Program wychowawczo-terapeutyczny "Bajka jest dobra na wszystko"

„Książka nie przeczytana w dzieciństwie jest bezpowrotnie stracona jako bardzo istotny element rozwoju uczuć, wyobraźni, intelektu i moralności.”
H. Srobiszewska

WSTĘP

Program „Bajka jest dobra na wszystko” adresowany jest do dwóch grup wychowanków Przedszkola Publicznego nr 23 w Radomiu, grupy dzieci 5-letnich „Motylki” i grupy dzieci 4-letnich „Biedronki”, ich rodziców i wychowawców. Realizowany będzie od września do czerwca, w roku szkolnym 2018/2019. Program może być modyfikowany do potrzeb i możliwości dzieci.
Czytelnictwo, to jeden z podstawowych mierników poziomu intelektualnego człowieka. Czytając książki, zarówno człowiek dorosły jak i dziecko styka się z coraz większą ilością treści kulturowych wpływających na kształtowanie się i wszechstronny rozwój jego osobowości. „Umysł nie jest naczyniem, które należy napełnić, ale ogniem, który trzeba rozniecić”(Plutach). Idąc za tą myślą, należy już od pierwszych lat żucia dziecka zapoznawać go i „zarażać” bajką, wierszem. Jeśli nie zetkniemy dziecka z książką już w okresie wczesnego dzieciństwa, w ogóle nie odczuje ono jej braku, a w życiu dorosłym, będzie uboższe o to, co mogłoby zyskać będąc częstym czytelnikiem. Przyjemne spotkania z książką u dziecka przedszkolnego przygotowują miejsce dla zainteresowań literaturą w życiu dorosłym.
Bajka to niezbędny element dzieciństwa każdego dziecka, odgrywają bardzo istotną rolę w życiu dzieci. Według M. Molickiej (1999r.) bajki to utwory dla dzieci, gdy świat realny miesza się ze światem fantastycznym tworząc zrozumiałą rzeczywistość. Dziecko poznaje bardzo różne sytuacje budzące lęk, niepokój oraz znajduje w nich rozwiązanie problemów. W świecie bajek i baśni można spotkać przyjaciół, przeżyć wiele wspaniałych przygód oraz pozbyć się lęku. Bajki przedstawiają świat widziany z dziecięcej perspektywy. Są źródłem konkretnych obrazów powstających w wyobraźni dziecka, wywołują pozytywne emocje, mają wpływ na myślenie, budują poczucie własnej skuteczności. Dają dziecku poczucie bezpieczeństwa i uznanie, kształtują samoocenę, wywołują zadowolenie oraz budują pozytywny obraz samego siebie.
Bajki to utwory literackie adresowane do dzieci, cechuje je magiczne ujmowanie rzeczywistości, oglądanie świata z perspektywy dziecka, świadomość umowności zdarzeń, czyli rozróżnienie świata realnego i czarodziejskiego. W bajkach, w rozwiązywaniu trudnych sytuacji dominuje magia. Tak właśnie myśli dziecko- „magicznie”, doszukując się u zwierząt czy przedmiotów martwych cech ludzkich. Świat bajek jest umowny, nierealny, o czym wiedzą czytelnicy czy słuchacze. Ta nierealna rzeczywistość kreowana w baśniach jest zgodna z magicznym myśleniem