SensoSprawki. Innowacja pedagogiczna

INNOWACJA PEDAGOGICZNA
organizacyjno-metodyczna
Autorzy:Katarzyna Raciniewska, Renata Żabko

Temat innowacji:

SENSOSPRAWKI – ZABAWY STYMULUJĄCE ZMYSŁY

„Nihil est in intellectu quin prius fuerit in sensu”/
„Nie ma nic w umyśle, czego by przedtem nie było w zmysłach”
[Arystoteles]

Nazwa instytucji: Przedszkole nr 189
Autor: Katarzyna Raciniewska, Renata Żabko
Temat: „SensoSprawki - zabawy stymulujące zmysły”
Przedmiot: wychowanie przedszkolne
Rodzaj innowacji: organizacyjno-metodyczna
Data wprowadzenia: 02.09.2019 r.
Data zakończenia: 29.05.2020 r.

Zakres innowacji:
Adresatami innowacji są uczniowie trzech grup przedszkolnych (3-latki, 4-latki oraz 5- i 6-latki). Czas realizacji innowacji obejmuje okres od początku września 2019 r. do końca maja 2020 r., z możliwością jej kontynuowania w następnym roku szkolnym.
Zajęcia innowacyjne odbywać się będą w ramach czasu przeznaczonego na swobodną zabawę oraz w trakcie zorganizowanych zajęć dydaktycznych raz w miesiącu.
Niniejsza innowacja ma na celu szerzenie idei rozwoju wielozmysłowego z wykorzystaniem zabaw sensorycznych, manipulacyjnych, konstrukcyjnych, badawczych, dydaktycznych i rytmiczno-ruchowych. Ma ona zachęcać i motywować uczniów do podejmowania różnorodnej aktywności własnej, w której inicjatywa i własna pomysłowość odgrywa istotną rolę. Ma ona umożliwiać dziecku działanie, a przez to zdobywanie doświadczenia, wiedzy oraz umiejętności.

Motywacja wprowadzenia innowacji:
Innowacja „SensoSprawki - zabawy stymulujące zmysły” jest naszą odpowiedzią na coraz częściej pojawiające się wśród dzieci problemy behawioralne, społeczne i emocjonalne, które mogą być przyczyną nieukształtowania dostatecznie mocnej bazy sensorycznej. Wprowadzenie niniejszej innowacji ma przyczynić się do lepszego rozwoju intelektualnego, ruchowego i emocjonalno-społecznego oraz rozwijać dziecięce zainteresowania światem, jak również kreatywność małego dziecka. Innowacja „SensoSprawki - zabawy stymulujące zmysły” wychodzi naprzeciw wymogom edukacyjnym zawartym w aktualnej podstawie programowej wychowania przedszkolnego.
Na podstawie wieloletnich obserwacji oraz przeprowadzonych diagnoz w pracy w Przedszkolu nr 189 zauważyłyśmy, że uczniom najbardziej brakuje przestrzeni i warunków na aktywność własną, która pozwalałaby na doświadczanie, eksperymentowanie, tworzenie oraz rozbudzanie kreatywności. Dzieci powinny mieć możliwość działania oraz powtarzania tego działania, aby ich ciekawość poznawcza została zaspokojona. Nauczyciel w tym działaniu powinien spełniać rolę wspierającą, obserwować i zachęcać do niego. Nie powinien wyręczać w działaniu, lecz organizować w taki sposób przestrzeń, warunki oraz zajęcia, by stworzyć możliwości wyjaśniania działań, zjawisk oraz rozumienia rzeczy. Dając dzieciom czas na działanie, manipulację oraz dostarczając różnorodnych bodźców wspomagających integrację zmysłów, nauczyciel przyczyni się do tak istotnego harmonijnego rozwoju dzieci. Dlatego też główną przyczyną opracowania naszej innowacji była potrzeba stworzenia miejsc, kącików sensoryczno-manipulacyjnych, które będą stymulować percepcję dotykową, wzrokową, słuchową, rozwijać umiejętności motoryczne, wspomagać rozwój mowy, aktywizować komunikację, a także rozwijać zainteresowania światem oraz kreatywność dzieci.
Mamy nadzieję, że nasza innowacja przyczyni się do kompensacji zaburzonych funkcji zmysłowych i zniwelowanie problemów społecznych, emocjonalnych ruchowych lub funkcjonalnych. Jednocześnie, dla dzieci rozwijających się prawidłowo, usprawni funkcję integracji sensorycznej i rozwój psychoruchowy.

