Agresja w życiu dziecka

AGRESJA W ŻYCIU DZIECKA
W dzisiejszym świecie dużo mówi się o agresji i zjawisko to stało się niemal tematem dyżurnym. Jako nauczyciel świetlicy także obserwuje je w relacjach z dziećmi.
Czym jest agresja i jakie są jej źródła?
Przyjmuje się, że agresją, czy zachowaniem agresywnym jest każde zamierzone działanie -
w formie fizycznej lub słownej - mające na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty, bólu.
Agresja może mieć charakter fizyczny lub słowny.
Przejawami agresji fizycznej najczęściej są: pobicia, bójki, potrącanie, kopanie, podstawianie nogi, przedrzeźniania, drażnienia, niszczenie cudzych rzeczy, sprzętu szkolnego, zachęcanie do bicia i bicie młodszych kolegów, dewastacja przyrody. Do najczęstszych przejawów agresji słownej należą: straszenie, przezywanie, przekleństwa, krzyki, wyśmiewanie się, kłótnie, skarżenie, obmawianie, plotkowanie, złośliwe uwagi połączone z naśladowaniem gestów, mimiki, wyglądu i sposobu zachowania drugiej osoby.
Agresja może mieć formę czynną lub bierną. W przypadku agresji czynnej podejmowane są działania na szkodę podmiotu agresji, a w agresji biernej agresor powstrzymując się od określonych działań, powoduje niekorzystne konsekwencje dla osoby atakowanej.
Można też wyodrębnić agresję bezpośrednią i pośrednią. W przypadku agresji bezpośredniej dochodzi do bezpośredniego ataku na osoby czy przedmioty będące źródłem frustracji
w postaci bicia, kopania, gryzienia, przewracania czy wyśmiewania. O agresji wyrażanej
w sposób pośredni mówimy, kiedy dziecko obmawia, złośliwie plotkuje, ośmiesza, skarży czy przezywa i poniża kogoś “za jego plecami” oraz namawia innych do robienia złych rzeczy.

Jak zapobiegać agresji?
Najlepszym sposobem zapobiegania agresywnym formom zachowania jest stanowcze opanowanie agresji od najmłodszych lat i niedopuszczanie do tego, by się w ogóle pojawiła. W tym celu należy ukazywać dzieciom pozytywne wzorce, własną postawą dawać przykład jak można żyć w zgodzie z samym sobą i innymi. Nasza postawa i nasze zachowanie najskuteczniej uczy i modeluje zachowania dzieci. Jesteśmy, bowiem wzorem do naśladowania i autorytetem dla najmłodszych. Należy uczyć dzieci umiejętności pokojowego rozwiązywania konfliktów, radzenia sobie w sytuacjach ekstremalnych, kształcić nawyki pożądanych zachowań w obliczu zagrożenia czy silnego stresu oraz chronić dzieci przed silnymi, długotrwałymi niepowodzeniami. Należy dołożyć wszelkich starań, aby nauczyć dziecko panowania nad swoimi emocjami i wyrażania ich w sposób właściwy, który nie narusza godności drugiego człowieka. Potrzebna jest, więc pedagogizacja rodziców i ścisła współpraca rodziców ze szkołą, aby skuteczniej oddziaływać na dziecko i wpływać na przyswajanie prawidłowych norm, zasad i wartości.
Niestety, rodzice mają obecnie coraz mniej czasu dla dzieci i coraz częściej dzieci pozostawione są samym sobie. Bardzo dużo czasu spędzają przed telewizorem oglądając niekiedy programy lub bajki, które negatywnie wpływają na ich psychikę. Silny wpływ na zachowanie agresywne dzieci w młodszym wieku szkolnym mają negatywne wzory płynące ze środków masowego przekazu: kina, telewizji, gier komputerowych.