dziecka, dzięki czemu pomaga mu zrozumieć świat i siebie, wprowadza porządek i ład, pokazując, jakie reguły rządzą światem. Bajka pomaga zrozumieć dziecku świat adekwatnie do jego możliwości intelektualnych, pomaga także w budowaniu obrazu samego siebie. Identyfikując się z bohaterem bajkowym, przyjmuje dziecko jego wzorce moralne, sposób myślenia, działania. Dzięki bajkom odkrywa własną tożsamość i pobudza wyobraźnię. Bajka pobudza do wczuwania się w emocje, jakich doświadczają główne postacie bajkowe, a przez to dzieci stają się wrażliwe na zło, niesprawiedliwość, ból. Jednak największa rola bajki polega na redukcji lęku. Dziecko identyfikując się z bohaterem ma poczucie, że dobra wróżka nad nim czuwa, że potrafi posługiwać się czarami i odmienić swoją sytuację. Bajka daje wsparcie i poczucie siły, zastępczo zaspokaja potrzeby, przez co obniża lęk, okresowo może go znosić.
Czytanie dziecku jest skuteczną metodą wychowania wrażliwego człowieka, myślącego samodzielnie, z bogatą wyobraźnią, umiejącego radzić sobie w życiu dzięki zdobytej wiedzy i umiejętnościom. Niestety kontakt z żywym słowem został zastąpiony „szklanym ekranem”(obraz), w wyniku czego dzieci coraz gorzej posługują się językiem, ich słownictwo jest uboższe, wyobraźnia mało rozwinięta. Dzieci nie umieją radzić sobie w wielu trudnych dla nich sytuacjach emocjonalnych (irracjonalne lęki, pierwsze dni w przedszkolu, itp.), nie znają słów określających ich przeżycia, nie potrafią zwrócić się do dorosłego o pomoc i przez to łatwo mogą wpaść w pułapkę własnych negatywnych emocji i braku akceptacji ze strony otoczenia. W takich właśnie sytuacjach ważną rolę odgrywa bajko terapia, czyli terapia przez bajkę, baśń.
Baśń i bajka to dwa gatunki literackie, które odgrywają bardzo ważną rolę w rozwoju osobowości dziecka, choć są stosowane wymiennie, należy zwrócić uwagę na ich odmienność.
BAJKA- jest podstawowym gatunkiem ustnej twórczości ludowej, przypowieścią, często o życiu zwierząt, o charakterze satyryczno-dydaktycznym, utworem głoszącym naukę moralną.
BAŚŃ- jest fantastyczną opowieścią ludową o nadnaturalnych postaciach i zjawiskach, zawierających często naukę moralną.
Stwierdzono również, że bajka przemawia do rozumu słuchacza, a baśń do jego uczuć. Bajki i baśnie dają nadzieję, że nawet ktoś słabszy może zwyciężyć, jeśli tylko stawi czoło przeciwnościom. Kształtują cechy społeczne, to jest umiejętność współżycia i współdziałania z ludźmi, przyrodą, otaczania opieką słabszych. Wyrabiają poczucie odpowiedzialności, zaufania, przywiązania i szacunku dla dorosłych. Bajka i baśń przygotowują młodego człowieka do kształtowania gustów literackich i przygotowują do odbioru literatury. Krok po kroku prowadzą ku dorosłości.

