Muzyka i ruch w pokonywaniu trudności komunikacyjnych. Program autorski

Muzyka i ruch w pokonywaniu trudności komunikacyjnych dla dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla dzieci z autyzmem.

Program autorski
Elżbieta Bandurowska
Marta Pytlik

I
Wprowadzenie

Muzyka i ruch w pracy z dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym odgrywa bardzo ważną rolę. Niejednokrotnie bywa pierwszym sposobem nawiązania kontaktu z dzieckiem w początkowej fazie procesu rewalidacyjnego. Poprzez muzykę łatwiej dotrzeć też do dziecka autystycznego. Dziecko ze spektrum autyzmu często odczuwa potrzebę uporządkowania, czyli tego, co muzyka zawiera w wielu jej elementach takich jak: rytm, harmonia, melodia, frazowanie czy dynamika. Być może właśnie ten porządek i struktura, gdzie każdy dźwięk i każdy wyraz muzyczny ma swoje miejsce, tak interesuje i zyskuje uwagę dziecka autystycznego.
Muzykoterapia wyzwala niejednokrotnie ekspresję oraz komunikację muzyczną i pozamuzyczną (werbalną i niewerbalną) stając się nośnikiem przekazu pomiędzy odbiorcą i nadawcą. Muzykoterapia może być formą porozumienia się z uczniem mającym problemy z komunikowaniem się. Terapia przez muzykę poprawia samopoczucie, wycisza i usuwa lęk. Muzyka, rytmika, ma również ogromny wpływ w stymulowaniu rozwoju motorycznego dziecka, rozwoju mowy, komunikacji, usprawnia koordynację wzrokowo- ruchową i słuchową. Pomaga również w uspołecznianiu tych dzieci, bowiem łagodzi pierwsze, a ułatwia kolejne kontakty z rówieśnikami. Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym, a także dzieci z autyzmem wymagają specjalistycznego i holistycznego wsparcia wielu specjalistów, którzy wspomagając rozwój dziecka, stopniowo będą realizować wyznaczone cele terapeutyczne, zachowując potrzeby dziecka. Jedną z terapii, którą chcemy włączyć w proces usprawniania tych uczniów jest muzykoterapia, a w szczególności połączenie muzyki z ruchem.
Program przewiduje zastosowanie elementów metody Batii Strauss — jako inspiracji dziecięcych zabaw. Tworzenie muzyki wyrażonej w swobodnej i naturalnej improwizacji pozwala dziecku na przeżycie wielu doświadczeń muzycznych i pozamuzycznych, wspomaga poszczególne sfery rozwojowe, a co najważniejsze dla tego podejścia – pozwala nawiązać niewerbalny kontakt z terapeutą lub grupą. Metoda aktywnego słuchania muzyki pozwala na swobodną zamianę ról, jakie mogą pełnić dzieci w danym utworze muzycznym, raz występując w roli wykonawcy, a za chwilę wcielając się w dyrygenta. Dzięki tej metodzie, kształcą swoją wyobraźnię dźwiękową. A utwór, mimo wielokrotnego słuchania nie traci na atrakcyjności.
Zajęcia metodą aktywnego słuchania muzyki według Batii Strauss, pozwalają zobaczyć jak dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, jak również dzieci z autyzmem świetnie radzą sobie w grupach rówieśniczych, jak zaskakują swoją kreatywnością, zachwycają wrażliwością i umiejętnościami muzycznymi.
Zajęcia muzyczno-rytmiczne zaspokajają podstawowe potrzeby emocjonalne dziecka z niepełnosprawnością, rozwijają umiejętności interpersonalne, predyspozycje muzyczne oraz takie procesy jak: mowę, spostrzeganie, koncentrację uwagi, myślenie. To właśnie dzięki muzyce ,,młody człowiek’’ poznaje świat, doświadcza go i przeżywa. Motorem działania i rozwoju dziecka z niepełnosprawnością intelektualną jest kontakt z szeroko rozumianą rzeczywistością. Rytm i współbrzmienie są środkiem o niezrównanej sile działania. Zajęcia ruchowe połączone z muzyką są wyjątkowym zespołem bodźców stwarzających szczególne warunki do własnej aktywności dziecka, rozwijania jego autonomii, umiejętności komunikowania się, a same w sobie są bardzo atrakcyjną nagrodą.

II
Adresaci programu

Program skierowany jest do uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym na każdym etapie edukacyjnym mający trudności komunikacyjne oraz dla dzieci z autyzmem Specjalnego Ośrodka Szkolno – Wychowawczego w Prudniku.

Termin wdrażania programu: 1 październik 2019r. – 31 marca 2020r.
Program uwzględnia treści zawarte w podstawie programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym określone w Rozporządzeniu MEN z dnia 14 lutego 2017 r.

III.
Cele
Celem głównym jest stymulowanie rozwoju poznawczego, emocjonalnego i ruchowego poprzez różne formy aktywności muzycznej. Zajęcia te maja za zadanie wspomóc rozwój mowy , uaktywnić nowe formy porozumiewania się dzieci zarówno z nauczycielem jak i innymi uczestnikami zajęć.Wprowadzić w świat muzyki klasycznej i nauczyć umiejętnosci aktywnego słuchania jej.