Media stały się ważnym, nieodłącznym elementem naszego życia. Otwierają przed współczesnym pokoleniem wielkie możliwości. Korzystamy z gazet, radia , telewizji, komputera. Media kształtują nasza wyobraźnię, poglądy, postawy, są nieprzebranym źródłem wiedzy. Telewizja przejęła funkcje wychowawcze i edukacyjne. Dla małych dzieci jest „niańką”. Brutalne filmy animowane pokazywane we wszystkich stacjach telewizyjnych obfitują w postacie negatywne, posługujące się brutalnym językiem. Walka dobra ze złem to walka na pięści, lasery itp. Sceny te nie uczą że za złe zachowanie trzeba przeprosić, że słabszym trzeba pomagać. Nie pokazują pozytywnych wzorców zachowań.
Aby im przeciwdziałać należy ograniczyć oglądanie przez dziecko filmów i programów telewizyjnych ukazujących zachowanie agresywne oraz uczyć dzieci mądrze korzystać z mediów, rozmawiać z nimi, co jest dobre, a co złe. Rodzice powinni odpowiednio komentować i oceniać oglądane wspólnie z dziećmi sceny oraz zainteresować dziecko filmami lub książkami ukazującymi pozytywne wzory zachowań. Powinny one aprobować koleżeństwo, przyjaźń, wzajemną życzliwość, gotowość udzielenia pomocy, opiekowania się słabszymi. Równocześnie należy w miarę możliwości ograniczyć kontakty z dziećmi agresywnymi i nawiązać kontakty koleżeńskie z dziećmi nie przejawiającymi takich skłonności.
Często bowiem obserwuje się zjawisko „udzielania się agresji”’. Dziecko z syndromem agresji rzuca kredki, nerwowo opróżnia plecak, szybko i niestarannie wykonuje prace plastyczne, ma kłopoty z koncentracją, często wymaga powtórki wydawanych poleceń. Szturcha i popycha kolegów, zabiera im zabawki. Reszta dzieci najczęściej odpowiada tym samym. Agresja i nerwowość „przenoszą się” na inne dzieci, często dotąd spokojne. Stąd często zdziwienie rodziców zachowaniem dziecka i wypowiadane przez nich słowa „On taki nie był”, „To niemożliwe że on to zrobił”.
Agresji nie jesteśmy w stanie zatrzymać, trzeba ją ukierunkować, żeby znalazła bezpieczne ujście, bo umiejętność radzenia sobie z agresją to umiejętność radzenia sobie z emocjami. Nie sposób odizolować dziecka z agresją, trudno je też wyciszyć pracując jednocześnie
z innymi dziećmi. Można jednak nieco złagodzić jego agresywne zachowania stosując różnego rodzaju zabawy, które uczą panowania nad gniewem. Przykładem takich zabaw mogą być:
1. „kącik złych humorów”- to miejsce gdzie bezpiecznie można wpadać w złość. Znak „Wstęp tylko dla złych humorów”- dziecko może opuścić swój kącik, kiedy zły humor już mu przejdzie.
2. Krzesło do myślenia (czas na myślenie) – kiedy dziecko traci panowanie nad sobą prowadzimy je na krzesło, które ma przypomnieć dziecku o przemyśleniu swojego zachowania. Metoda ta jest najbardziej efektywna w korygowaniu powtarzających się zachowań nacechowanych impulsywnością, wrogością, agresją.
a. Krzesło musimy postawić z daleka od zabawek,
b. wyjaśniamy dziecku jakie zachowanie spowoduje wizytę w tym miejscu,
c. musimy okres lic czas, ile dziecko będzie siedziało na krześle,
d. po upływie danego czasu pytamy dziecko o przemyśleniach- jeśli potrafi właściwie skomentować swoje złe zachowanie może zejść z krzesła.
e. nie rozmawiamy z dzieckiem kiedy siedzi na krześle.