Opis innowacji:
I. Wstęp
„Trzeba zetknąć się z rzeczywistością, aby coś o niej wiedzieć, umysł zaś może się z nią zetknąć jedynie przez zmysły”.
Otaczający nas świat kryje w sobie wiele tajemnic i nieustannie nas zadziwia. Każdego dnia mamy styczność z wieloma zjawiskami i rzeczami. Zmyły pomagają nam go doświadczać. Mózg odbiera, rozpoznaje, segreguje, interpretuje i integruje informacje docierające poprzez poszczególne zmysły z wcześniejszymi doświadczeniami. Dzięki temu tworzą się reakcje adaptacyjne. Proces wytwarzania się integracji sensorycznej rozpoczyna się już w życiu płodowy, ale jego największa intensywność przypada na 3. do 7. rok życia – czas pobytu dziecka w przedszkolu.
Już Arystoteles wskazywał, że „Wiedza rozumowa jest celem, natomiast wiedza zmysłowa jest niezastąpionym początkiem i podstawą”. Większość z nas rodzi się z umiejętnością odbierania informacji pochodzących ze zmysłów i swobodnego organizowania ich w odpowiednie reakcje na poziomie fizjologicznym i na poziomie zachowania (Miller L. J., 2016, s. 41). Co jednak, gdy ta umiejętność zostanie zaburzona? Kiedy sygnały ze zmysłów nie będą przetwarzane na właściwe reakcje organizmu. Codzienne sytuacje i aktywności zostaną zakłócone, a reakcje i zachowanie staną się nietypowe. Dzieci z zaburzonym przetwarzaniem sensorycznym będą miały problemy z uwagą, emocjami, problemy motoryczne oraz trudnością z organizacją. Następstwem tego mogą być kolejne utrudnienia jak ograniczony udział w życiu społecznym, kłopoty z samoregulacją i obniżona samoocena (Miller L. J., 2016, s. 40-41). Zaburzenia przetwarzania sensorycznego pozbawiając dzieci doświadczeń, które są im potrzebne do nauki i prawidłowego rozwoju.
Wychodząc naprzeciw potrzebą edukacyjnym dzieci oraz naturalnej potrzebie zaspokajania ciekawości światem opracowałyśmy program innowacji pedagogicznej organizacyjno-metodycznej „SensoSprawki - zabawy stymulujące zmysły”. Zadaniem tego programu jest dostarczenie dziecku poprze zabawę różnorodnych bodźców wspomagających integrację sensoryczną, by usprawniać rozwój psychoruchowy dzieci. Wprowadzana innowacja nie stanowi formy terapii dla dzieci z zaburzeniami przetwarzania integracji sensorycznej, a jest jedynie jej elementem wspierającym.

II. Założenia ogólne
1. Innowacja skierowana jest do uczniów grup przedszkolnych w wieku 4-, 5- i 6-lat.
2. Główne założenia pracy na innowacyjnych zajęciach:
Wykorzystanie kącików sensoryczno-manipulacyjnych dla rozbudzania aktywności własnej dzieci oraz dostarczenia dziecku różnorodnych bodźców wspomagających integrację sensoryczną
Zapoznanie z narządami zmysłów i wyjaśnianie dzieciom znaczenia zmysłów u ludzi, jak również u zwierząt
Stwarzanie i dostarczanie sytuacji edukacyjnych, dostarczających optymalną ilość kontrolowanych wrażeń dotykowych, słuchowych, wzrokowych, węchowych, przedsionkowych i propriocepcyjnych.
Wdrożenie podczas procesu edukacyjnego różnorodnych, nowatorskich metod pracy, które nastawione są na wielostronne nauczanie dzieci.

