Program doskonalenia umiejętności formułowania wypowiedzi pisemnych uczniów klas trzecich

I Wstęp

Program ten powstał w wyniku moich refleksji dotyczących kształcenia literackiego w klasach początkowych. Umiejętność logicznego formułowania myśli, w tym w formie pisemnej, jest bez wątpienia kluczową umiejętnością jaką powinien nabyć uczeń i która w znacznym stopniu wpływa na osiągane wyniki w nauce.
Starając się wybrać właściwy podręcznik nauczania zintegrowanego przejrzałam większość z dopuszczonych do użytku szkolnego. Zwracałam uwagę między innymi na ilość i różnorodność ćwiczeń służących doskonaleniu umiejętności formułowania wypowiedzi pisemnych. Uczestnicząc w konferencjach metodycznych z udziałem autorów podręczników starałam się dociec jaką ilość ćwiczeń dotyczących danych form wypowiedzi przewidziano na cykl nauczania. Niestety nie uzyskałam odpowiedzi na swoje pytania, a przeprowadzona przeze mnie analiza doprowadziła mnie do przekonania, że kształcenie literackie zajmuje upośledzone miejsce w stosunku do innych umiejętności jakie powinien posiąść uczeń kończący pierwszy etap edukacyjny.
Nie jest moim celem dociekanie przyczyn takiego stanu rzeczy, a raczej przeciwdziałanie mu. Tadeusz Jóźwicki przytacza w swojej książce poglądy przedwojennych metodyków nauczania początkowego, którzy zalecają sto ćwiczeń stylistycznych dla każdej klasy w ciągu roku szkolnego. Z mojej niemal dwudziestoletniej praktyki zawodowej wynika, że dzieci potrzebują bardzo wielu tego rodzaju ćwiczeń i dla większości uczniów ilość proponowana w podręcznikach jest niewystarczająca. Zajęcia literackie, na użytek których ten program został skonstruowany, są odpowiedzią na potrzeby edukacyjne uczniów.

II Cel główny

Doskonalenie sprawności językowych i umiejętności wypowiadania się w formie pisemnej poprzez doświadczenia językowe.

III Formy wypowiedzi objęte programem

LIST
ZAWIADOMIENIE I ZAPROSZENIE
KARTKA POCZTOWA
OPOWIADANIE
OPIS

IV Cele szczegółowe

- Wykształcenie umiejętności identyfikowania różnych form wypowiedzi na podstawie cech charakterystycznych.
- Utrwalanie nawyku stosowania trójczłonowej budowy wypracowań.
- Doskonalenie umiejętności tworzenia wypowiedzi poprawnych pod względem gramatycznym i ortograficznym.
- Rozwijanie wrażliwości stylistycznej uczniów.
- Wdrażanie uczniów do samokontroli i konstruktywnej analizy tworzonych tekstów.
- Kształcenie umiejętności tworzenia planów i korzystania z nich w trakcie redagowania tekstów.
- Wyrabianie nawyku posługiwania się słownictwem charakterystycznym dla danej formy wypowiedzi.
- Wspieranie pomysłowości, twórczych poszukiwań dzieci oraz zamiłowań literackich.

V Procedury osiągania celów

WARUNKI I SPOSOBY REALIZACJI
Kółko literackie do którego napisano ten program ma charakter zajęć fakultatywnych, prowadzonych w warunkach szkolnych.
Nauczyciel powinien wprowadzać atmosferę życzliwości i stosować jak najwięcej pozytywnych wzmocnień w stosunku do uczniów. Chociaż znaczną część zajęć uczniowie spędzają pracując indywidualnie, warto wykształcać w nich umiejętność współpracy z innymi poprzez wspólne analizowanie przykładowych utworów, poszukiwania jak najlepszych środków stylistycznych, gromadzenie słownictwa itp. Dobierając konkretne prace stylistyczne należy zawsze pamiętać o zasadzie stopniowania trudności i spiralnym układzie ćwiczeń dotyczących danej formy wypowiedzi. Tok lekcji zasadniczo powinien być podzielony na trzy etapy: przygotowujący, pracy indywidualnej i ewaluacyjny, jednakże nawet na etapie pracy samodzielnej uczeń nie powinien czuć się pozostawiony samemu sobie. Nauczyciel powinien cały czas być „dostępny” i w razie potrzeby służyć radą. Może proponować, naprowadzać, ale nie narzucać gotowych rozwiązań. Dziecko powinno mieć poczucie odpowiedzialności za ostateczny kształt pracy.