PODSTAWA PRAWNA

•Ustawa z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004r. Nr 256, poz. 2572)
•Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego.
•Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21czerwca 2012r. w sprawie dopuszczenia do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników (Dz. U. z 2012r. Nr 752)
•Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. z 2012r. Nr 204)
•Statut przedszkola
•Koncepcja pracy przedszkola
•Roczny plan wychowania przedszkolnego

Program wychowawczo-terapeutyczny „Bajka jest dobra na wszystko” jest zgodny z podstawą programową wychowania przedszkolnego ze szczególnym uwzględnieniem następujących obszarów:

II. Emocjonalny obszar rozwoju dziecka. Dziecko przygotowane do podjęcia nauki w szkole:

1) rozpoznaje i nazywa podstawowe emocje, próbuje radzić sobie z ich przeżywaniem;
2) szanuje emocje swoje i innych osób; Dziennik Ustaw – 5 – Poz. 356 4
3) przeżywa emocje w sposób umożliwiający mu adaptację w nowym otoczeniu, np. w nowej grupie dzieci, nowej grupie starszych dzieci, a także w nowej grupie dzieci i osób dorosłych;
4) przedstawia swoje emocje i uczucia, używając charakterystycznych dla dziecka form wyrazu;
5) rozstaje się z rodzicami bez lęku, ma świadomość, że rozstanie takie bywa dłuższe lub krótsze;
6) rozróżnia emocje i uczucia przyjemne i nieprzyjemne, ma świadomość, że odczuwają i przeżywają je wszyscy ludzie;
7) szuka wsparcia w sytuacjach trudnych dla niego emocjonalnie; wdraża swoje własne strategie, wspierane przez osoby dorosłe lub rówieśników;
8) zauważa, że nie wszystkie przeżywane emocje i uczucia mogą być podstawą do podejmowania natychmiastowego działania, panuje nad nieprzyjemną emocją, np. podczas czekania na własną kolej w zabawie lub innej sytuacji;
9) wczuwa się w emocje i uczucia osób z najbliższego otoczenia;
10) dostrzega, że zwierzęta posiadają zdolność odczuwania, przejawia w stosunku do nich życzliwość i troskę;
11) dostrzega emocjonalną wartość otoczenia przyrodniczego jako źródła satysfakcji estetycznej.
III. Społeczny obszar rozwoju dziecka. Dziecko przygotowane do podjęcia nauki w szkole:
1) przejawia poczucie własnej wartości jako osoby, wyraża szacunek wobec innych osób i przestrzegając tych wartości, nawiązuje relacje rówieśnicze;
2) odczuwa i wyjaśnia swoją przynależność do rodziny, narodu, grupy przedszkolnej, grupy chłopców, grupy dziewczynek oraz innych grup, np. grupy teatralnej, grupy sportowej;

IV. Poznawczy obszar rozwoju dziecka. Dziecko przygotowane do podjęcia nauki w szkole:
1) wyraża swoje rozumienie świata, zjawisk i rzeczy znajdujących się w bliskim otoczeniu za pomocą komunikatów pozawerbalnych: tańca, intencjonalnego ruchu, gestów, impresji plastycznych, technicznych, teatralnych, mimicznych, konstrukcji i modeli z tworzyw i materiału naturalnego;
2) wyraża swoje rozumienie świata, zjawisk i rzeczy znajdujących się w bliskim otoczeniu za pomocą języka mówionego, posługuje się językiem polskim w mowie zrozumiałej dla dzieci i osób dorosłych, mówi płynnie, wyraźnie, rytmicznie, poprawnie wypowiada ciche i głośne dźwięki mowy, rozróżnia głoski na początku i końcu w wybranych prostych fonetycznie słowach;
3) odróżnia elementy świata fikcji od realnej rzeczywistości; byty rzeczywiste od medialnych, byty realistyczne od fikcyjnych;
4) rozpoznaje litery, którymi jest zainteresowane na skutek zabawy i spontanicznych odkryć, odczytuje krótkie wyrazy utworzone z poznanych liter w formie napisów drukowanych dotyczące treści znajdujących zastosowanie w codziennej aktywności;

CELE I ZADANIA PROGRAMU

Główne cele programu to:
- umiejętność rozwiązywania problemów emocjonalnych oraz budowanie pozytywnego obrazu siebie i świata
- budzenie kreatywności i wyobraźni u dzieci
- kształtowanie nawyku słuchania i opowiadania
- nauka szacunku do książek
Cele szczegółowe programu:
- rozwój osobowości dziecka
- wspomaganie wszechstronnego rozwoju dziecka
- doraźna pomoc w radzeniu sobie z emocjami powstałymi na skutek niepomyślnych zdarzeń
- dostarczanie nowej wiedzy o świecie i innych ludziach
- leczenie niepożądanych stanów psychicznych takich jak: lęk, poczucie mniejszej wartości, osamotnienie, nuda, apatia.
- nauka zachowań prospołecznych
- odreagowanie napięć
- pomoc w rozwiązywaniu osobistych, trudnych problemów i sytuacji
- pomoc w zaakceptowaniu swoich mocnych i słabych stron
- pomoc w zrozumieniu siebie i świata
- relaks, odprężenie, zabawa
- rozwijanie wyobraźni
- uczenie przestrzegania zakazów i bycia dobrym
- uwrażliwienie na przeżycia emocjonalne
- wzmacnianie poczucia bezpieczeństwa poprzez bycie w grupie
- sprzyjanie szybszemu samodzielnemu mówieniu, a później pisaniu i czytaniu
- kształtowanie nawyku czytania na całe życie
- chronienie przed uzależnieniem od telewizji, komputera
- wprowadzenie w świat wartości uniwersalnych, takich jak: prawda, piękno, miłość i dobro
- tworzenie okazji do dokonywania wyborów, ich oceny oraz zdawaniu sobie sprawy z ich konsekwencji
- wspieranie działań twórczych w różnych dziedzinach aktywności

