Świat na czterech łapach. Program dla uczniów szkoły podstawowej z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym

Nie ma na świecie przyjaźni, która trwa wiecznie.
Jedynym wyjątkiem jest ta, którą obdarza nas pies
Konrad Lorenz

Wprowadzenie

Żyjemy w świecie pełnym fascynujących odkryć, technik i nowatorskich rozwiązań. Jesteśmy erą ludzi wielkich sukcesów jaki i porażek. Potrafimy radzić sobie z napotykanymi przeszkodami, my dorośli. A co z naszymi dziećmi? Ich rzeczywistość jest różna od tej z naszego dzieciństwa.
Każde dziecko na swój własny sposób spostrzega i odczuwa otaczający go świat. Przed dzieckiem niepełnosprawnym świat stawia większe wymagania. Dziecko niepełnosprawne aby sprostać tym wymaganiom i osiągnąć sukces potrzebuje czasu, wsparcia i pomocy osób bliskich i ważnych dla niego.
Podejmowanie wysiłku związanego z pracą nad własnym ciałem i umysłem jest trudne i nie zawsze kończy się sukcesem, szczególnie dla osób z niepełnosprawnością. Skutkuje to zaniżeniem samooceny, gorszym samopoczuciem a także niechęcią do nauki.

Zajęcia kynoterapii to jedna z form terapii z udziałem zwierząt. Udział psa pozytywnie wpływa na wszechstronny rozwój dziecka, wzmacnia jego osobowość i wiarę w możliwości pokonania trudności. Bezpośredni kontakt z czworonogiem usuwa dystans, przełamuje opór wobec proponowanych zadań, wyzwala pozytywne emocje i uczucia oraz łagodzi stany rozdrażnienia i napięcia. Już w pierwszym kontakcie dziecka z psem, można zauważyć wzmacnianie koncentracji uwagi poprzez zainteresowanie zachowaniem zwierzęcia. Dzieje się to w sposób spontaniczny. Spotkaniu dziecka z czworonogiem towarzyszy duży ładunek pozytywnych emocji.

Zajęcia mają formę zabawową, dlatego też dzieci chętnie w nich uczestniczą. Z chęcią wykonują proponowane ćwiczenia i zadania, rozwijając przy tym pracę wszystkich analizatorów.
W trakcie zajęć z psem dzieci uczą się troski i dbałości o zwierzę, a także panowania nad własnymi emocjami. Kształtuje to w nich właściwe postawy społeczne, uczy odpowiedzialności za zwierzę, co w następstwie, uczy unikania zagrożeń wynikających z kontaktu z psem.
Pies akceptuje nas takimi jakimi jesteśmy, nie ocenia, nie osądza i dlatego jest postrzegany pozytywnie przez dziecko. Buduje to poczucie sukcesu oraz wiary we własne siły a emocjonalność dziecka ma możliwość spontanicznego rozwoju.
Podczas spotkań obie strony wzajemnie się poznają, uczą się własnych reakcji na dochodzące bodźce, zachowań w sytuacjach typowych jak również nietypowych. Dzieci stają się bardziej pewne siebie, otwarte, łatwiej nawiązują kontakty z rówieśnikami i dorosłymi. Zwierzęta oraz bezpośredni kontakt z nimi to wspaniałe czynniki motywujące.

Obecność psa na zajęciach wprowadza spontaniczność, radość i daje poczucie bezpieczeństwa. Uczestniczące w nich dzieci stają się spokojniejsze, bardziej odprężone a jednocześnie następuje zaspokojenie ich podstawowych potrzeb psychicznych takich jak miłość, szacunek, akceptacja czy zaufanie.

Charakterystyka programu.

Program został stworzony z myślą o dzieciach z klasy VII szkoły podstawowej ze Specjalnego Ośrodka Szkolno - Wychowawczego w Mławie i powstał w oparciu o Podstawę programową kształcenia ogólnego dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym.

Program realizowany będzie od października do czerwca. Zajęcia odbywać się będą raz w tygodniu w wymiarze 1 godziny lekcyjnej (45 minut).

Niniejszy program jest programem otwartym, w związku z tym możliwa jest realizacja nowych zadań, bądź rezygnacja z zadań w nim zawartych.

Program zawiera opis zadań programowych, sposoby ich realizacji i spodziewane efekty. Osiąganie tych celów będzie możliwe dzięki odpowiedniemu doborowi formi metod nauczania uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym.

Cele ogólne
 Budowanie poczucia własnej wartości.
 Rozwijanie procesów poznawczych.
 Kształtowanie rozwoju emocjonalnego.
 Wspieranie rozwoju komunikacji i mowy.
 Kształtowanie pozytywnych postaw w stosunku do zwierząt.

