Świat bajek Jana Brzechwy - dlaczego warto prezentować dzieciom utwory Brzechwy

Bajka to niezbędny element dzieciństwa każdego dziecka. Stanowi ona odpowiedź na wiele problemów pojawiających się
z życiu małego człowieka. To właśnie w bajkach dziecko poznaje sytuacje budzące lęk i niepokój oraz znajduje w nich rozwiązanie problemów. W świecie bajek może spotkać przyjaciół, przeżyć wiele wspaniałych przygód oraz pozbyć się lęku. To bajki wywołują pozytywne emocje, mają wpływ na myślenie, budują poczucie własnej skuteczności. Dają dziecku poczucie bezpieczeństwa i uznanie.
Kształtują samoocenę, wywołują zadowolenie oraz budują pozytywny obraz samego siebie. Wspierają one dziecko w jego rozwoju, zapobiegają lękom a także obniżają napięcie.
Przez bajki poznaje ono świat, cele i sens egzystencji. Uczy się wzorów postępowania, poznaje wzory zachowania i normy moralne. Wyobraża sobie rzeczywistość,
kojarzy ją z faktami, zdarzeniami a także tworzy nowe historie. Uczy się odróżniać świat fikcji od świata rzeczywistego. Dzięki bajce dziecko staje się więc wrażliwe, czułe na losy ludzi, zwierząt, ból, zło i niesprawiedliwość. Uczy się zachowań społecznie akceptowanych
oraz tych, które są potępiane. W baśniowym świecie dziecko może odnaleźć, to, co samo przeżywa i co napawa je niepokojem. W bajkach są złe moce, które dają się opanować
za pomocą jakiejś większej i lepszej siły. W bajkach nie tylko dobro zwycięża zło, często ten, kto jest mały i słaby wygrywa z silnym i potężnym. Budzi to w dziecku nadzieję i napawa optymizmem. Zaczyna postrzegać ludzkie zachowania oraz ich konsekwencje. Dowiaduje się, jakie wartości są cenione, poprzez jednoznaczne pokazanie, kogo i za co spotyka nagroda lub kara. To bajki kształtują cechy społeczne dzieci, umiejętność życia i działania wśród ludzi, współdziałania z otoczeniem przyrodniczym, roztaczania opieki nad słabszymi, podporządkowania się prawom rządzącym w zespole. Wyrabiają poczucie odpowiedzialności zaufanie, przywiązanie i szacunek dla dorosłych. Bajki i baśnie spełniają szczególną
rolę w rozwoju sfery emocjonalnej dziecka. Poruszają one bowiem wszystkie odwieczne problemy ludzkiej egzystencji w sposób obrazowy i symboliczny. Dzięki bajkom i baśniom dziecko styka się po raz pierwszy z poetycką wizją świata, co przygotowuje je do odbioru literatury pięknej.
Wiersze Jana Brzechwy zajmują bardzo ważne miejsce w poezji dla dzieci. W atmosferze dowcipu i humoru wzbogacają słownictwo małego czytelnika i uczą go zabawy słowem. Rozwijają giętkość umysłu, przybliżają nowe często odległe pojęcia. Uczą, ale w taki sposób, że nie jest to nudny wykład, ale doskonała zabawa. „Kształtują postawę humoru, wyrozumiałą, tolerancyjną, dobroduszną i wybaczającą”. Poprzez poezję kształtują „smak przyszłego czytelnika, któremu torują drogę do wielkiej poezji”. Brzechwa zachęca
i prowokuje młodego czytelnika do wysokiej aktywności intelektualnej, do szukania sensu i nonsensu, do stawiania pytań i nie poddawania się utartym schematom.