ZAŁOŻENIA PROGRAMU

Program wychowawczo-terapeutyczny „ Bajka jest dobra na wszystko” jest programem otwartym, elastycznym twórczym i kreatywnym. Treści są dostosowane do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka. Nauczyciel powinien zachęcić dziecko do aktywnego badania i odkrywania rzeczywistości, swoich możliwości, do doświadczania i przeżywania, do utożsamiania się z innymi i z ich problemami. Tak zdobyta wiedza i umiejętności są najtrwalsze i najwartościowsze. Program nie wymaga dużych środków finansowych, można go realizować w każdej sali przedszkolnej, domu bądź w każdym innym miejscu, np. w ogrodzie. Najważniejsza jest pomysłowość i zaangażowanie zarówno po stronie dzieci, nauczycieli, jak i rodziców i najbliższej rodziny.
Aby treści zawarte w bajkach, baśniach i opowiadaniach były prawidłowo odebrane przez dziecko, trzeba zapewnić do tego niezbędne warunki:
- zapewnienie dziecku wygodnej pozycji ciała i bliskości osoby dorosłej podczas czytania lub opowiadania
- stworzenie miłego nastroju
- czytanie lub mówienie spokojnym, raczej niższym głosem, najlepiej modulowanym, nastrojowym
- zapewnienie dziecku kontaktu wzrokowego
- po skończonym czytaniu lub opowiadaniu utrzymanie tajemniczości, specyficznej atmosfery
- możliwość wyrażenia przez dziecko swoich uczuć, wrażeń, rozmowa na temat usłyszanego opowiadania, bajki, postaci w nich występujących
- zapewnienie dzieciom możliwości wyrażenia własnych przeżyć dotyczących usłyszanego utworu
- zapewnienie możliwości kontynuowania opowiadania przez zmianę jego zakończenia, wątku lub przez rozbudowę akcji
Realizując zadania programu oczekujemy, że dziecko wykształci w sobie umiejętność właściwego reagowania emocjonalnego w codziennych sytuacjach, nabędzie umiejętność skutecznego radzenia sobie z trudnościami w sytuacjach problematycznych w życiu codziennym. Pozna zasady życia w rodzinie, grupie przedszkolnej i w szerszym otoczeniu społecznym i przyrodniczym. Rozbudzi w sobie prawidłowe zachowania prospołeczne, takie jak: niesienie pomocy innym ludziom oraz wrażliwość na krzywdę innych. Poprzez bajki dziecko doświadczy sposobów wyrażania i rozpoznawania emocji własnych i innych ludzi. Nauczy się tolerancji, będzie chciało poznawać otaczający go świat i oswajać się z jego różnorodnością. Pozna i rozwinie własne możliwości twórcze, pomysłowość, wyobraźnię i refleksyjność, nauczy się być aktywne, otwarte w stosunku do innych ludzi i otaczającego go świata.

METODY , FORMY I ŚRODKI POTRZEBNE DO REALIZACJI PROGRAMU:

Aby prawidłowo zrealizować program trzeba zastosować różnorodne metody pracy :
- podające oparte na słowie
- informujące, np. opowiadanie, opis, wyjaśnienie
- problemowe oparte na samodzielnym dochodzeniu do wiedzy, np. dyskusje, burza mózgów, metody sytuacyjne
-eksponując e oparte na obserwacji np. inscenizacje, drama, wystawa prac dzieci impresje ruchowe, muzyczne
-praktyczne, oparte na działaniu
Wykorzystywane metody pracy trzeba wspierać odpowiednio dobrymi formami pracy:
-praca indywidualna
-praca w zespołach
-praca z całą grupą
Aby osiągnąć założone cele wychowania i terapii przez baśń, bajkę wskazane jest zastosowanie różnorodnych środków dydaktycznych:
- zbiory baśni, bajek, opowiadań, wierszy;
-magnetofon, płyty z nagraną muzyką relaksacyjną, wyciszającą i ilustracyjną;
- instrumenty muzyczne;
- różne eksponaty, rekwizyty nawiązujące do treści utworów;
- kukiełki, pacynki, maski, stroje;
- ilustracje, obrazki, rysunki, makiety;
-różnorodne materiały i narzędzia plastyczne;

