Oko - narząd wzroku. Lekcja biologii w klasie VII

SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII W SZKOLE PODSTAWOWEJ

KLASA VII

Nauczyciel: Śmiarowska Edyta

..................

1. Temat lekcji: Oko – narząd wzroku.
2. Treści podstawy programowej: Organizm człowieka.
3. Program nauczania: E. Jastrzębska, E. Pyłka – Gutowska. Program nauczania biologii dla II etapu edukacyjnego klasy 5 - 8 szkoły podstawowej. WSiP.
4. Dział: Układ nerwowy i narządy zmysłów. Układ dokrewny.
5. Wymagania podstawy programowej:
• Wymagania ogólne:
II. Planowanie i przeprowadzanie obserwacji oraz doświadczeń; wnioskowanie w oparciu o ich wyniki.
IV. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów biologicznych.
V. Znajomość uwarunkowań zdrowia człowieka.
• Wymagania szczegółowe:
III. Organizm człowieka
10.Narządy zmysłów. Uczeń:
1) rozpoznaje elementy budowy oka (na modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia ich funkcje w powstawaniu obrazu, dokonuje obserwacji wykazującej obecność tarczy nerwu wzrokowego.
6. Cele szczegółowe. Uczeń:
• wyjaśnia, co to są zmysły, komórki zmysłowe, receptory;
• wyróżnia rodzaje zmysłów z określeniem ich roli w życiu człowieka;
• lokalizuje receptory i narządy zmysłów w organizmie człowieka;
• rozpoznaje elementy budowy oka;
• przedstawia funkcje elementów budowy oka;
• analizuje budowę oka i rolę jego elementów w procesie widzenia;
• wyjaśnia, w jaki sposób obraz obiektu powstaje na siatkówce oka oraz jego interpretacje w mózgu;
• dokonuje obserwacji wykazującej obecność tarczy nerwu wzrokowego.

7. Metody i formy pracy: pogadanka, wyjaśnienie, obserwacja, doświadczenie, praca z podręcznikiem, praca z kartami pracy, rozsypanka, samodzielna praca ucznia.

8.Środki dydaktyczne: tablica interaktywna, komputer, rzutnik, plansze interaktywne, foliogramy multimedialne, prezentacja multimedialna, rozsypanka, karty pracy, model budowy oka.

Czynności
- czynności organizacyjne:
• sprawdzenie rozmieszczenia plecaków w klasie,
• sprawdzenie listy obecności,
• uzupełnienie dokumentacji (zapis w dzienniku lekcyjnym).

- przypomnienie wiadomości z poprzedniej lekcji.

- sprawdzenie, omówienie i ocena pracy domowej.
Omówienie tematu i celów lekcji.

Podanie tematu lekcji: Oko – narząd wzroku.

1. Zmysły człowieka

Nauczyciel prosi o przypomnienie funkcji układu nerwowego.

U – Układ nerwowy:
- odbiera informacje ze środowiska zewnętrznego oraz wnętrza
organizmu,
- przetwarza odebrane informacje i reaguje na bodźce,
- reguluje i koordynuje pracę wszystkich układów i narządów.

N – Odbieranie bodźców ze środowiska odbywa się za pomocą wyspecjalizowanych komórek. Jak nazywamy te komórki?

U – Są to receptory (komórki receptorowe, komórki zmysłowe).

N – Receptory często występują zespołowo tworząc narządy zmysłów. Jakie zmysły posiada człowiek?

Uczniowie wymieniają zmysły człowieka.
Nauczyciel zapisuje wypowiedzi uczniów w postaci schematu na tablicy.

Uczniowie zapisują schemat w zeszytach.

N – Każdemu zmysłowi odpowiada narząd zmysłowy, którego komórki receptorowe reagują na specyficzny rodzaj bodźca ze środowiska.

Nauczyciel pyta uczniów o narządy poszczególnych zmysłów. Uczniowie wymieniają narządy zmysłów.
Nauczyciel wskazuje narządy zmysłów na slajdzie. Uzupełnia wypowiedzi uczniów.

N - Narząd zmysłu wzroku – oko – odbiera bodźce świetlne ze środowiska.
Narząd zmysłu słuchu – ucho – odbiera bodźce dźwiękowe ze środowiska.
Narząd zmysłu dotyku – skóra – reaguje na dotyk, ucisk, drgania, różnice temperatury.
Narządy zmysłu węchu – nos, i smaku – język, reagują na bodźce chemiczne ( substancje rozproszone w powietrzu, substancje rozpuszczone w wodzie).

