Mobilna Rekreacja Muzyczna i jej wpływ na aktywność dzieci

Muzykoterapia to efektywny sposób pracy z dziećmi na każdym szczeblu rozwoju, zarówno zdrowych, jak i tych z dysfunkcjami. Mobilna Rekreacja Muzyczna jest jednym z rodzajów muzykoterapii, którego istotnym celem jest aktywność fizyczna. Mobilną Rekreację muzyczną opracował M. Kierył. Autor dowiódł, iż ćwiczenia fizyczne wpływają pozytywnie na stan fizyczny i psychiczny małego człowieka, a muzyka dodatkowo koi i uspokaja, bądź też pobudza do działania.
Mobilna Rekreacja Muzyczna jest uporządkowanym zbiorem ćwiczeń ruchowych, perkusyjnych, oddechowych, a także wyobraźni plastycznej, literackiej, poetyckiej oraz działań relaksacyjnych.
Ćwiczenia muzyczno-ruchowe prowadzone tym rodzajem muzykoterapii nawiązują do rytmów biologicznych człowieka. Zajęcia mają charakter dobrowolny, co sprawia, że dzieci wraz rodzicami czują się podczas zajęć swobodnie. Dobieranie poszczególnych ćwiczeń zależy przede wszystkim od samopoczucia uczestników. Dzieci nie są oceniane, podkreśla się nawet najmniejszy sukces. Zajęcia te prowadzone są w małych grupach od 5 do 12 osób. Uczestniczą w nich dzieci już od 3 roku życia, często z zaburzeniami takimi jak: autyzm, niewydolność krążeniowo-oddechowa, nadpobudliwość psychoruchowa, wysoki poziom lęku, wady wymowy i słuchu, mózgowe porażenie dziecięce, dzieci z niższym ilorazem inteligencji.
Celem zajęć prowadzonych Mobilną Rekreacją Muzyczną jest zbliżyć i zintegrować grupę, a z drugiej strony jej „mobilność” pozwala prowadzącemu na pewną niestałość, możliwość własnego doboru środków oddziaływań. Zdaniem M. Kieryło w metodzie tej należy wykorzystywać niekonwencjonalne źródła dźwięku związane z ciałem (np. gwizdanie, klaskanie, tupanie), a także wzmacniać działania muzyki o ćwiczenia rytmiczne, ruchowe, oddechowe, wyobrażeniowe, relaksacyjne, perkusyjne, formy plastyczne, literackie i teatralne, a także wykorzystywać różne formy ruchu i prowadzić działania muzyczne w formie atrakcyjnych gier, zabaw i happeningu. Układ taki można stosować indywidualnie lub grupowo zarówno w celu terapeutycznym jak i profilaktycznym. Składa się on z ośmiu etapów. Poniżej przedstawię te etapy, a także omówię na czym każdy z nich polega.
Przed zajęciami prowadzący prosi o dostarczenie przez rodziców/opiekunów każdego dziecka informacji, niezbędnych do właściwego przeprowadzenia ćwiczeń muzyczno-ruchowych. Istotne jest aby dowiedzieć się czego dziecko się boi, co je drażni, dla określenia jakich ćwiczeń nie powinno wykonywać. Takie informacje są niezbędne w prowadzeniu zajęć, ponieważ prowadzący ma rozeznanie czego może spodziewać się po danym uczestniku i jak dostosować ćwiczenia dla danej grupy.
Pierwszym etapem Mobilnej Rekreacji Muzycznej jest uruchomienie. Na samym początku ćwiczeń odbywa się integracja grupy oraz akceptacja postawy ciała każdego z uczestników: siedząca zamknięta, leżąca czy stojąca. Ćwiczenie oddechu jest pierwszym ćwiczeniem uruchamiającym i integrującym grupę. Odbywa się ono przy spokojnej muzyce odtwarzanej lub improwizowanej, ułatwiającej i pogłębiającej oddech. Następnie do tych ćwiczeń dodajemy ruchy całego ciała, np. naśladowanie pływania, skoczka narciarskiego, fal morskich czy gałązek na wietrze. Delikatna muzyka sprawia, że wykonanie ruchów jest łatwiejsze.
Zrytmizowanie to drugi etap. Rozpoczyna się od ćwiczenia stóp. Podczas leżenia lub siedzenia uczestnicy imitują marsz, co jest namiastką ruchu. Najlepszą muzyką towarzyszącą temu ćwiczeniu jest muzyka marszowa, czyli w tempie od 60 do 120 uderzeń na minutę. Muzyka improwizowana lub odtwarzana, stymuluje ruch w różnym tempie, dostosowanym do możliwości każdego dziecka. Podczas ćwiczenia oddechu, doskonali się również sprawność dłoni, będących naturalnym instrumentem muzycznym, poprzez klaskanie w dłonie, ciche klaskanie opuszkami palców, naśladujące deszczyk lub biegnące myszki, klaskanie palcami w środek dłoni, wspierające rytm marszowy, a także klaskanie dłońmi ułożonymi w muszelki, oklepywanie nimi ud i łydek z boku. Atmosfera podczas ćwiczenia jest luźna. Do wolnego poruszania barkami i głowami przy akompaniamencie muzycznym wprowadza się rytmiczne wypowiadanie samogłoski, sylaby, słowa, krótkie zdania, wyliczanki.