Cele szczegółowe
 Pobudzenie ciekawości dziecka poprzez stymulację zmysłów.
 Dostarczenie pozytywnych przeżyć emocjonalnych.
 Umożliwienie wykonania zadań na miarę możliwości dziecka.
 Wparcie kreatywności i samodzielności dziecka.
 Wzmacnianie koncentracji uwagi.
 Uwrażliwienie na potrzeby innych.
 Pomoc w uzewnętrznianiu stanów emocjonalnych.
 Zwiększenie zasobu słownictwa.
 Utrwalanie umiejętności szkolnych.
 Usprawnianie koordynacji wzrokowo – ruchowej.
 Usprawnianie funkcji motorycznych.
 Kształcenie świadomości własnego ciała.
 Zmniejszenie napięcia.
 Usprawnianie orientacji przestrzennej.
 Zachęcanie do komunikowania się z otoczeniem.
 Usprawnianie funkcjonowania w grupie rówieśniczej.
 Doskonalenie samoobsługi.
 Utrwalanie nawyków higienicznych.

Metody pracy
 Metody polegające na obserwacji
- obserwowanie zachowania psa podczas wykonywania zadania,
- obserwowanie nauczyciela,
- obserwowanie rówieśników podczas wykonywania zadania,
- oglądanie prezentacji, filmów o tematyce kynologicznej,
 Metody oparte na przekazie słownym
- słuchanie wskazówek i poleceń nauczyciela,
- słuchanie rymowanek i wiersze o tematyce kynologicznej,
- słuchanie bajek, opowiadań i zagadek,
- pogadanka.
 Metody oparte na praktycznym działaniu:
- układanie, segregowanie, porządkowanie,
- nakładanie, zdejmowanie, zapinanie, odwzorowywanie,
- rzucanie, przerzucanie, turlanie, trafianie do celu,
- wykonywanie ćwiczeń i zabaw ruchowych.
 Metody oparte na naśladownictwie:
- naśladownictwo ruchowe,
- naśladownictwo werbalne.

Oprócz metod wyróżnionych wyżej, do realizacji programu wykorzystane zostaną elementy innych metod, m. in.: „Ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne”, „Integracji Sensorycznej”, Pedagogiki zabawy i inne.

Formy pracy
 Zbiorowa
 Indywidualna
 Jednolita
 Zróżnicowania

Treści programowe

Miesiąc
Tematyka spotkań
Cele i treści realizacji
Spodziewane efekty

Październik
Poznajemy się
Poznanie zasad bezpiecznego postępowania ze zwierzętami.
Dziecko potrafi wymienić podstawowe zasady bezpiecznego kontaktu ze zwierzętami.

Bezpiecznie z psem
Rozwijanie właściwych postaw w stosunku do zwierząt.
Rozpoznawanie emocji własnych i psa.
Stosuje ustalone zasady zachowań podczas wizyty psa.

Moje ciało i przestrzeń wokół mnie
Nabywanie umiejętności rozpoznawania wskazywania, nazywania, odwzorowywania elementów budowy ciała swojego i psa.
Dziecko potrafi nazwać lub pokazać części ciała.

Jesienne spacery
Kształtowanie postaw proekologicznych w kontakcie z przyrodą.
Kształtowanie sprawności samoobsługi i ubierania się.
Uczeń aktywnie uczestniczy w obserwacji zjawisk w najbliższym otoczeniu. Przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas spacerów z psem.
Samodzielnie ubierai rozbiera się, zmienia obuwie.

Listopad
Bawimy się zgodnie
Zajęcia ruchowe w zakresie gier i zabaw, ćwiczeń gimnastycznych i wykorzystywania nabytych umiejętności ruchowych w życiu codziennym.
Dziecko aktywnie uczestniczy w zajęciach. Przestrzega zasad gier i zabaw. Jest lepiej zmotywowany do podejmowania wysiłku fizycznego.

Czworonożni pacjenci
Poznanie podstawowych zasad dbania o zdrowie własne i czworonoga. Zaznajomienie z zasadami pielęgnacji i odżywiania. Kształtowanie umiejętności spożywania posiłków i higieny codziennej. Poznanie budowy psa – różnice w budowie psa i dziecka.
Dziecko zna zasady dbania o własne zdrowie. Właściwie spożywa posiłek ( sprawnie posługuje się sztućcami, naczyniami kuchennymi). Stosuje zasady higieny codziennej (sprawnie posługuje się przyrządami fryzjerskimi, myje zęby i ręce).