SPOSOBY OCENIANIA
Informacja zwrotna od nauczyciela jest niezbędnym elementem rozwijania kompetencji uczniów, niedopuszczalne jest jednak wystawianie ocen cyfrowych, literowych itp. Zamiast tego powinno się stosować ocenę opisową, najczęściej w formie ustnej. Nie należy porównywać dokonań poszczególnych uczniów, aby nie dopuścić do niezdrowej rywalizacji. Nic tak nie motywuje jak dostrzeżenie dokonanych postępów, stąd też wskazanie błędów, winno być poprzedzone analizą mocnych stron pracy. Zawsze powinno się dążyć do autokorekty ze strony uczniów. Cenną metodą jest wspólna poprawa prac, jednakże teksty tworzone w trakcie zajęć można poddawać publicznej analizie jedynie mając pewność, że grupa jest zżyta i życzliwa względem siebie. W innym przypadku lepiej przygotować anonimowe wypracowania. Zawsze należy pamiętać, iż ocenie podlega konkretna wypowiedź pisemna, nie zaś jej autor.

VI Ramowy plan pracy

DOSKONALONA FORMA WYPOWIEDZI FORMY REALIZACJI STANDARDY OSIĄGNIĘĆ
Rozpoznawanie różnych form wypowiedzi. Uczeń rozróżnia poznane formy wypowiedzi.
Porządkowanie listów, opowiadań i opisów zgodnie z ich trójczłonową budową poprzez rozsypanki trzyczęściowe i zdaniowe. Uczeń rozpoznaje wstęp, rozwinięcie i zakończenie.
opowiadanie Redagowanie brakujących części opowiadań. Uczeń stosuje w praktyce trójczłonową budowę opowiadania i następstwo zdarzeń.
Układanie opowiadań według planu w formie zdań pytających oraz historyjki obrazkowej. Uczeń buduje logicznie powiązane wypowiedzi, zgodne z następstwem zdarzeń.
Redagowanie opowiadań odtwórczych – na podstawie dłuższego tekstu. Uczeń redaguje opowiadania zgodne z przebiegiem zdarzeń.
Układanie opowiadań według planu w formie zdań pytających oraz historyjki obrazkowej. Uczeń wskazuje w opowiadaniu przyczyny zaistniałych sytuacji.
Wyszukiwanie w gotowych opowiadaniach określonego słownictwa np. wyrazów oznaczających następstwa czasowe, wyrazów bliskoznacznych, porównań itd. Uczeń identyfikuje wyrazy pełniące określone funkcje w opowiadaniu.
Wzbogacanie opowiadania pod względem barwności – rozwijanie zdań dla zobrazowania stanów uczuciowych bohaterów poprzez używanie przymiotników, porównań i przenośni. Uczeń tworzy barwne, opowiadania.
Redagowanie dialogu do podanego opowiadania. Uczeń redaguje dialog na konkretny temat.
Przekształcanie opowiadań ze zmianą narratora. Uczeń tworzy tekst poprawny pod względem gramatycznym.
Przekształcanie opowiadań dla zdynamizowania tempa akcji i ożywienia opowiadania poprzez stosowanie wyrazów wskazujących na szybki przebieg zdarzeń, szeregowe zestawienie różnych lub tych samych czasowników, używanie przysłówków, wykrzykników i wyrazów dźwiękonaśladowczych. Uczeń tworzy dynamiczne opowiadania.
Przekształcanie opowiadań dla poprawienia stylu poprzez stosowanie wyrazów bliskoznacznych, wyrazy oznaczających następstwo czasowe,
stosowanie różnych spójników i zamianę rzeczowników na zaimki. Uczeń tworzy opowiadania poprawne pod względem stylistycznym.