SPOSÓB REALIZACJI PROGRAMU:

Program będzie realizowany w Publicznym Przedszkolu nr 23 w Radomiu, w roku szkolnym 2018/2019, w grupie dzieci 4-letnich i 5-letnich.
Powyższy program będzie realizowany przez:
- słuchanie bajek, baśni, opowieści czytanych, opowiadanych przez osobę dorosłą, dobranych do aktualnych potrzeb dziecka, rozwiązywanej sytuacji trudnej czy osiągania założonego celu.
- oglądanie inscenizacji, teatrzyków pacynkowych, kukiełkowych, teatr cieni
- zorganizowanie wyjścia dla dzieci do teatru na dowolne przedstawienie
- słuchanie opowieści ilustrowanych muzyką (nauka relaksu)
-słuchanie baśni, bajki ułożonej przez osobę dorosłą specjalnie dla dziecka i bajki ułożonej przez dzieci dla dorosłych, dyskusja, ekspresja twórcza.
-rozmowa na temat głównych wątków bajki, baśni, bohaterów i ich postępowania, radzenie sobie w trudnych sytuacjach, pokonywanie przeszkód.
- wymiana poglądów na temat różnych sposobów radzenia sobie przy rozwiązywaniu konfliktów
- wykorzystanie wszelkich metod twórczości plastycznej na wyrażanie emocji- rysowanie, wycinanie, malowanie, wydzieranie, lepienie, łączenie różnych technik, wykonanie elementów stroju, scenografii, dekoracji, masek
-wykonanie wraz z dziećmi prostych kukiełek, pacynek
- inscenizowanie przez dzieci wybranych fragmentów lub całości baśni, bajek, opowiadań, zabawy dramowe
- próby ekspresji wrażeń poprzez ruch, taniec, muzykę
-wykonanie ilustracji do słuchanego utworu lub swojej ulubionej bajki
- przygotowanie inscenizacji bajki dla kolegów z innych grup, zachęcenie innych do udziału w przedstawieniu.
- zaproszenie do współpracy rodziców i wspólne przygotowanie krótkiej inscenizacji
-układanie wspólnych krótkich bajek, zapisywanie ich lub nagrywanie na płytę
- tworzenie własnych instrumentów muzycznych z wykorzystaniem różnorodnych materiałów (głównie odpadów), akompaniowanie w przedstawieniach, tworzenie muzyki, ilustracja ruchowa do nowo poznanych piosenek
- wyjście do biblioteki, księgarni
- wycieczka do Pacanowa
Sposoby realizacji programu będą dostosowane do grupy wiekowej dzieci.

EWALUACJA

Ewaluacja programu wychowawczo-terapeutycznego „Bajka jest dobra na wszystko” dokonana zostanie po zakończeniu jego realizacji, tj. w czerwcu 2019r. (po zakończeniu roku szkolnego 2018/2019). Będzie ona polegała na obserwowaniu reakcji, zaangażowaniu i aktywności dzieci po każdorazowych zajęciach.

LITERATURA

•Andersen H.Ch., Baśnie, wydawnictwo Media Rodzina, 2005.
•Bettelheim B., Cudowne i pożyteczne, O znaczeniu i wartościach baśni, wydawnictwo, J. Santorski, 1995.
•Brzechwa J., Bajki samograjki, wydawnictwo Siedmiogród, 2006
•Ferraro B., Nowe historie, wydawnictwo Salezjańskie, 1994
•Ferraro B., Zna to tylko wiatr, wydawnictwo Salezjańskie, 1996
•Ferraro B., 40 opowiadań na pustyni, wydawnictwo Salezjańskie, 1998
•Gersie A., King N., Tworzenie opowieści, W edukacji i terapii, wydawnictwo Cyklady, 1999
•Molicka M., Bajki terapeutyczne część 1 i 2, wydawnictwo Media Rodzina, 2003
•Ortner G., Bajki na dobry sen, wydawnictwo Świat Książki, 1996
•Schieder B., Z bajkami przez cały rok, wydawnictwo Jedność, 2005
•Biała J., Zabawa i bajko terapia, jako forma działań edukacyjnych i oddziaływań terapeutycznych, Zabawy i zabawki, 2008, nr ¼
•Bot J., Terapia bajką, Wychowanie w przedszkolu 2008, nr 5
•Molicka M., Bajkoterapia: o lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Poznań, Media Rodzina, 2002

