Klucze do owocnej pracy z dzieckiem z Zespołem Aspergera w szkole podstawowej

W pracy z dzieckiem z ASD bardzo ważne jest podejście indywidualne, poznanie możliwości dziecka, kreatywność terapeuty, by nawiązać z nim bezpieczną, pozytywną relację opartą na szacunku. Wychwycenie zachowań stereotypowych, stosowanie nagród i wzmocnień, a w sytuacjach niepożądanych wstrzymywać się od nich jest kluczowym aspektem działań.
Przy nawiązaniu relacji ważny jest pierwszy kontakt z dzieckiem aby go zaciekawić. Należy mówić w sposób zrozumiały, prosty, konkretny i gestykulować dla lepszego przekazu informacji, by rozumiało polecenie. Dobrze jest mówić dziecku co robi w konkretnym momencie. Należy nauczyć go proszenia o pomoc, używać zaimków, odnieść się do echolalii lub rzeczy z otoczenia dziecka by nakierować dziecko na to co ważne. Dziecko z autyzmem musi nauczyć się obserwować i naśladować zachowania innych. Stanowi to dla niego wzór postępowania. Dziecko poprzez zabawę uczy się współpracy i współdziałania. Należy modelować pożądane zachowania oraz przewidywać niebezpieczeństwa. Należy redukować poziom stresu poprzez nauczenie go koncepcji czasu oraz planów dnia. Aby wiedziało co go czeka. Ostrzegać o zmianach. Należy pracować na pozytywach, wzmocnieniach i nagrodach pożądanych zachowań. Ważne jest poznanie mocnych stron dziecka i bazowanie na nich.
Miejsce nauki powinno być indywidualnie dostosowane do dziecka. Poukładane, bez rozpraszających bodźców. Należy pomagać mu w organizacji miejsca pracy, nauki. Należy inicjować i wspierać kontakty społeczne. Ważne jest aby nie karać dziecko za objaw choroby i chronić je przed agresją ze strony rówieśników.
Dziecko z ZA ma problemu w sferze społecznej, kontaktach społecznych, komunikacji, zachowaniu i zainteresowaniach, nadwrażliwości na bodźce. Dzieci te są labilne emocjonalnie, mają skłonności lękowe i depresyjne oraz obnażoną samoocenę i czują się odtrącane i niezrozumiane.
Nie dążą do zawierania znajomości, nie potrafią prawidłowo emocjonalnie odpowiadać. Są obok grupy. Ich słownictwo jest formalne i jeśli o czymś mówią nie zwracają uwagi na to, że nikogo to nie ciekawi. Mają nietypowe zainteresowania w jednej lub dwóch dziedzinach – fiksacja na danym temacie. Nie rozumieją czynności przyczynowo skutkowych. Każde działanie musi być z nimi omówione bo tylko wtedy czują się komfortowo. Ma zaburzoną sferę integracji sensorycznej i zaburzenia komunikacyjne, które objawiają się tym, iż jest brak opóźnienia mowy przy jednoczesnym braku umiejętności komunikowania się niewerbalnego. Ograniczenia inicjowania i podtrzymywania rozmowy oraz dosłowne rozumienie zdań, przenośni. Dziecko z ZA ma zaburzoną prozodie - mówi jednym tonem i barwą. Mówi lub krzyczy często na jednym wdechu. Nie umie czytać z mimiki twarzy i gestów ciała. Nie lubi słuchać rozmówcy. Należy kierować do niego pojedyncze polecenia, wtedy je wykona. Kontakt wzrokowy jest ograniczony, często nie patrzy na rozmówce. Hałas bardzo go rozprasza. Zaburzenia społeczne dziecka objawiają się tym, jakby był obok grupy rówieśniczej.
Nie uczestniczy w zabawach. Obraża się, jest niechętny. Ma swoje zasady, które chce narzucać innym. Jest uparty, złośliwy, samotny. Ma stereotypowe zachowania. Dzieci z ZA norm społecznych uczą się intelektualnie, ponieważ nie mają wyczucia i intuicji. Codziennie należy komunikować im swoje oczekiwania i zasady zachowywania się. Dziecko takie pragnie uczestniczyć w życiu społecznym, ale nie potrafi tego zrobić. Zadaniem nauczyciela jest pomóc zejść dziecku z Aspergerem do grupy i w niej funkcjonować. Należy je aktywizować, zachęcać do uczestniczenia w zajęciach, do pracy w małych grupach. Należy tłumaczyć dziecku z ZA jak ma mówić do rówieśnika, co uchodzi za grzeczne, a co nie wypada bo ono tego nie rozumie. Co złe, a co dobre.