Poeta przekazuje dzieciom w swoich wierszach podstawowe prawdy życiowe nie z pozycji akademickiego nauczyciela czy naukowca, ale jako prawdziwy przyjaciel, który niegdyś sam był dzieckiem i pozostał nim głęboko w sercu. Poucza on dzieci, ale czyni to w szczególny sposób. Podaje idee wychowawcze w iskrzącej się, wesołej i lekkiej formie tak,
że dziecko nie dostrzega tego moralizatorstwa i przyjmuje je z uśmiechem na twarzy. Dyskretnie podsuwa dziecku swoją wiedzę o życiu i doświadczenie, ale nie czyni z nich nieomylnej recepty na zbawienie, ani nie przybiera tonu umierającego ojca. Nie narzuca swych sądów, a pozwala małemu człowiekowi na samodzielne wyciągnięcie wniosków. „Brzechwa nie zrzędzi, nie marudzi, przemyca naukę o wartościach i rzeczach pobudzając do wesołości”. Wprowadza on dzieci w świat Wielkiej Literatury niczym dobra niania, która pozwala im bawić się słowem, odkrywać jego wartości i piękno. Czuwa nad tym, aby podczas wędrówki przez ten „malowniczy pomost” towarzyszył dzieciom zawsze uśmiech, spokój
i ciekawość świata, i aby doprowadził je do pełnego odbioru wielkich dzieł. Umiłowanie dzieci i ich świata pozwoliło Brzechwie stworzyć poezję mądrą, dobrą, a jednocześnie zabawną dla tych najbardziej wymagających czytelników. To zafascynowanie dzieciństwem i jego prawami, jak i afirmacja życia ze wszystkimi jego urokami i troskami zapewniło jego utworom uniwersalny i ponadczasowy charakter. Poezja ta nie zdezaktualizowała się ani w swych treściach, ani walorach artystycznych i językowych. W czasach, gdy powstawała, była manifestacyjnie niepedagogiczna, dziś jest niezastąpionym instrumentem w kształtowaniu osobowości młodego odbiorcy. Można, zatem powiedzieć, „że twórczość Jana Brzechwy przedłuży najznakomitsze tradycje polskiej bajki i baśni. Brzechwa jako bajkopisarz zapewnił sobie trwałe miejsce po Reju, Kochanowskim, Potockim i Krasickim”. Niepowtarzalny urok utworów tego „maga i poety wyobraźni” powoduje,
że cieszą się one niegasnącą popularnością wśród dzieci, młodzieży i osób dorosłych. „To nie prawda, że Brzechwa jest autorem wierszy <dla dzieci>. Czytając go, czujemy się po prostu wszyscy Dziećmi Poezji”. Atmosfera jego utworów budzi w każdym poczucie humoru, radości, wywołuje to niepowtarzalne uczucie zadowolenia i oddziałuje na wrażliwość emocjonalną i wyobraźnię czytelnika i słuchacza. Dzięki temu wiersze tego poety „[...] są przeznaczone dla czytelników <od lat pięciu do... sto pięciu>”.
Utwory Brzechwy spotykają się z nadzwyczajnym przyjęciem wśród dzieci a zwłaszcza wśród przedszkolaków. Dzieci z ogromnym skupieniem słuchają tych utworów, szybko je zapamiętują a ich tematykę przenoszą na różnorodne formy swojej aktywności. Przygody i problemy bohaterów Brzechwy stają się inspiracją do teatrzyków i zabaw tematycznych. Utwory te budzą w najmłodszych czytelnikach wiarę w siebie i własne siły. W zabawny sposób pokazują ludzkie słabości i uczą jak żyć w zgodzie z ludźmi i otaczającą rzeczywistością. Świat stworzony przez Brzechwę w bajkach przybliża dzieciom zasady życia w społeczeństwie, które tworzą „przebiegłe lisy, kłamcy, nieszczęśliwi zalotnicy, zadufane w sobie sumy i samochwały”. Oddając się lekturze tych tekstów dzieci mają okazję uczenia się, jak być dobrym obserwatorem i jak dokonywać sprawiedliwych i obiektywnych ocen ludzkich zachowań. W