list Tworzenie katalogu użytecznego słownictwa charakterystycznego dla poszczególnych części listu poprzez wyszukiwanie ich w gotowych listach. Uczeń zna zwroty grzecznościowe i sformułowania charakterystyczne dla listów.
Analiza gotowych listów i przekształcanie ich dla wyeliminowania braków. Uczeń stosuje w praktyce zwroty grzecznościowe i sformułowania charakterystyczne dla listów.
Układanie brakujących części listu zgodnie z podanymi instrukcjami np.
Podziękowanie, zaproszenie, odmowa, prośba, podniesienie kogoś na duchu, przekazywanie informacji na temat ostatnich wydarzeń. Uczeń redaguje listy zgodne z ich funkcją.
Redagowanie odpowiedzi na otrzymany list. Uczeń redaguje listy o treści adekwatnej do sytuacji.
Wplatanie do listów krótkich opisów. Uczeń tworzy barwne listy.
kartka pocztowa Rozróżnianie rodzajów kart pocztowych determinujących ich treść: świąteczne, okolicznościowe, z wakacji i tworzenie katalogu przydatnego słownictwa. Uczeń zna zwroty grzecznościowe i sformułowania charakterystyczne dla kartki pocztowej o określonej funkcji.
Samodzielne układanie tekstów kart z zachowaniem ich funkcji. Uczeń redaguje kartki pocztowe o treści adekwatnej do ich funkcji.
zaproszenie i zawiadomienie Identyfikowanie zaproszeń i zawiadomień oraz niezbędnych elementów, jakie powinny zawierać: wydarzenie, czas, miejsce. Uczeń zna zwroty grzecznościowe i sformułowania charakterystyczne dla zaproszenia i zawiadomienia
Samodzielne redagowanie zaproszeń i zawiadomień. Uczeń redaguje zaproszenia i zawiadomienia z zachowaniem niezbędnych elementów i obowiązującą formą.
opis Wyszukiwanie opisów w tekstach literackich. Uczeń odróżnia opis od innych form wypowiedzi pisemnych.
Układanie opisów z rozsypanek trzyczęściowych i zdaniowych. Uczeń rozpoznaje poszczególne części opisu.
Wyszukiwanie w gotowych opisach określonego słownictwa np. przymiotników, porównań. Uczeń identyfikuje wyrazy pełniące określone funkcje w opisie.
Formułowanie brakujących części wypowiedzi. Uczeń stosuje w praktyce trójczłonową budowę opisu.
Redagowanie planu opisu. Uczeń dokonuje analizy cech przedmiotu lub osoby stosując zasadę przechodzenia od ogółu do szczegółu.
Gromadzenie słownictwa przydatnego w opisie przedmiotu i osoby Uczeń odnajduje wyrazy pełniące określone funkcje w opisie.
Samodzielne redagowanie opisów na podstawie planu i zgromadzonego słownictwa. Uczeń buduje logicznie uporządkowane wypowiedzi.
Przekształcanie opisów dla ubarwienia wypowiedzi poprzez stosowanie porównań, epitetów, zdrobnień i zgrubień. Uczeń tworzy poprawne stylistycznie, barwne opisy.

VII Bibliografia

1. Tadeusz Jóźwicki „Opowiadanie jako forma wypowiedzi w klasach początkowych”
WSiP 1984
2. Maria Węglińska „Opis jako forma wypowiedzi w klasach początkowych”
WSiP 1989
3. Maria Węglińska „List jako forma wypowiedzi w klasach początkowych”
Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego 2002
4. Ryszard Więckowski „Uczę się pisać opowiadania” Nasza Księgarnia 1998
5. Alicja Filończyk „Jak kształcić umiejętność płynnego posługiwania się językiem w młodszym wieku szkolnym” http://apk_poczatkowe2.republika.pl/nauczanie_poczatkowe.html