Sprawne łapki
Kształtowanie i kontrolowanie ruchu rąk i palców. Doskonalenie umiejętności manipulowania przedmiotami.
Uczeń wykonuje prace plastyczne, manipuluje przedmiotami.

Listopadowe muzykowanie
Rozwijanie percepcji i koncentracji słuchowej (różnicowanie dźwięków, modulowanie natężenia głosu, rozpoznawanie dźwięków ) w zabawach śpiewanych i dźwiękowych.
Koncentruje uwagę na słyszanych dźwiękach, rozpoznaje różne dźwięki, różnicują natężenie głosu, nazywa prezentowane dźwięki.

Grudzień
Mój przyjaciel pies
Umiejętność porozumiewania się z otoczeniem. Doskonalenie słownictwa i wypowiedzi.
Dzieci sprawniej i odważniej komunikują się z otoczeniem.

Potrzeby psa
Poznanie psich akcesoriów. Rozwijanie elementarnych umiejętności matematycznych (porównywanie i odwzorowywanie).
Uczeń porównuje plansze zadaniowe, psie akcesoria (wyodrębnia cechy przedmiotów :taki sam, inny), układa memory, puzzle, odwzorowuje.

Magiczny czas
Rozwijanie twórczości artystycznej w zakresie aktywności plastycznej.
Wykonuje prace manualne, stosuje różnorodne techniki plastyczne.

Styczeń
Psie sporty i zawody
Poznanie psich sportów. Kształtowanie koordynacji ruchowej (zabawy ruchowe z psem).
Dziecko aktywnie uczestniczy w zabawach ruchowych.

Psie cztery kąty
Zapoznanie z prawami zwierząt.
Przybliżenie życia psów schroniskowych. Kształtowanie wrażliwości i empatii.
Zna potrzeby zwierząt.
Dostrzega stany emocjonalne (radość, smutek, strach).

Luty
Rozmowy z psem
Rozwijanie komunikacji. Wykorzystywanie komunikacji pozawerbalnej. Doskonalenie wymowy.
Uczeń rozpoznaje, nazywa, opisuje mowę ciała psa. Posługiwanie się poprawną wymową.

Zgaduj zgadula
Kształtowanie umiejętności matematycznych. Liczenie, przeliczanie i porządkowanie zbiorów.
Dziecko sprawniej przelicza na materiale konkretnym.
Chętniej i sprawniej porządkuje zbiory.

Marzec
Psie zmysły
Rozwijanie stymulacji sensorycznej zmysłów. Kształtowanie umiejętności właściwego odbioru informacji z otoczenia.
Dziecko potrafi wskazać narządy zmysłów człowieka i psa.
Wykonuje ćwiczenia i uczestniczy w zabawach rozwijających zmysły.

Kwiecień
Psi alfabet
Rozwijanie analizy i syntezy słuchowej.
Ćwiczenia rytmiczne słuchu fonematycznego.
Dzieci odszukują przedmioty na daną głoskę w nagłosie i wygłosie.
Wystukują proste rytmy.
Recytują wiersze rymowane i wyliczanki.

Psia sztafeta
Kształtowanie ogólnej sprawności ruchowej.
Przeżywanie pozytywnych emocji związanych z odnoszeniem sukcesu.
Wdrażanie do wzorowego współzawodnictwa i współpracy podczas zabaw z psem.
Dzieci potrafią współpracować w zespole.
Znają zasady gry fair – play.

Maj
Poszukiwacze skarbów
Rozwijanie percepcji wzrokowej i spostrzeganie rzeczywistości przedstawionej na obrazkach, manipulowania i porządkowania przedmiotów, wyszukiwania różnic i zauważania zmian w otoczeniu.
Dziecko dłużej koncentruje się na zadaniu. Jest bardziej uważne i spostrzegawcze.
Potrafi segregować przedmioty według jednej lub kilku cech.

Wiosna na łące
Rozwijanie orientacji przestrzennej.
Usprawnianie koordynacji wzrokowo – ruchowej.
Prawidłowo posługuje się kierunkami według osi ciała, nazywa kierunki.

Czerwiec
Ewaluacja programu
Ankieta, wystawa prac dzieci, obserwacje, spostrzeżenia.