Ogólne zaburzenia rozwoju społecznego objawiają się poprzez: trudności w inicjowaniu i podejmowaniu udanych interakcji rówieśniczych, zachowanie związane z agresywnością wobec innych lub siebie, co jest spowodowane własnym krytycyzmem, cechami nadpobudliwości, impulsywności, gniewem i frustracją. Zaburzenia społeczne to również zaburzenia lękowe o charakterze fobii społecznej, co może powodować niechęć do społecznego wypowiadania się, izolowania. Objawem zaburzenia rozwoju społecznego jest też niekontrolowane specyficzne zachowania - współruchy np. rękami nogami, manieryzmy.
W pracy z dzieckiem z zespołem Aspergera należy każde niepożądane zachowanie tłumaczyć każdemu uczestnikowi, chwalić za pożądane zachowania społeczne i mówić co się wtedy czuje. Należy zawsze sprawdzać, czy dziecko zrozumiało przekaz. Potrzebuje on wsparcia, wyrozumiałości i cierpliwości oraz dyskretnej ciągłej opieki. Budowanie i podtrzymywanie kontaktów jest najważniejsze. Należy uczyć takiego ucznia alternatywnych metod rozładowania złości, agresji i lęku. Działania nauczyciela powinny być spójne z działaniami rodziców na wszystkich płaszczyznach życia dziecka – konsekwentna współpraca domu ze szkołą. Należy wprowadzić szeroko rozumiana terapię kontaktu – dziecko nie ma być izolowane z grupy, a ma w niej przebywać i uczyć się poprawnych relacji społecznych i wzorców zachowań, treningu komunikacji społecznych oraz rozumienia innych ludzi, siebie i sytuacji społecznych. Uczymy się jednej umiejętności, ćwiczymy kilka razy a potem zastosowujemy ją w życiu. Przydatne tu są historyjki społeczne i rozmowy komiksowe, odgrywanie ról i analiza, oraz strategię wspólnej nauki. Należy przerywać jego fiksacje, wyznaczyć ramy czasowe na to np. tylko 5 minut. Należy dużo tłumaczyć i wyjaśniać.
Dziecko z ZA może mieć dziwne zainteresowania, które go bardzo absorbują. A rytuał pozwala mu się wyciszyć. Codzienność takiego człowieka musi być przewidywalna i poukładana wtedy jest bezpieczny. Nauczyciel musi być konsekwentny i wyznaczać na jego pasje dany fragment dnia. Wykorzystywać je i przenosić umiejętnie na inne tematy, które dziecko ma się nauczyć. Stosować należy wzmocnienia, nagradzanie słowne. Sprawdzonym sposobem pracy z dzieckiem z ZA jest system żetonowy. Można przyznać pule początkową. Za właściwe pożądane zachowanie należy się żeton a za negatywne żeton jest odbierany np. w przypadku łamania zasad społecznych. Po uzyskaniu pewnej sumy żetonów dziecko otrzymuje nagrodę, którą samo sobie wybrało. Nagroda musi być adekwatna, zrównoważona i dostarczona od razu po wykonaniu zadania. Utrwalamy przez to to zachowanie.
Dziecko z ZA powinno mieś orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, co w konsekwencji skutkuje tym, że ma przyznane dodatkowe zajęcia terapeutyczne.
Do najważniejszych zadań edukacyjnych, społecznych i wychowawcy dziecka z ZA należy: zapoznanie się z dokumentacją dziecka, orzeczeniami, opiniami, dokumentacją medyczną psychologiczną, i stosować się do zaleceń, poznać specyfikę takiego ucznia, wprowadzić metody aktywizujące, współpracować z rodzicami, motywować go, wspierać, podnosić jego samoocenę. Kryteria oceny nie powinny odbiegać od zdrowych rówieśników. Najkorzystniejszą formą jest kształcenie zintegrowane dla takiego dziecka. Jasno ustalone reguły w klasie i szkole. Jakie zachowanie jest dobre a jakie złe. Uczyć należy mowy niewerbalnej najpierw na obrazkach a następnie na sobie. Nie przestymulowuywać dziecka bo będzie zmęczone i zniechęcone.
Trening umiejętności społecznych jest dla nich bardzo wskazany. Uczą się wtedy relacji społecznych, odpowiedniego reagowania w różnych sytuacjach społecznych. Równie ważna jest terapia integracji sensorycznej, czyli problem z odbiorem i przetwarzaniem bodźców zmysłowych i terapia mowy. Tus obejmuje: kompetencje społeczne i komunikacyjne, emocje, umiejętności poznawcze, poczucie tożsamości i własnej wartości, a także samoocenę. Program zajęć terapeutycznych przewiduje naukę zawierania znajomości, słuchania, pytania, odmawiania, inicjowania rozmowy, dyskutowania, reagowania na krytykę, jej wyrażania, radzenia sobie z uczuciami: ich rozróżniania, a także mówienia komplementów.