Metody ilościowe i jakościowe w badaniach pedagogicznych

dr Grażyna Cęcelek

W naukach empirycznych wykorzystuje się różne typy badań naukowych, wśród których najczęściej wymienia się badania ilościowe oraz badania jakościowe.
Badania ilościowe w pedagogice zaczęto stosować na szerszą skalę dopiero mniej więcej od lat sześćdziesiątych XX wieku. Według M. Łobockiego oddają one szczególne usługi:
 w poznawaniu współzależności miedzy zmiennymi niezależnymi i zależnymi,
 w różnego rodzaju badaniach porównawczych,
 w adekwatnym porozumiewaniu się w wielu badanych sprawach oraz w zobiektywizowaniu zgromadzonych danych,
 w umożliwieniu korzystania ze statystyki, dzięki której możliwa jest jednoznaczna interpretacja otrzymanych wyników.
Badania ilościowe polegają w najogólniejszym ich rozumieniu — na ilościowym opisie i analizie faktów, zjawisk, procesów. Przedstawiają je w formie różnych zestawień i obliczeń z uwzględnieniem nader często zarówno statystyki opisowej, jak i matematycznej. Dużą wagę przykłada się w nich również do konstruowania narzędzi badawczych i — rzecz jasna — do zestawień (uporządkowania danych) i obliczeń statystycznych zgromadzonego materiału badawczego. W przeprowadzaniu badań ilościowych zwykle zakłada się, że ich przedmiotem może być wszystko, co można policzyć i zmierzyć..
Pomiar stanowi nieodłączną cechę badań ilościowych. Można powiedzieć, że jest ich cechą konstytutywną. Badania ilościowe i pomiar w pedagogice nie przez wszystkich są doceniane. Zresztą naiwnością byłoby zakładać, że z ich pomocą można rozwiązać wszelkie problemy wychowania, uczenia się i kształcenia. Obecnie istnieje i nadal istnieć będzie wiele przeróżnych zagadnień pedagogicznych, nie poddających się badaniom ilościowym, a tym samym bardziej lub mniej ścisłemu pomiarowi.
Trudno więc uznać badania ilościowe w pedagogice za jedynie możliwe sposoby badań pedagogicznych. „W pełni uprawnione – zgodnie z pluralistycznym w nich podejściem – są tam również badania jakościowe. Celowość tych badań uzasadnia się przede wszystkim koniecznością uzupełniania niedomagań i braków typowych dla badań ilościowych.”
W badaniach jakościowych „możliwe jest podjecie tematów wykraczających poza to, co obiektywne i mierzalne, co pozwala na podejmowanie problematyki związanej z ocenami, wartościami, przeżyciami” .
Według zwolenników badań jakościowych, badania ilościowe w porównaniu do badań jakościowych:
 nie ukazują kontekstu badanych zjawisk,
 ograniczają się do nader powierzchownej rejestracji zewnętrznych zachowań badanych osób,
 nadmiernie koncentrują się na dużej liczbie danych i ich analizie statystycznej z wyraźnym niedocenianiem analizy jakościowej badanych zjawisk.
Badania jakościowe w porównaniu z ilościowymi nie narzucają badanym „języka” odpowiedzi, umożliwiają poznawanie badanego zjawiska także w przekroju dynamicznym i rozwojowym. W badaniach tych łatwiejsze jest również dotarcie do złożoności i osobliwości badanego zjawiska. Umożliwiają one całościowy opis oraz analizę badanych zjawisk. Analiza jakościowa stanowi dopełnienie badań ilościowych, umożliwia poszerzenie kontekstu oglądalności badanego zjawiska.
Za kryteria oceny rzetelności badań jakościowych przyjmuje się następujące czynniki:
 wiarygodność wypowiedzi osób badanych, ich otwartość, szczerość i spontaniczność,
 powoływanie się w interpretacji wyników badań na możliwie wiele wypowiedzi badanych osób oraz ich wytwory,
 bliskość kontaktów badacza z osobami badanymi,
 prowadzenie badań w sposób możliwie systematyczny i w miarę ciągły .
Rodzaje metod jakościowych:
1. Otwarty wywiad pogłębiony, tzw. wywiad niustrukturalizowany, pogłębiony, metoda dialogowa – przeprowadzany w oparciu o tzw. kwestionariusz miękki, czyli nieskategoryzowany.
2. Metoda biograficzna, obejmująca biografię oraz autobiografię.
3. Jakościowa analiza tekstu.
4. Obserwacja uczestnicząca, czyli badanie przez wspólne doswidczanie .
Nie ulega wątpliwości, że zarówno badania ilościowe, jak również jakościowe odgrywają w badaniach pedagogicznych doniosłą rolę. Współcześnie coraz częściej zgodnie z podejściem pluralistycznym do metodologii badań naukowych, przypisuje się badaniom ilościowym i jakościowym w pedagogice charakter komplementarny, uzupełniający, bowiem oba typy wzajemnie się uzupełniają i wzbogacają. Założenie o komplementarności obydwu sposobów badawczych pozwala zaakceptować tezę, iż możliwe jest poznawanie rzeczywistości społecznej w różny sposób. „Każdy z nich ma swoje wady i zalety, każdy jednak pozwala na dostrzeżenie w niej czegoś innego i mimo ich odmienności obydwa przyczyniają się do poszerzania naszej wiedzy pedagogicznej” .

B I B L I O G R A F I A

1. Babbie E., Podstawy badań społecznych, PWN, Warszawa 2008.
2. Dutkiewicz W., Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, Wydawca „Stachurski”, Kielce 2001.
3. Łobocki M., Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2000.
4. Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2003.
5. Nowak S., Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 2007.
6. Palka S., Metodologia badania. Praktyka pedagogiczna, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2006.
7. Pilch T., Bauman T., Zasady badań pedagogicznych, Strategie ilościowe i jakościowe, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 20001.
8. Zaczyński W. P., Praca badawcza nauczyciela, WSiP, Warszawa 1995.