atmosferze dowcipu i humoru wiersze te wzbogacają słownictwo małego czytelnika i uczą go zabawy słowem. Rozwijają giętkość umysłu, przybliżają nowe często odległe pojęcia. Uczą, ale w taki sposób, że nie jest to nudny wykład, ale doskonała zabawa. Kształtują postawę humoru, wyrozumiałą, tolerancyjną, dobroduszną i wybaczającą” oraz „smak przyszłego czytelnika, któremu torują drogę do wielkiej poezji. Brzechwa zachęca i prowokuje młodego czytelnika do wysokiej aktywności intelektualnej, do szukania sensu i nonsensu, do stawiania pytań i nie poddawania się utartym schematom. Zmuszają one do intelektualnego wysiłku i logicznego rozumowania. Teksty te są również doskonałą szkołą humoru i żartu we wszystkich ich odmianach i wariantach. Tryskające dowcipem bajki pokazują jak wspaniale można bawić się słowem, które tutaj staje się najdoskonalszą zabawką o nieograniczonych możliwościach. Wprowadzają one dzieci w krainę literatury nonsensownej oraz ukazują zasady budowania i funkcjonowania „świata na opak”, w którym ludzie i zwierzęta działają wbrew swojej naturze i powszechnie przyjętym regułom. Najważniejsze jest jednak to, że „są one żywe i aktualne, a jednocześnie świetnie nadają
się do uczenia poprzez zabawę. Bajki te mają dobroczynny wpływ na kształtowanie się osobowości i charakteru małego dziecka, które to w dzisiejszej teraźniejszości staje w obliczu wielu zagrożeń i negatywnych wzorców. Warto zatem, aby dzieci poznały wszystkie nonsensowne zachowania Kaczki-dziwaczki, która chciała pisać list drobnym maczkiem, zobaczyły jak wielkie zamieszanie może spowodować jeden guz, który przypadkowo pojawił się na szkolnym globusie oraz zastanowiły się, dlaczego: żuraw, czapla, burak, cebula, żuk nie zaznali szczęścia z partnerami, których sobie wybrali. Należy zadbać, aby te najmłodsze dzieci, których światopogląd i system wartości nie jest jeszcze ukształtowany, poznały bajki Jana Brzechwy i po ich lekturze same wybrały, co jest dobre, a co złe i umiały odróżnić te dwie skrajności w swoim codziennym życiu i postępowaniu. Warto, zatem dołożyć wszelkich starań, aby to pierwsze spotkanie dziecka z bajką Brzechwy było dla niego wspaniałym i intensywnym przeżyciem, które zachęci i nakłoni je do dalszych spotkań z tym poetą i jego tekstami.

BIBLIOGRAFIA:

B. Bettelheim, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni.
E. Rudolf, Istoty fantastyczne we współczesnej literaturze popularnej.
J. Brzechwa, Moje boje i potyczki, „Życie szkoły” 1958, nr 5
W. Żółkiewska, Książki Brzechwy, „Kuźnica” 1946, nr 51
Z. Jerzyna, Jan Brzechwa, „Kultura” 1966, nr 29
J. Cieślikowski, Bajeczka dziecięca, [w:] tegoż, Literatura osobna, Nasza Księgarnia, Warszawa 1985
J. Cieślikowki, Wiersz dziecięcy, Warszawa 1986
J. Brzechwa, O poezji dla dzieci, „Twórczość” 1955, nr 4
K. Nizio, Bajka, [w:] Słownik polszczyzny XVI wieku, praca zbiorowa, Wrocław - Warszawa - Kraków 1966
J. Sławiński, (red.), Podręczny słownik terminów literackich, OPEN, Warszawa 1997
J. Ługowska, Bajka w literaturze dziecięcej, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza,
Warszawa 1988
H. Skrobiszewska, Brzechwa, Agencja Autorska, Warszawa 1965, s.9.
K. Krasoń, Malowniczy most do poezji. Wiersze Brzechwy i Tuwima w edukacji
i wspomaganiu rozwoju dziecka. Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2000, s. 139.