2. Oko – narząd wzroku.

N – Zmysł wzroku odgrywa ogromną rolą w poznawaniu świata. Pozwala człowiekowi orientować się w otoczeniu. Około 80% informacji o otoczeniu odbieranych jest przez zmysł wzroku.

Na narząd wzroku składają się: gałka oczna, aparat ochronny gałki ocznej i aparat ruchowy gałki ocznej.

Nauczyciel wykonuje na tablicy schemat, który jest sukcesywnie uzupełniany w czasie omawiania elementów narządu wzroku.

N – Aparat ochronny gałki ocznej pełni funkcje ochronne przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi.

Nauczyciel poleca uczniom w parach przyjrzenie się narządowi wzroku i wymienienie elementów aparatu ochronnego gałki ocznej.

U – Elementy aparatu ochronnego gałki ocznej to: powieki, brwi, rzęsy, łzy (gruczoł łzowy), oczodół.

Nauczyciel uzupełnia wypowiedzi uczniów.

Nauczyciel uzupełnia schemat na tablicy.

Nauczyciel wskazuje wymienione przez uczniów elementy aparatu ochronnego na planszy interaktywnej oraz na modelu budowy oka. Wraz z uczniami omawia funkcje poszczególnych elementów:

oczodół – jest to zagłębienie czaszki, którego ściany budują kości. Chroni gałkę oczną przed urazami mechanicznymi.

powieki – fałdy skórne, które chronią oko przed zbyt silnym światłem i uszkodzeniem mechanicznym gałki ocznej, nawilżają gałkę oczna rozprowadzając po jej powierzchni łzy.

Rzęsy – chronią oko przed pyłem i kurzem.

Brwi – chronią oko przed spływającym z czoła potem.

Gruczoł łzowy – wydziela łzy, które nawilżają gałkę oczną,
oczyszczają, zawierają substancje bakteriobójcze.

N – Aparat ruchowy gałki ocznej stanowią mięśnie, które mocują gałkę oczną w oczodole i umożliwiają jej ruch w górę, dół oraz na boki.
Nauczyciel uzupełnia schemat na tablicy.

Uczniowie zapisują schemat w zeszytach.

GAŁKA OCZNA APARAT RUCHOWY APARAT OCHRONNY
• mięśnie poruszające • oczodół
gałką oczną • powieki
• brwi
• rzęsy
• gruczoł łzowy

3. Budowa gałki ocznej

Nauczyciel wyjaśnia budowę gałki ocznej ze wskazaniem funkcji jej poszczególnych elementów. Elementy budowy gałki ocznej wskazuje na slajdzie. Uczniowie analizują schemat w podręczniku.

N – Gałka oczna ma kształt kulisty. Ściana gałki ocznej zbudowana jest z trzech błon (twardówki, naczyniówki i siatkówki).

1. Twardówka – błona położona na zewnątrz gałki ocznej. Chroni oko przed czynnikami zewnętrznymi. W przedniej części oka twardówka przechodzi w cienką i przezroczystą rogówkę. Rogówka przepuszcza promienie świetlne do wnętrza oka.

2. Naczyniówka – położona pod twardówką

• Pytanie do uczniów – Skąd pochodzi nazwa tej błony gałki ocznej?
U- naczyniówka zawiera naczynia krwionośne, które odżywiają gałkę oczną i zaopatrują ją w tlen.

W przedniej części gałki ocznej pajęczynówka przechodzi w tęczówkę. Może ona mieć różną barwę. Otacza ona źrenicę – otwór prowadzący do wnętrza oka. Tęczówka zaopatrzona jest w mięśnie gładkie, które umożliwiają zmianę średnicy źrenicy.

Obserwacja zmiany średnicy źrenicy

Uczniowie w parach siadają naprzeciwko siebie. Mają za zadanie obserwować źrenicę kolegi. Jeden z uczniów w parze zamyka oczy. Na sygnał nauczyciela gwałtownie otwiera oczy, a kolega obserwuje jego źrenice. Następuje zmiana ról w parze i powtórzenie obserwacji.

N – co się dzieje ze źrenicą po otwarciu oczu?

U – średnica źrenicy (źrenica) zmniejsza się.

N – czym jest spowodowana reakcja źrenicy?

U – Gdy powieki są zamknięte, do oka nie dociera światło – źrenica się rozszerza. Gdy powieki zostają otwarte, do oka gwałtownie docierają promienie świetlne – źrenica zmniejsza swoją średnicę.

N – czy jesteśmy w stanie świadomie regulować wielkość źrenicy?