Odreagowanie jest trzecim etapem, podczas którego usuwane jest napięcie psychiczne i fizyczne dzieci. Odreagowanie polega na wykonywaniu ćwiczeń w szybkim tempie, przyśpieszonym ruchu, dodawany jest również krzyk. Dzieci naśladują stukot przyśpieszającego, a następnie zwalniającego pociągu. Uczestnicy mogą biegać, krzyczeć, a kiedy się zmęczą, zwalnia się tempo i dynamikę ćwiczeń i wprowadza się ćwiczenia koordynujące w umiarkowanym tempie ze spokojnymi piosenkami lub wyliczankami.
Po fazie ekspresji wokalno-ruchowej uczestników następuje etap uwrażliwienia. Dzieci w pozycji siedzącej lub leżącej, podczas słuchania muzyki poważnej czy elektronicznej mają za zadanie naśladować ustami dźwięki natury, tj. świergot ptaków lub szum wiatru. Muzykowanie od bywa się przy pomocy różnego rodzaju przedmiotów zaadaptowanych, np. kartki papieru czy pudełka. Uczestnicy oglądają obrazki i naśladują atmosferę, jaką z nich odczytują, np. szum wodospadu, szelest liści. Ćwiczenia są często zmieniane, by nie nudziły uczestników. Podczas tych ćwiczeń dziecko poznaje swoje ciało i jego reakcje na bodźce, plastyczne i dotykowe. Stopniowo zwalniane jest tempo ćwiczeń, ponieważ następnym programem ćwiczeń są zajęcia relaksujące.
Pod pojęciem relaks rozumie się akceptowaną przez odbiorcę muzykę odtwarzaną cicho, w wolnym tempie, o łatwej i łagodnej melodii, miękkim brzmieniu oraz małej dynamice. Taka muzyka ułatwia oddech, zachęca do odpoczynku i spokojnego ruchu. Jest ona przyjemna, a dziecko czuje się bezpiecznie. Uczestnicy zajęć biorą kilka głębokich wdechów i po wybraniu odpowiedniej dla siebie pozycji, najczęściej leżącej, odpoczywają. Małym uczestnikom podczas trwania tego etapu często demonstruje się fotografie, np. krajobrazów, które uspakajają i wyciszają. W czasie relaksu nie stawia się dzieciom żadnych zadań do wykonania, chyba, że same chcą wykonywać ćwiczenia, należy im na to pozwolić (są to najczęściej dzieci z nadpobudliwością psychoruchową).
Łagodna aktywizacja to szósty etap, który zaczyna się od pogłębienia oddechu, poruszania wszystkimi palcami i – co ważne – przeciągania się oraz wykonywania symetrycznych ćwiczeń izometrycznych. Uczestnicy podnoszą się, wolno siadają, rozciągają się, wykonują ćwiczenia krążenia ramion. Nauczyciel prosi o ocenę relaksu. Mogą to zrobić poprzez klaskanie w dłonie – im głośniejsze, tym relaks bardziej im się podobał. Jeśli uczestnicy mają ochotę, opowiadają o swoich myślach, skojarzeniach podczas odpoczynku. Uczestnicy mogą wyklaskiwać wymyślony rytm, a terapeuta wspiera klaskanie, grając na dowolnym instrumencie. Wyrównują się tutaj umiejętności uczestników, a wyrazy uznania kierowanie indywidualnie do każdego z nich przez prowadzącego, podnoszą poziom samooceny i zwiększają poczucie sukcesu.
Siódmym etapem jest aktywizacja dynamiczna, polegająca na ujawnianiu przez uczestników swoich zdolności twórczych, aktorskich, muzycznych, improwizatorskich, parateatralnych oraz tanecznych. W grupach stopniowo zwiększa się działania zabawowe, polegające na demonstrowaniu swych zdolności przez uczestników. Podczas tej aktywizacji dzieci są podbudzane do działania, poprzez aktywniejszą muzykę i ćwiczenia. Głównie ze względu na aktywną i pobudzającą do działania muzykę, dzieci nadpobudliwe psychoruchowo nie mogą uczestniczyć w opisanej tu aktywności.
Ostatnim etapem zajęć jest rozmowa. W czasie trwania tego etapu uczestnicy mogą werbalizować swoje wrażenia i spostrzeżenia z zajęć. Nauczyciel zachęca do wypowiadania się co się podobało oraz czego nie polubiły. Można demonstrować ulubione ćwiczenia, nazwane koncertem życzeń, a także zademonstrować nowe pomysły muzyczne. Uczestnicy są podczas tego etapu najbardziej aktywni. Wydłużający się czas tego etapu świadczy o atrakcyjności zajęć dla uczestników.
Zajęcia muzykoterapeutyczne prowadzone metodą Mobilnej Rekreacji Muzycznej są wspaniałym treningiem, utrwalającym sprawność psychofizyczną dzieci, redukującym zmęczenie, poprawiającym kondycję i podnoszącym poczucie własnej wartości. Autor uważa, iż dzieci lubią te zajęcia, a nawet twierdzi, że są one im potrzebne i ważne dla uczestników a także ich rodziców. Na uwagę zasługuje także fakt, iż dzięki tym zajęciom polepszają się stosunki dzieci i rodziców, u których zauważono natychmiastową poprawę nastroju, kondycji psychoruchowej oraz aktywności życiowej.

Bibliografia:
Kierył M., Elementy Terapii i Profilaktyki Muzycznej, Warszawa 2004.