Ponadto podczas zajęć będziemy stosować m.in. ćwiczenia i zabawy:
 Usprawniające koncentrację uwagi: „Czego u nas brakuje”, „ Zaczarowany stoliczek”, „Wszyscy, którzy...”, i inne;
 Usprawniające percepcję słuchową: „Puszek okruszek”, „Pieski małe dwa”, „Gdzie szczeka pies” i inne;
 kształtujące orientację przestrzenną np. „ Labirynt”, „Ojciec Wirgiliusz”, „Zabawa w kierunki“, „Marsz na zawołanie“, i inne;
 Kształtujące orientację w schemacie ciała: „Drabina”, „Chowany”, i inne;
 ćwiczenia rozwijające samodzielność „ Z worka do miski“, Zupa dla psa“, „Ubieranki”, „Sznurowanki”, „Przeplatanki” i inne;
 rozwijające sprawność ruchową i koordynację wzrokowo ruchową „Piłka do celu”, „Po nitce do kłębka“, Zabawa w pieski“, „Przeciąganie liny“, „Woda dla psa“, „Nawlekanie smaczków“, itp.,
 doskonalące umiejętność liczenia „Cztery łapy“, „Dużo - mało“, „Plus- minus“, “Mniej – więcej“,
 wspomagające umiejętność syntezy i analizy: puzzle, układanki, loteryjki, „Składanki“,
 wspomagające rozwój mowy i słownictwa „Dyktanda rysunkowe“, „Ciekawski piesek“, „Zwierzęce gadanie”.
 Aktywizujące z udziałem psa: „Pies do domu”, „Chodzi piesek koło drogi”, „Psia wyspa”, „ Tunel”, „Kto dosięgnie psa”, „Zaprzęgi”, „Wyścigi par”.
oraz bajki, opowiadania, prezentacje multimedialne, filmy, wiersze, piosenki, zagadki, rebusy o tematyce kynologicznej.

Ewaluacja

Ostatnim etapem pracy będzie dokonanie ewaluacji - oceny postępów dzieci, skuteczności zastosowanych metod oraz atrakcyjności programu.
Ewaluacją naszego programu będą: kwestionariusze oceny, wytwory dzieci oraz spostrzeżenia i obserwacje nauczycieli prowadzących program. Kwestionariusz oceny będzie wypełniony dwukrotnie przez rodziców, na początku i końcu trwania programu.

Podsumowanie

Wymienione wcześniej cele i ćwiczenia należy realizować w tempie dostosowanym do możliwości dzieci. Na początku zajęć należy zapoznać dzieci z planem programu, obserwować zaangażowanie, nagradzać za podjęte próby działania. W przypadku oznak zmęczenia robić krótkie przerwy. Zajęcia zakończyć ćwiczeniami relaksującymi i odprężającymi takimi jak: ćwiczenia oddechowe, spokojne leżenie obok psa.
Dużym sukcesem w czasie realizacji programu będzie to, że obecność psa przyczyni się do realizacji naszych celów.
Mamy nadzieję, że stworzony przez nas program przyczyni się do rozwoju naszych wychowanków, a także sprawi im wiele radości i satysfakcji z pokonywania przeszkód i trudności.

Kwestionariusz oceny dla rodziców
(początek zajęć)

Legenda
Rodzic odpowiada na pytanie wstawiając znak „X” w okienku wartości.
L.P. Pytanie ewaluacyjne
tak nie
1. Obserwuje zjawiska w najbliższym otoczeniu.
2. Przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas wyjść poza dom, spacerów.
3. Samodzielnie się ubiera i rozbiera się.
4. Używa przedmiotów fryzjerskich (grzebień, szczotka).
5. Aktywnie uczestniczy w zajęciach.
6. Przestrzega zasady gier i zabaw.
7. Podejmuje wysiłek fizyczny.
8. Zna zasady dbania o własne zdrowie.
9. Posługuje się sztućcami oraz naczyniami kuchennymi.
10. Myje zęby, myje ręce.
11. Pracuje manualnie i motorycznie
12. Potrafi segregować przedmioty według jednej lub kilku cech.
13. Układa puzzle, układanki i klocki.
14. Rozpoznaje różne dźwięki, różnicuje natężenie głosu.
15. Komunikuje się z otoczeniem.
16. Wykonuje powierzone zadania, czynności.
17. Wystukuje proste rytmy.
18. Recytuje wiersze rymowane, wyliczanki.
19. Odszukuje przedmioty na daną głoskę.
20. Porusza się we wskazanym kierunku.
21. Zna wierszyki i piosenki o tematyce związanej ze zwierzętami.
22. Potrafi pokazać lub nazwać części ciała.
23. Posługuje się prawidłowo kierunkami według osi ciała.
24. Prawidłowo nazywa/wskazuje kierunki.
25. Pamięta fragmenty lub całość wierszy lub piosenek.
26. Przelicza na materiale konkretnym.
27. Słucha opowiadań.
28. Zachowuje się prawidłowo w kontakcie z psem.
29. Zna potrzeby zwierząt.
30. Rozpoznaje dźwięki, które wydobywa pies.
31. Utrzymuje ład i porządek w pokoju.