Takie rozwiązania możemy stosować w odniesieniu do pojedynczych osób. Istnieje również wiele zabaw, które możemy wykorzystać do pracy z całą grupą. Oto przykłady niektórych zabaw i ćwiczeń pomagających rozładować agresję::
1. STRT RAKIETY. Nauczycielka wydaje polecenia, które dzieci wykonują najpierw cicho i powoli, potem coraz głośniej i szybciej, np. stukanie palcami o dywan, klaskanie, tupanie nogami, naśladowanie brzęczenia owadów. Siła każdego ćwiczenia narasta , na koniec wykonywania poszczególnych czynności dzieci wstają gwałtownie lub wyskakują w górę podnosząc ręce oraz wydają okrzyk RAKIETA WYSTARTOWAŁA. Następnie powoli kucają , ich ruchy stają się spokojniejsze, naśladują bardzo cichutkie brzęczenie owadów, aż ucichnie. Nauczyciel oświadcza wówczas spokojnym tonem RAKIETA ZNIKŁA ZA CHMURAMI.
2. CZAROWNICA. Dzieci biegają po sali , jedno z nich jest czarownicą , która ma za
zadanie gonić i dotykać pozostałych uczestników zabawy. Dotknięte dziecko stoi
nieruchomo, trzyma się za dotknięte miejsce i bardzo głośno krzyczy, aż inny kolega
go nie uratuje dotykając w miejsce, za które się trzyma . Zabawa rozładowuje napięcie
i uczy dzieci krzyku w trudnej sytuacji ( na zawołanie ).
3. PAPIEROWE KULE. Dzieci otrzymują gazety, z których formują kule, następnie
rzucają nimi do wyznaczonego celu( kosz, drzewo lub plac zabaw itp.). Zabawa
pokazuje, iż złe emocje nie muszą znaleźć ujścia w kontakcie z kolegą ,lecz można je
skierować na zupełnie inny, neutralny cel.
4. DZIELENIE SIĘ ZŁOŚCIĄ. Dzieci, które łatwo wchodzą ze sobą w konflikty, malują
wspólnie obrazek złości. W tym celu siadają przy stole naprzeciwko siebie, pomiędzy
nimi leży kartka papieru. W milczeniu zmieniają się, rysuje raz jedno dziecko, raz
drugie (linia po linii, kreska po kresce). Próbują przy tym wyrazić wszystkie te uczucia,
które żywią do siebie nawzajem. Na koniec partnerzy mogą opowiedzieć, co czuli
i przeżywali w trakcie malowania z kolegą. Nauczyciel czuwa nad właściwą atmosferą
podczas wyrażania odczuć przez dzieci.
5. MUZYKA RELAKSACYJNA. Muzyka bardzo mocno działa na naszą sferę
emocjonalną, może nas pobudzać lub wyciszać. Specjalne ścieżki dźwiękowe wyciszają
dzieci i rozładowują napięcie .Warto zaproponować dzieciom aby wygodnie położyły
się na rozłożonych kocach, lub matach, przymknęły oczy i wyobrażały sobie przyjemne
rzecz . Później mogą opowiedzieć o czym myślały .
Wariant drugi- nauczyciel opowiada przyjemne historie np. „Jest upalny letni dzień,
jesteś na plaży nad morzem , zamykasz oczy i słuchasz szumu fal, wstajesz i wchodzisz
do wody , skaczesz przez małe fale , jest gorąco i bardzo przyjemnie ...........”
6. WOREK ROZŁADOWUJĄCY AGRESJĘ. Warto w sali umieścić worek lub
poduszkę, dziecko które czuje złość lub agresję może ją wyładować w bezpieczny
sposób boksując worek lub poduszkę .

Zabawy i gry przeciwstawiające się agresji pozwalają dostrzec agresywne uczucia i wyrazić je, rozpoznać ich przyczyny, opanować oraz przezwyciężyć agresję, nawiązać kontakty nieagresywne, budować poczucie własnej wartości i silnej osobowości, w spokoju rozwiązywać konflikty.