III. Cele innowacji
Cele główne:
usprawnianie funkcji integracji sensorycznej
wzmocnienie procesów nerwowych, odpowiedzialnych za określone umiejętności
lepszy rozwój intelektualny, ruchowy i emocjonalno-społeczny
rozwijanie dziecięcego zainteresowania światem, jak również kreatywność, chęci eksperymentowania, doświadczania i tworzenia
Cele szczegółowe:
lepszy rozwój psychoruchowy dzieci
poprawa koordynacji ruchowej i zmysłu równowagi
poprawa zdolności koncentracji, skupienia uwagi na jednej czynności przez dłuższy czas
zmniejszenie lub wyeliminowanie negatywnych reakcji na bodźce sensoryczne
lepsza integracja i porządkowanie bodźców płynących ze świata zewnętrznego
zapoznanie z właściwościami przedmiotów poprzez angażowanie spostrzeżeń zmysłowych
kontrola panowania nad własnym ciałem
rozbudzanie wyobraźni i kreatywności dzieci oraz wyzwalanie pomysłowości
doskonalenie sprawności manualnej i rozwoju spostrzegawczo-ruchowego
zachęcanie do wnioskowania, dokonywania analizy i syntezy wiedzy
stwarzanie możliwości aktywnego działania

IV. Metody i formy
Nauczyciele biorący udział w realizacji innowacji „SensoSprawki - zabawy stymulujące zmysły” będą realizować następujące zadania:
zorganizowanie w salach kącików sensoryczno-manipulacyjnych
raz w miesiącu przeprowadzają zajęcia dydaktyczne wynikające z harmonogramu innowacji
w trakcie zajęć korzystają z wybranych, nowatorskich metod pracy i form pracy dostosowanych do możliwości i wieku dzieci.
METODY PRACY:
metody czynne (oparte na działaniu):
● samodzielnych doświadczeń
● kierowania własną działalnością dziecięcego
● metoda zadań stawianych dziecku
● metoda ćwiczeń
metody oglądowe (obserwacje, demonstracje itp.)
metody słowne (instrukcje, rozmowy, sposoby społecznego porozumienia itp.)
metody aktywizujące (projekt, burza mózgów, burza pytań, gry dydaktyczne, stacje zadaniowe, drama, mapa mentalna itp.)
metoda pedagogiki zabawy PSPA Klanza
elementy metody E. Gruszczyk-Kolczyńskiej, E. Zielińskiej - „Dziecięca matematyka”
elementy Metody Dobrego Startu M. Bogdanowicz
elementy metody IS
metoda improwizacji ruchowej R. Labana (gimnastyki ekspresyjnej/twórczej)
elementy metody ruchu rozwijającego W. Sherborne
metoda Kniessów
metoda C. Orffa
metoda P. Dennisona (kinezjologia edukacyjna)
muzykoterapia
bajkoterapia
sensoplastyka
metoda aktywności badawczej
FORMY PRACY:
indywidualna
zespołowa
zbiorowa
aktywność własna dzieci
aktywność zorganizowana przy nie wielkim udziale nauczyciela
FORMY AKTYWNOŚCI DZIECI:
zabawowa
zadaniowa
badawcza
twórcza

V. Korzyści wdrożenia innowacji
Uczniowie:
Zdobywają wiedzę w sposób kreatywny, gdyż aktywność własna dziecka umożliwia działanie, a przez to zdobywanie własnych doświadczeń, wiedzy oraz umiejętności. Zabawy sensoryczno-manipulacyjne zaspokoją potrzebę działania i będą jednocześnie przyjemnością.
Wykorzystują możliwości jakie dają zabawy manipulacyjne i konstrukcyjne. Dzięki czemu mogą rozwijać swoje umiejętności motoryczne, intelektualne, językowe, społeczne i emocjonalne.
Doświadczają możliwości tworzenia w trakcie zabaw konstrukcyjnych, sensoplastycznych. W trakcie takich zabaw pobudzają wyobraźnię, rozbudzają kreatywność, wyzwalają pomysłowość, doskonaląc jednocześnie skupienie uwagi, obserwację, sprawność manualną i spostrzegawczość wzrokowo-ruchową.
Mają możliwość wielozmysłowego doświadczania rzeczywistości i rozwoju prawidłowej integracji sensorycznej. Pozwala, to dziecku reagować w sposób adekwatny do sytuacji, sprawia, że dla dziecka świat staje się ciekawy, przyciąga je, a nie odpycha i przeraża.