Kwestionariusz oceny dla rodziców
(na koniec zajęć)

Legenda
Rodzic odpowiada na pytanie wstawiając znak „X” w okienku wartości.
Przy czym oceny ujemne oznaczają regres(pogorszenie) w wykonywaniu zadań, ocena neutralna „0” oznacza, że umiejętności pozostają na tym samym poziomie, a oceny dodatnie oznaczają postęp w wykonywaniu zadań.

L.P. Pytanie ewaluacyjne
Wartość oceny
-1 0 +1
1. Aktywniej uczestniczy w obserwacji zjawisk w najbliższym otoczeniu.
2. Jest bardziej uważny w przestrzeganiu zasad bezpieczeństwa podczas wyjść i spacerów.
3. Chętniej podejmuje wysiłek ubierania i rozbierania się.
4. Swobodniej używa przedmiotów fryzjerskich.
5. Aktywniej uczestniczy w zajęciach.
6. Przestrzega zasad gier i zabaw.
7. Chętniej podejmuje wysiłek fizyczny.
8. Stosuje zasady dbania o własne zdrowie.
9. Sprawniej posługuje się sztućcami i naczyniami kuchennymi.
10. Chętniej myje zęby i ręce.
11. Sprawniej pracuje manualnie i motorycznie.
12. Sprawniej segreguje przedmioty według jednej lub kilku cech.
13. Sprawniej układa puzzle, układanki i klocki.
14. Rozpoznaje różne dźwięki, różnicuje natężenie głosu.
15. Poprawa komunikacji z otoczeniem.
16. Dłużej koncentruje się na zadaniu, jest bardziej uważne i spostrzegawcze.
17. Wystukuje proste rytmy.
18. Recytuje wiersze rymowane, wyliczanki.
19. Sprawniej odszukuje przedmioty na daną głoskę.
20. Łatwiej porusza się we wskazanym kierunku, zapamiętuje tor ruchu.
21. Zna wierszyki i piosenki o tematyce związanej ze zwierzętami.
22. Potrafi pokazać i nazwać części ciała.
23. Posługuje się prawidłowo kierunkami według osi ciała.
24. Prawidłowo nazywa/ wskazuje kierunki.
25. Pamięta fragmenty lub całość wierszy lub piosenek.
26. Sprawniej przelicza na materiale konkretnym.
27. Chętniej słucha opowiadań.
28. Zachowuje się prawidłowo w kontakcie z psem.
29. Zna potrzeby i prawa zwierząt.
30. Rozpoznaje i nazywa dźwięki, które wydobywa pies.
31. Utrzymuje ład i porządek w pokoju.

Bibliografia

- Potocka A.; Nie tylko głaskanie. Dogoterapia osób z niepełnosprawnością intelektualną, Warszawa 2013.
- Coren S., Jak rozmawiać z psem, Łódź 2014.
- Franczyk A, Krajewska K, Skorupa J, Baw się poprzez animaloterapię, Impuls, Kraków 2012.
- Jakimiuk –Baran K., Lewandowska M., Heca na cztery łapy. Gry i zabawy z udziałem psa terapeuty, Warszawa 2005.
- Kulisiewicz B., Dogoterapia we wspomaganiu nauki i usprawniania techniki czytania, Impuls, Kraków 2014.
- Kulisiewicz B., Witaj piesku! Dogoterapia we wspomaganiu rozwoju dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, Impuls, Kraków 2014.
- Zajęcia z psem, czasopismo, red. Naczelna Monika Litwinow, Centrum Terapii i Edukacjii Bajarnia, Bydgoszcz 2017/2018.
- Kulisiewicz B., Pies w terapii, 2017,
- Kulisiewicz B., Pies w aktywności twórczej dziecka, Oficyna, Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie, Częstochowa 2013,
- Winiarska J., Wiersze na cztery łapy i ogon”, Impuls, Kraków 2003.
- Projekt zajęć edukacyjno-terapeutycznych z udziałem psa w pracy z dziećmi autystycznymi, „Cztery łapy i ja”, Edyta Sieniuć. file:///C:/Users/asus/Downloads/Cztery%20lapy%20i%20Ja.pdf
- Na psa urok. Opowiadania o psach, praca zbiorowa, rok wydania 2015,
www.://men.gov.pl//podstawa-programowa.