U – Zmiany wielkości źrenicy są odruchowe.

N – jakiego rodzaju jest to odruch?

U – zmiana wielkości źrenicy to przykład odruchu bezwarunkowego.

N -Która część układu nerwowego odpowiada za występowanie odruchu źrenicznego?

U – za odruch źreniczny odpowiada część współczulna autonomicznego układu nerwowego.

N – Za źrenicą znajduje się soczewka – przezroczysta, elastyczna, w kształcie dysku. Przez soczewkę przechodzą promienie świetlne, które ulegają załamaniu i kierowane są na siatkówkę oka. Soczewka może zmieniać swój kształt dzięki mięśniom ciała rzęskowego.

3. siatkówka – wewnętrzna błona tylnej ściany gałki ocznej. Siatkówka w swojej budowie zawiera receptory – komórki światłoczułe, które odbierają bodźce świetlne.
Nauczyciel omawia funkcje komórek światłoczułych na slajdzie.

• Czopki – reagują na barwę światła.
• Pręciki – są wrażliwe na ruch i natężenie światła. Umożliwiają czarno-białe widzenie przy słabym oświetleniu.
Na siatkówce jest miejsce, gdzie skupia się najwięcej czopków. Jest to plamka żółta – miejsce najlepszego widzenia.
Od siatkówki odchodzi nerw wzrokowy. Impulsy nerwowe powstające w komórkach światłoczułych są prowadzone nerwem wzrokowym do odpowiedniej części kory mózgowej, gdzie informacje te są odczytywane w ośrodku wzroku.

N – W której części kory mózgowej znajduje się ośrodek wzroku?

U – Ośrodek wzroku znajduje się w płacie potylicznym kory mózgowej..

Miejsce na siatkówce, w którym odchodzi od niej nerw wzrokowy pozbawione jest komórek światłoczułych. Jest to tarcza nerwu wzrokowego (plamka ślepa).

Wnętrze gałki ocznej wypełnia ciało szkliste – przezroczysta, galaretowata substancja, nadająca gałce ocznej sprężystość.

Nauczyciel prosi uczniów o otwarcie zeszytu ćwiczeń. Wskazane przez nauczyciela ćwiczenie zostaje też wyświetlone na tablicy interaktywnej w postaci prezentacji multimedialnej.
Wskazywani uczniowie, przy pomocy nauczyciela wykonują i uzupełniają ćwiczenie w zeszycie ćwiczeń.

4. Mechanizm widzenia.

N – Dzięki narządowi wzroku człowiek widzi różne obiekty. Promienie świetlne odbite od obserwowanego obiektu pokonują pewną drogę.
Nauczyciel rozdaje uczniom rozsypankę dotyczącą mechanizmu widzenia. Zadaniem uczniów jest ułożenie w odpowiedniej kolejności etapów mechanizmu widzenia.
Nauczyciel kontroluje pracę uczniów.
Nauczyciel prezentuje etapy mechanizmu widzenia na planszy multimedialnej. Uczniowie sprawdzają poprawność wykonania zadania.
Po omówieniu zagadnienia uczniowie wklejają rozsypankę do zeszytu.

N – Bodźce świetlne w komórkach światłoczułych są przekształcane w impuls nerwowy, który dociera do płata potylicznego kory mózgowej. Tam są one interpretowane i powstaje wrażenie widzenia danego obrazu w naturalnej pozycji i wielkości.

5. Doświadczenie „Obecność plamki ślepej w oku”

Uczniowie otrzymują karty pracy do doświadczenia. Wskazany uczeń odczytuje instrukcję doświadczenia. Uczniowie wykonują doświadczenie. Następnie zapisują wynik doświadczenia i formułują wniosek.
Nauczyciel poleca uczniom w domu wkleić kartę pracy do zeszytu.

- zadanie i objaśnienie pracy domowej:

Praca domowa
Dla wszystkich uczniów: Zadanie 3, str. 80, zeszyt ćwiczeń
Zadanie 6, str. 81 zeszyt ćwiczeń
Zadanie 8, str. 81 zeszyt ćwiczeń.

Dla chętnych uczniów: karta pracy – Złudzenia optyczne.

- powtórzenie i utrwalenie wiadomości:

- zadanie 1, str. 80, zeszyt ćwiczeń.
- zadanie 4, str. 81, zeszyt ćwiczeń.
- zadanie 5, str. 81, zeszyt ćwiczeń.
- uczniowie odpowiadają na pytania nauczyciela, dotyczące omawianych na lekcji treści.