Nauczyciel:
Wykorzystuje naturalną potrzebę dzieci zaspokajania ciekawości światem.
Może pobudzać, stymulować, zachęcać i ukierunkowywać aktywność dzieci.
Jest obserwatorem, który wspiera dziecko w działaniu. Stwarza możliwości samodzielnego dochodzenia do wiedzy i umiejętności, jednocześnie dając sposobność wyjaśniania zjawisk, rzeczy, które rodzą się z wielozmysłowego poznawania świata.

VI. Założenia innowacji
Program innowacji zawiera treści zgodne z nową podstawą programową wychowania przedszkolnego, które wynikają z realizacji zadań przedszkola zawartych w tejże podstawie.
Opracowana przez nas innowacja „SensoSprawki – zabawy stymulujące zmysły” realizowana będzie w roku szkolnym 2019/2020. Harmonogram działań innowacyjnych zawiera propozycje różnorodnych form do realizacji przez nauczycielki oraz dzieci z różnych grup wiekowych. Objęte jej oddziaływaniem zostaną dzieci z trzech oddziałów: 3- latki, 4 - latki oraz 5- i 6- latki. Kierunek i przebieg zajęć innowacyjnych, uwzględniając jednocześnie możliwości rozwojowe oraz wiek dzieci, planować i inicjować będą autorki innowacji oraz pozostali nauczyciele biorący w niej udział. Innowacja przewiduje wykorzystanie różnorodnych, nowatorskich metod nastawionych na manipulowanie, odkrywanie, poszukiwanie, tworzenie i działanie przez dziecko, ze szczególnym zwróceniem uwagi na stymulowanie zmysłów.
Głównym założeniem innowacji jest stworzenie kącików sensoryczno-manipulacyjnych dla rozbudzania aktywności własnej dzieci oraz dostarczenia dziecku różnorodnych bodźców wspomagających integrację sensoryczną. Z kącików dzieci będą mogły korzystać podczas zabawy swobodnej. Oprócz tego nauczyciel będzie przeprowadzał raz w miesiącu zajęcia dydaktyczne zgodnie tematyką harmonogramu innowacji. Na zajęciach tych nauczyciele będą wykorzystywać wybrane nowatorskie metody pracy oraz gromadzone w kącikach sensoryczno-manipulacyjnych środki dydaktyczne. Tematyka zajęć będzie związana z wybranymi zmysłami. Jednocześnie nauczyciele konstruując plany dydaktyczno-wychowacze i organizując zajęcia dydaktyczne w danym miesiącu, będą tak dobierać treści i metody pracy, żeby dostarczać różnorodnych bodźców wspomagających integrację określonego zmysłu. Działania takie będą miały na celu stwarzanie i dostarczanie sytuacji edukacyjnych, dostarczających i optymalną ilość kontrolowanych wrażeń dotykowych, słuchowych, wzrokowych, węchowych, przedsionkowych i propriocepcyjnych.
Nauczyciele prowadzący innowacje muszą pamiętać, że obowiązuje w niej zasada nauki przez zabawę oraz aktywizowanie działań uczniów. Tak więc na zajęciach będzie dominować forma obejmująca:
zabawy twórcze,
zabawy inscenizacyjne,
zabawy twórczej ekspresji ruchowej,
zabawy sensoryczne,
zabawy manipulacyjne,
zabawy konstrukcyjne,
zabawy aktywizujące,
zabawy badawcze.
Dla efektywnej realizacji zadań zawartych w innowacji niezbędna jest stała, odpowiedzialna i ścisła współpraca przedszkola i środowiska rodzinnego dzieci. Dlatego ważne jest zachęcenie rodziców do wsparcia nas w realizacji planowanych działań (pomoc w realizacji kącików, prowadzenie ciekawych zajęć badawczych, doświadczeń, eksperymentów, obserwacji itp.).
Wspieranie aktywności dziecka, podnoszącej poziom integracji sensorycznej i umiejętności korzystania z rozwijających się procesów poznawczych, opierać się będzie na realizacji określonych treści.
Przewidziano realizację następującej tematyki:
1. Dotykowe labirynty - zmysł dotyku
2. Widzę coś! - zmysł wzroku
3. W świecie dźwięków – zmysł słuchu
4. Ble! To mi nie smakuje – zmysł smaku
5. Co tak pachnie? - zmysł węchu
6. Ja i moje ciało w ruchu – zmysł propriocepcji
7. Na jednej nodze – zmysł przedsionkowy
8. Moje odczucia – zmysł interoceptywny
9. Przedszkolaku! Wąchaj, patrz, dotykaj, smakuj! – zabawy wspomagające integrację sensoryczną

