy. Później – na kolejne – reaguje tylko zobojętnieniem. Wskaźnik rozwoju obniża się i powstają kolejne niepożądane skutki. Dzieci, w początkowej fazie nauki szkolnej, kontakt emocjonalny mogą zaspokajać w różnorodnym gronie. Autorytet czy najważniejsza pozycja rodziców zaczyna niejako słabnąć, ponieważ pojawiają się nauczyciele, koledzy, rówieśnicy. Wiąże się to ściśle z rozwojem kontaktów społecznych i formowaniem się własnego postrzegania norm społecznych czy oceny innych (Obuchowski, 1995).
Sytuacje zagrożenia potrafią zaburzyć stosunek dziecka do świata. Pojawia się lęk i mechanizm ucieczki – decydujące czynniki w powstawaniu zaburzeń emocjonalnych. Emocje zależą też od stanu układu nerwowego, ogólnego stanu zdrowia i funkcjonowania układu endokrynologicznego. Te dzieci, które częściej chorują i są osłabione – szybciej męczą się; a co się z tym wiąże – łatwiej wybuchają złością czy okazują agresję. Można tutaj dodać częstsze zaburzenia równowagi emocjonalnej czy napady smutku (Nowak – Starz, 1998).
Dzieci z zaburzeniami rozwoju emocjonalnego najogólniej dzielimy na nadpobudliwe psychoruchowo oraz dzieci zahamowane psychoruchowo.
Nadpobudliwość psychoruchowa objawia się: niepokojem psychoruchowym, nadmierną ruchliwością, ruchami nieekonomicznymi, zbędnymi, częstą zmianą postawy, zaburzeniami uwagi, drażliwością, gwałtownością, niecierpliwością, skłonnością do kłótni, zaczepek, bójek, jąkaniem, tikami, grymasami twarzy, nierównomiernością w pracy szkolnej.

O zahamowaniu psychoruchowym mogą świadczyć: trudności w nawiązywaniu kontaktu słownego, brak wiary we własne możliwości, kompleksy, nadmierna wrażliwość, niepewność, stany lękowe, ucieczki z lekcji, zwolnione reakcje psychoruchowe, zaburzenia snu, łaknienia, jąkanie i zacinanie, bierność i apatia, depresja, tendencje samobójcze.