Cele szczegółowe:
- doskonalenie umiejętnosci naśladowania, prezentowania określonych ruchów i czynności;
- rozwijanie świadomość własnego ciała i własnej osoby;
- wyrabianie orientacji w schemacie własnego ciała i przestrzeni;
-integracja zmysłów;
- rozwijanie wyobraźni;
- rozwijanie spostrzegawczości;
- ograniczenie zachowań niepożądanych i stereotypowych;
-odreagowywanie negatywnych emocji, uzyskanie stanu relaksu organizmu;
- dostarczanie przyjemności i radości;
- pokonywanie nieśmiałości i lęku przed nowymi nieznanymi sytuacjami;
- usprawnianie pamięci;
- usprawnianie uwagi;
- usprawnianie koordynacji wzrokowo- ruchowej;
- usprawnianie koordynacji słuchowo- ruchowej;
- usprawnianie motoryki małej;
- podnoszenie samooceny;
- rozwijanie twórczej ekspresji;
- zmniejszenie napięcia mięśniowego
- doskonalenie umiejętności właściwego zachowania się w trakcie spotkań z uczniami i podczas trwania koncertu

IV.
Metody i formy pracy

Praca z dziećmi niepełnosprawnymi intelektualnie wymaga stosowania odpowiednich metod dostosowanych do możliwości i rozwoju każdego podopiecznego. W przypadku naszych dzieci, które często nie są wogóle zainteresowane otaczającym światem, każde podniesienie poprzeczki może zamiast zachęcić, wywołać wręcz odwrotny skutek. Dlatego bardzo ważny jest odpowiedni dobór metod pracy i stopniowanie trudności.

METODY PRACY:
- oglądowe
- aktywizujące
- relaksacyjne
- praktyczne

FORMY REALIZACJI:
- improwizacja ruchowa,
- improwizacje instrumentalne,
- słuchanie muzyki
- zajęcia warsztatowe,
- zabawy muzyczno – ruchowe
- publiczny występ
V.
Treści edukacyjne, tematyka zajęć

1. Wytwarzanie dźwięków za pomocą różnorodnych przedmiotów (papierów, folii, plastikowych i szklanych butelek, plastikowych i metalowych łyżeczek itp.)
2. Przekazywanie i odbieranie zjawisk-rytm, dynamika, tempo za pomocą rekwizytów:piłek, balonów, chust, bibułek.
3. Szukanie i rozpoznawanie źródła dźwięku- podążanie za dźwiękiem, marsz z zamkniętymi oczami, zabawy:”zgadnij kim jestem i gdzie jestem”
4. Muzyka klasyczna - jako forma wyrażania i rozładowania napięcia emocjonalnego (ćwiczenia relaksacyjne przy muzyce, uczenie się wyciszenia i relaksu).
5. Instrumenty muzyczne (rozpoznawanie wybranych instrumentów na obrazkach, dopasowywanie obrazka do dźwięku).
6. Spotkanie z uczniami ze szkoły muzycznej (poznanie instrumentów, próba wydobycia dźwięku na poszczególnych instrumentach). Wysłuchanie muzyki klasycznej na żywo (właściwe zachowanie się podczas spotkania i koncertu)
7. Ruch, zabawy ruchowe. Udział w spotkaniu z instruktorem tańca.
8. Łączenie muzyki z ruchem. Nauka aktywnego słuchania muzyki wg Batii Strauss.
9. Występ publiczny – prezentacja zdobytych umiejętności.
VI.
Przewidywane efeky końcowe

Zajęcia pobudzą ucznia do pokonywania barier i trudności, jakie niesie ze sobą niepełnosprawność, nauczą aktywnej relaksacji, odreagowywania napięć i niepokojów, dadzą szansę na odnoszenie sukcesów, nauczą współpracy w grupie oraz uaktywnią nowe formy komunikowania się z otoczeniem.

VII.
Ewaluacja

Program jest ukierunkowany na działania praktyczne uczniów. Ewaluacja programu będzie więc prezentacją swoich umiejętności podczas występu publicznego. Prowadzona będzie dokumentacja fotograficzna, materiały będą umieszczone na stronie internetowej Ośrodka. Ewaluacją będzie również prowadzona obserwacja na bieżąco podczas prowadzenia zajęć. Dzięki tym obserwacjom będzie można polepszać ich jakość i zwiększać atrakcyjność.

VIII.
Literatura

1. Galińska E. Z zagadnień muzykoterapii. 1991. WSiP Warszawa
2. Kronenberger M. Muzykoterapia: wykorzystywanie technik aktywnych i receptywnych w profilaktyce stresu. 2004. Łódź
3. Stachyra Krzysztof.Podstawy muzykoterapii. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
4. Lara Joanne, Bowers Keri. Autism Movement Therapy. Terapia tańcem i ruchem dla osób z autyzmem. Budzimy mózg! Wydawnictwo Harmonia
5. Krawczun Magdalena.Trening słuchowy.Wydawnictwo Continuo
6. Raszewska M. i Kuleczka W. (2009). Muzyka otwiera nam świat. Program muzycznych zajęć edukacyjno-terapeutycznych dla dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym oraz dzieci z autyzmem. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.

Materiały do wykorzystania podczas zajęć:
1. Płyta CD z utworami muzyki klasycznej;
2. Opis inscenizacji ruchowej do poszczególnych utworów z płyty;
3. Przykładowe scenariusze zajęć prowadzone metodą Batti Strauss;
4. Płyta CD z muzyką relaksacyjną;
5. Krawczun Magdalena.Trening słuchowy.Wydawnictwo Continuo;
6. Raszewska M. i Kuleczka W. (2009). Muzyka otwiera nam świat. Program muzycznych zajęć edukacyjno-terapeutycznych dla dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym oraz dzieci z autyzmem. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia;
7. Lara Joanne, Bowers Keri. Autism Movement Therapy. Terapia tańcem i ruchem dla osób z autyzmem. Budzimy mózg! Wydawnictwo Harmonia