VII. Ewaluacja
W celu uzyskania informacji zwrotnej nauczyciel przeprowadzi:
obserwację uczniów podczas zajęć,
rozmowy i wywiady indywidualne lub grupowe z uczniami,
rozmowy z rodzicami oraz ich opinie jako współuczestników innowacji
ankietę ewaluacyjną
wymianę doświadczeń podczas rozmów i spotkań z pozostałymi nauczycielami
opinię dyrektora placówki.

Szczegółowa analiza wyników ankiety, przeprowadzonych rozmów oraz wyników klasyfikacji pozwoli ocenić stopień realizacji zamierzonych celów. Działania te pomogą wyciągnąć wnioski, zaplanować pracę i ewentualnie zmodyfikować metody pracy. Podjęta zostanie także decyzja o ewentualnej kontynuacji innowacji w tych grupach, jak również możliwość jej rozszerzenia na inne grupy. Wszystkie wyniki i uwagi zostaną opracowane w sprawozdaniu oraz udostępnione dyrektorowi placówki.

VIII. Spodziewane efekty
Wpływ na uczniów:
Usprawnianie funkcji integracji sensorycznej
Lepszy rozwój psychoruchowy dzieci
Poprawa koordynacji ruchowej i zmysłu równowagi
Poprawa zdolności koncentracji i skupienia uwagi
Zmniejszenie nadpobudliwości ruchowej
Poprawa komunikacji swoich potrzeb i nawiązywanie interakcji z otoczeniem
Wpływ na pracę placówki:
Podnoszenie jakości pracy szkoły poprzez podnoszenie jakości podejmowanych działań edukacyjnych
Rozwój bazy dydaktycznej oraz metod i form pracy
Uatrakcyjnienie i efektywne zagospodarowanie czasu pobytu dzieci w przedszkolu
Indywidualizacja nauczania – podnoszenie wyników edukacyjnych uczniów

IX. Procedura wdrożenia innowacji
1. Rada pedagogiczna podejmuje uchwałę w sprawie wprowadzenia innowacji po uprzednim uzyskaniu:
a) zgody nauczycieli, którzy bieda uczestniczyć w innowacji,
b) pisemnej zgody autorów innowacji na jej prowadzenie w placówce w przypadku gdy założenia innowacji nie były wcześniej publikowane,
c) opinii rady pedagogicznej (przy wcześniejszym zasięgnięciu opinii rady rodziców)
2. Innowacja, której wprowadzenie uchwala rada pedagogiczna powinna spełniać określone warunki dotyczące:
a) określenia jej rodzaju,
b) ustalenia zakresu,
c) przedstawienia motywacji wprowadzenia i oczekiwań z nią związanych,
d) przedstawienia założeń (treści innowacji),
e) ewaluacji.
3. Podjęta uchwała rady pedagogicznej wraz z opisem zasad innowacji oraz opinią rady pedagogicznej i zgodą autorów dyrektor placówki dopuszcza do realizacji w przedszkolu, nadając jej numer w rejestrze innowacji pedagogicznych.
4. Jeżeli innowacja wymaga przyznania przedszkolu dodatkowych środków należy uzyskać pisemną zgodę organu prowadzącego na finansowanie planowanych działań.
5. Kopię pisemnej zgody organu prowadzącego należy załączyć do dokumentacji związanej z innowacją.