PRZYKŁADOWE BAJKI

•Bajka dla Eryka
•Wojtuś i jego przyjaciel szczurek
•Jeżyk Cyprian i głosy nocy
•Bajka o małej chmurce
•Bajka o szarym słowiczku
•Franek na konkursie ryków
•Sówka Kamila
•Bajka dla małej Kasi
•Bajki pomagają na koszmary
•Złe sny Karolinki
•Karolek ma braciszka
•Nowe buty Zosi
•Miś Małgorzatki
•Benio u dentysty
•Pierwszy dzień Kamilka w przedszkolu
•Bajka o słowiku Bartusiu i jego krótszej nóżce
•Amelka i motyle
•Usypianki dla dzieci kota Mruczka
•Zosia, kołtun i magiczna wróżka
•Gdzie jest Tysio?
•Jasia pierwszy dzień w nowej szkole
•Laleczka w przedszkolu
•Bajka o odważnej pszczole
•Razem raźniej i przyjaźniej
•Leśne przedszkole
•Mateuszek boi się ciemności
•Starszy brat
•Nie chcę mieć rodzeństwa
•Złota czapeczka
•Tusia Pachniusia
•Gdy myszka została aktorką
•Mój przyjaciel Krecik
•Zuzia i Medor jadą na wycieczkę
•Zygzak idzie do przedszkola
•Dlaczego nietoperze latają tylko w nocy
•Amelka i jej zaczarowana noc
•Dziewczynka i jej kwiaty na głowie
•Przygoda niedźwiadka
•Leśne skrzaty
•Zimowe zapasy
•O strachu, kurach i innych ważnych sprawach
•Antek i wróbelki
•Kocie zabawy
•Sen Filipa
•Najwolniejszy żółw świata
•Opowieść wielkiego dębu
•Pani Zima
•Pani Wiosna
•Pani Lato
•Pani Jesień
•Krzyś Łakomczuch
•Magiczna sieć
•Z drugiej strony
•Zabawa sylwestrowa u pingwinów
•Bajka o mróweczce
•Jeżyk Robert i jego problem
•Bajka o pieseczku
•Bajka o misiu Karolku
•O dwóch ołówkach
Bajka o Piotrusiu
•Słońce i księżyc
•Gwiazda poranna
•Kłótliwe sąsiadki
•O tym skąd się wzięły tygrysy
•Sprawiedliwy Król ptaków
•Czterej bracia
•Bajka o króliku i krabie
•Rodrigo i kolba kukurydzy
•Najmądrzejsze stworzenie na ziemi
•O tym jak afrykańskie żurawie zdobyły swoje korony
•Czy Edytka jest bardzo brzydka?
•Krzysiu chce psa
•Karolina i Karol
•Nikt mnie nie lubi
•Dzidzia
•Lena chce mieć Barbie
•Bajka o zranionym serduszku
•Gabrysia szuka przyjaciela
•Prezent dla Agatki
•Inny
•Zazdrośnica
•Okularnik
•Jagoda
•Pyskata Renata
•Nic nie cieszy Klaudii
•Chłopiec na wózku
•Kto kogo przezywa ten sam się tak nazywa
•To jest mój Tatuś?
•Kotka
•Drzewko marzeń
•Obrażalski Grześ
•Coś lepszego
•O Iwonce, która postanowiła wierzyć w to czego nie widziała
•Czarodziejska podróż
•Bucik Łukasza
•Kaziu i zasady
•Antek rozrabiaka
•Historia ukryta w czekoladzie
•Zwyczajne słowo
•Trzy słowa