Praca z dzieckiem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi

Jednym z głównych zadań wychowania przedszkolnego jest wspomaganie małego dziecka w jego rozwoju. Celem pracy nauczyciela powinno być stworzenie takich warunków wychowawczych, w których każde dziecko będzie miało możliwość podejmowania aktywności i będzie się czuło podmiotem działań wychowawcy. Dzięki temu dziecko ma możliwość na refleksyjne działania, które przyczynią się do jego rozwoju intelektualnego, emocjonalnego i społecznego. Trzeba pamiętać, że wychowanie, to nie tylko sam nauczyciel. To również system czynności nauczycieli, rodziców i innych osób oraz wychowanków umożliwiający wychowankowi zmienianie się w pożądanym kierunku. Dlatego tak ważne są relacje i współpraca między osobami wpływającymi na rozwój dziecka.
W grupie przedszkolnej coraz częściej zdarzają się osoby, które mają trudność, żeby funkcjonować podobnie jak reszta grupy i „wpisywać się” w ramy nauczania instytucjonalnego. Dziecko takie zwykle określane jest jako „trudne wychowawczo” lub dziecko „ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi”. Stanowi też zwykle dla nauczyciela wyzwanie, ponieważ bywa nie zdiagnozowane. Nauczyciel ma również trudność z uwzględnieniem ich potrzeb, bo musi pamiętać o potrzebach całej grupy. Powinien pomóc rodzicom w skontaktowaniu się z poradnią psychologiczno-pedagogiczną w celu zdiagnozowania dziecka. Specjalistyczna pomoc udzielona w odpowiednim czasie może znacznie zminimalizować niepowodzenia dziecka i związane z tym sytuacje stresowe. Wczesne rozpoznanie zaburzenia może umożliwić otoczeniu dziecka właściwą opiekę terapeutyczną oraz dobór skutecznych metod postępowania, również istotnych dla nauczyciela.
W pracy nauczyciela może zdarzyć się, że zetknie się z sytuacją, gdy dziecko nie jest w stanie dostosować się do rytmu działania grupy, a czasem nawet nie potrafi zachowywać się w bezpieczny sposób. Stosuje wtedy znany wszystkim system kar i nagród. Jednak takie rozwiązanie nie wydaje się być trafne, ponieważ zwykle przynosi krótkotrwały efekt. Dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych mają często problem z samoregulacją. Znaczy to, że w danym środowisku ilość wyzwań przekracza możliwości dziecka w poradzeniu sobie z nimi. Stałe napięcia towarzyszące instytucjonalnej edukacji obniżają odporność emocjonalną dziecka. Dlatego, żeby kształtować samoregulację lepiej obniżyć wymagania wobec dziecka, zamiast stosować kary i nagrody. Dzieci ze specyficznymi potrzebami edukacyjnymi potrzebują wsparcia ze strony nauczyciela, tak aby nie utrwaliło się u nich poczucie niespełnienia oczekiwań wychowawcy, utraty wiary we własne siły, a co za tym idzie, negatywny stosunek do samego siebie i do rzeczywistości przedszkolnej. Przed rozpoczęciem pracy z dzieckiem należy wiedzieć, jaki jest sens jego zachowań, jakie mechanizmy wpływają na budowanie relacji ze światem. Dopiero wtedy można zwracać się do dziecka, nie stresując go i nie wywołując jego negatywizmu, zainteresować je i odnaleźć kierunki działania. Kluczowym zadaniem jest więc dostrzeganie, a następnie wspieranie indywidualnych zdolności u dziecka, po to, żeby dziecko mogło zyskać jak największą sprawność w zakresie uczenia się, samodzielnego działania, znajomości samego siebie oraz radzenia sobie w sytuacjach praktycznych, codziennych, zdobywaniu informacji, nawiązywania relacji i poszukiwania wsparcia oraz pomocy.
Termin „specjalne potrzeby edukacyjne” stosuje się dla określenia szerokiego zakresu zjawisk – obejmując zarówno dzieci wybitnie zdolne, niepełnosprawne, jak i dzieci ze specyficznymi trudnościami/zaburzeniami w uczeniu się. W szerokim rozumieniu tego terminu znajdują się wszystkie dzieci, które nie potrafią podołać wymaganiom programu nauczania, powszechnie obowiązującego w szkołach i realizowanego za pomocą rutynowych metod. Dzieci te osiągają zadowalające postępy, ale potrzebują pomocy w formie:
„specjalnego” programu nauczania (np. ograniczenia lub poszerzenia materiału nauczania, zajęć terapeutycznych, zajęć rozwijających uzdolnienia i zainteresowania)
specjalnych metod nauczania, dostosowanych do ich potrzeb, ograniczeń i możliwości
specjalnie przygotowanych nauczycieli oraz specjalistów
odmiennych rozwiązań organizacyjnych podczas uczenia się oraz oceniania.