Bibliografia:
1. Cieszyńska J., Korendo M., „Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6. roku życia”, Wyd. Edukacyjne, Kraków 2007.
2. Cytowska B., Winczura B. (red.), „Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka”, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011, wydanie III.
3. Goddard Blythe S., „Harmonijny rozwój dziecka”, Wyd. Świat Książki, Warszawa 2010.
4. Jąder M., „Techniki plastyczne rozwijające wyobraźnię”, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007, wydanie III.
5. Miller L. J., „Dzieci w świecie doznań. Jak pomóc dzieciom z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego?”, Wyd. Harmonia, Gdańsk 2016., wydanie I.
6. Odowska-Szlachcic B., „Metoda integracji sensorycznej we wspomaganiu rozwoju mowy u dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego”, Wyd. Harmonia, Gdańsk 2010, wydanie II.
7. Odowska-Szlachcic B., „Terapia integracji sensorycznej. Ćwiczenia usprawniające bazowe układy zmysłowe i korygujące zaburzenia planowania motorycznego”, Zeszyt 1, Wyd. Harmonia, Gdańsk 2011, wydanie II.
8. Odowska-Szlachcic B., Mierzejewska B., „Wzrok i słuch – zmysły wiodące w uczeniu się w aspekcie integracji sensorycznej”, Wyd. Harmonia, Gdańsk 2013.
9. Okoń W., „Zabawa a rzeczywistość”, Wyd. „Żak”, Warszawa 1995.
10. Przetacznikowa M., Makiełło-Jarża G., „Psychologia wychowawcza, społeczna i kliniczna”, WSiP, Warszawa 1977, wydanie I.
11. Stańdo J., Spławska-Murmyło M., „Metody aktywizujące w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej” [online], Wyd. ORE, Warszawa 2017.
[Dostęp 15.05.2019] Dostępny w Internecie: https://www.ore.edu.pl/wp-content/plugins/download-attachments/includes/download.php?id=16203
12. Wojciechowska J., Kazek B. (red.), „Zmysły w komunikacji. Mowa i jej ukierunkowania”, Wyd. Harmonia, Gdańsk 2017, wydanie I.

Akty prawne:
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2018 r. poz. 1457, 1560, 1669 i 2245 oraz z 2019 r. poz. 730 i 761)
Rozporządzenie MEN z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. 2017 poz. 356)
Rozporządzenie MENiS z 9 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez publiczne szkoły i placówki (Dz. U. Z 2002 r. Nr 56, poz. 506 ze zm.; Dz. U. 2017 poz. 60).

Witryny Internetowe:
Stosunki międzynarodowe: serwis poświęcony różnym dziedzinom wiedzy [online], [Dostęp: 17.05.2019], Dostępny w Internecie: http://stosunki-miedzynarodowe.pl/filozofia/794-arystoteles-zycie-filozofia-tworczosc
Ministerstwo Edukacji Narodowej: serwis polskiego rządu [online], [Dostęp: 14.05.2019], Dostępny w Internecie: https://www.gov.pl/web/edukacja
Zdrowie w Twoich rękach – Medonet: serwis o zdrowiu, chorobach i profilaktyce, [online], [Dostęp: 14.05.2019], Dostępny w Internecie: http://www.medonet.pl/t/integracja-sensoryczna/29391, http://www.medonet.pl/zdrowie,terapia-sensoryczna---wskazania--przebieg--efekty,artykul,1730873.html
O.pl: Polski Portal Kultury informuje o najważniejszych wydarzeniach kulturalnych, wspiera ochronę tradycji, aktywnie uczestniczy w promocji kultury i kształtowaniu opinii publicznej [online], [Dostęp: 17.05.2019], Dostępny w Internecie: http://cytaty.o.pl/arystoteles-nie-ma-nic-w-umysle/