Podstawowym aspektem pracy z takim uczniem jest rzetelna diagnoza. Wszelkie formy indywidualizacji powinny bazować na rozpoznawaniu i wykorzystywaniu potencjału dziecka do pokonywania deficytów. Niezbędne jest indywidualne podejście i specjalne, dobrane jednostkowo metody pracy. Środowisko edukacyjno-terapeutyczne, ma zadanie sprzyjać wielokierunkowej stymulacji rozwoju dziecka. Dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi mają dużo więcej wyzwań i sytuacji. Dlatego ważne jest, aby pamiętać, że trudność, którą ma dziecko we współpracy i dostosowaniu się do oczekiwań, nie wynika z jego złej woli i nieposłuszeństwa, a z tego, że same procesy wymagają od niego zaangażowania dużo większej ilości energii, której nie jest w stanie wygospodarować. W pracy z dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi najczęściej stosowaną metodą jest integracja sensoryczna. Autorką metody SI (Sensory Integration) jest A. J. Ayres., a kontynuacją jej badań zajęła się L.J. Miller, wprowadzając termin sensory proccessing disorder (SPD). Istotą terapii jest dostarczenie odpowiedniej ilości bodźców z różnorodnych układów zmysłowych, w taki sposób by je integrować. Dziecko nie uczy się konkretnych czynności, których nie potrafi wykonać, lecz poprawia się integrację sensoryczną, która wzmacnia procesy przebiegające w ośrodkowym układzie nerwowym. Wykorzystując zasadnicze kierunki i koncepcje oddziaływań na dziecko proponowane przez twórczynię terapii SI w terapii korzysta się też z takich technik jak: wybrane metody pedagogiki przedszkolnej wg M. Kwiatkowskiej, poranny krąg J. Kielina, Metodę Dobrego Startu M. Bogdanowicz, Metodę M. Frostig i D. Horne'a, Metodę Ruchu Roziwjającego W. Sherborne, Kinezjologia edukacyjna P. E. Denisona, Metoda G. Domanna i C. H. Delacato , Pedagogika zabawy .
Rolą nauczyciela jest wspierać dziecko, niwelować część wyzwań i trudności, które takie dziecko może mieć dużo częściej niż przeciętne. Nauczyciel stwarza dziecku sprzyjające środowisko i organizuje pracę tak, by dziecko mogło nauczyć się określonych umiejętności związanych z rozpoznawaniem swoich potrzeb, komunikowaniu ich, opiekowaniu się sobą. Jeżeli zmniejszymy oczekiwania wobec dziecka i skupimy się na zapewnieniu mu poczucia bezpiecznego rozwoju, nie będziemy skupieni na uzyskaniu określonych zachowań, to przyczyni się to również do harmonijnego funkcjonowania grupy. Typowy proces edukacyjny w pracy z uczniem ze specyficznymi potrzebami edukacyjnymi powinien zostać zmodyfikowany organizacyjnie, programowo i metodycznie, tak aby uczniowie ci mogli w nim uczestniczyć z powodzeniem. Potrzeby małych dzieci powinny być zaspokajane w wymiarach terapeutycznych, korekcyjnych, dydaktycznych i ogólnorozwojowych.

Literatura:
1. Bogdanowicz M., Solidarność z uczniami ze specyficznymi zaburzeniami uczenia się. [w:] Psychologia Wychowawcza Nr 7/2015. s.220-237.
2. Jankowska A., Jak sobie radzić z różnorodnymi potrzebami dzieci [w:] Bliżej Przedszkola, Nr 5.224/2020, Redakcja Bliżej Przedszkola, Kraków 2020.
3. Jezierska-Wiejak E., Wspomaganie rozwoju małego dziecka w wieku przedszkolnym – propozycja rozwiązań metodycznych [w:] Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka, pod red. B. Cytowskiej, B. Winczury, Wyd. Impuls, Kraków 2011.
4. Kuleczka-Raszewska M., Markowska D., Uczę się poprzez ruch. Program terapii dla dzieci autystycznych i z niepełnosprawnością sprzężoną, Wyd. Harmonia, Gdańsk 2017.
5. Miller L.J., Dzieci w świecie doznań. Jak pomóc dzieciom z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego, Wyd. Harmonia, 2016.
6. Piszczek M., Wczesne wspomaganie rozwoju – najczęściej popełniane błędy [w:] Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka, pod red. B. Cytowskiej, B. Winczury, Wyd. Impuls, Kraków 2011.
7. Stein A., Praca z dzieckiem z trudnościami [w:] Bliżej Przedszkola, Nr 1.220/20, Redakcja Bliżej Przedszkola, Kraków 2020.
8. Szczepara-Fabian M., Prawidłowe procesy przetwarzania sensorycznego jako podwaliny tak zwanych umiejętności szkolnych i dobrej sprawności językowej [w:] Zmysły w komunikacji. Mowa i jej uwarunkowania. Red. J. Wojciechowska, B. Kazek, Wyd. Harmonia, Gdańsk 2017.