Wskazania do pracy, przykłady ćwiczeń

Wskazania do pracy

Przykładowe ćwiczenia:

Ćwiczenia słuchu fonemowego:

różnicowanie słów podobnie brzmiących (przykłady par obrazków: czapka – żabka, bucik – budzik);
nazywanie wskazanych przedmiotów, których nazwy różnią się głoskami korelacyjnymi: dźwięczna – bezdźwięczna, ustna – nosowa, o różnym miejscu artykulacji;
segregowanie obrazków ze względu na właściwości głoskowe w ich nazwach, np.: dźwięczne - bezdźwięczne

Ćwiczenia analizy i syntezy słuchowej:

podawanie liczby głosek w wyrazie (analiza);
podawanie głoski ze względu na jej lokalizację: pierwsza, druga ostatnia (czyli wyodrębnianie);
podawanie liczby sylab w wyrazie;
kończenie zaczętego wyrazu;
podział lub synteza wyrazu: sylabowa, głoskowa
Utrwalenie pamięciowych mechanizmów mowy, tzw. ciągów słownych:
nauka wierszy, dni tygodnia, pór roku, miesięcy.

Ćwiczenia grafomotoryczne:

ćwiczenia rozmachowe mięśni rąk, np.: kreślenie w powietrzu dużych, płynnych, swobodnych ruchów w kształcie fal, ósemek, kół itp.: pogrubianie konturów; zamalowywanie dowolnej przestrzeni dużych płaszczyzn (kartony, arkusze szarego papieru, gazety) farbami, kredą, węglem;
ćwiczenia usprawniające mięśnie dłoni i drobne mięśnie palców, np.: zamalowywanie małych przestrzeni kredkami; kreskowanie – wypełnianie rozmaitych konturów małymi kreseczkami przy zachowaniu kierunku od strony lewej do prawej; kopiowanie rysunków przez kalkę; zamalowywanie małych pól wg oznakowania.
ćwiczenia pełnych, rytmicznych, ciągłych i pulsujących ruchów pisarskich, np. obrysowywanie szablonów (od wewnątrz, zewnętrzni), rysowanie szlaczków w liniaturze szerszej, łączenie odpowiednich punktów.

Propozycje ćwiczeń funkcji wzrokowych:

układanie obrazków z części (wg wzoru, z pamięci, bez wzoru);
układanie liter z elementów przyrodniczych, patyczków ;
wyszukiwanie par figur, cyfr, liter małych i dużych;
wyszukiwanie ukrytych szczegółów, różnic na obrazku;
wyszukiwanie takich samych symboli graficznych (figur, liter, cyfr) wśród wielu podobnych
dobieranie jednakowych par przedmiotów, obrazków

Ćwiczenia rozwijające myślenie wzbogacające słownik dziecka:

układanie historyjki obrazkowej, określanie właściwej kolejności zdarzeń;
próby określania zdarzeń, jakie mogły nastąpić wcześniej lub później (przewidywanie skutków i następstw);
zabawa w kończenie zdań, np.: gdybym był czarodziejem to ..., gdybym umiał latać to ....;
wzbogacanie pojęć np.: określenie ogólnej nazwy grupy przedmiotów, rozszerzenie słownika dziecka: pieczywo – bułka, chleb, rogal... .
Układanie treści historyjki do obrazków

Ćwiczenia manualne

malowanie farbami na dużych płaszczyznach;
rysowanie i kolorowanie miękkimi kredkami i pisakami;
rysowanie przez kalkę techniczną wzorów litero podobnych;
wycinanie po liniach prostych, falistych, łamanych;
lepienie z plasteliny, modeliny.

Ćwiczenia usprawniające grafomotorykę:

Mocne zaciskanie dłoni. Dziecko zaciska dłonie w pięści, kciuki pozostają na zewnątrz. Następnie rozluźnianie dłoni, z pełnym wyprostowaniem palców i ich swobodnym rozluźnieniem (powtórzyć 10 razy).
Pływanie „na sucho”. Wykonywanie rękoma ruchów jak przy pływaniu crawlem, a następnie jak w stylu grzbietowym (powtarzanie 10 razy);
„Spacery palcami po stole” - w różnych ich zestawieniach
rozłożenie dłoni na stole, dziecko unosi jednocześnie w obu dłoniach wymieniony palec
Ruchy naprzemienne, koordynacja półkul mózgowych (ćwiczenia poprawiające płynność ruchów gałek ocznych).
Dotykanie na zmianę ręką lewego kolana i odwrotnie lewą ręką prawego kolana;
dotykanie prawym lokciem lewego kolana
W pozycji na czworaka prostowanie prawej ręki i lewej nogi i odwrotnie;
Skoki pajacyka
Propozycje ćwiczeń usprawniających narząd wzroku:
rysowanie wzrokiem (nosem) lekkim, płynnym ruchem różnych figur, spiral, okręgów, krzyżyków, iksów;
obserwowanie światła latarki;
zabawy z szybkim mruganiem.

Ćwiczenia percepcji i pamięci wzrokowej oraz koordynacji wzrokowo – ruchowej.

Układanki obrazkowe (wg wzoru, z pamięci , bez wzoru);
układanie liter z elementów przyrodniczych, patyczków;
wyszukiwanie par figur, cyfr, liter małych i dużych;
dobieranie takich samych par przedmiotów, obrazków.
Ćwiczenia z figurami geometrycznymi: wyszukiwani kształtów podobnych;
uzupełnianie figur brakującymi elementami

Ćwiczenia rozwijające myślenie wzbogacające słownik dziecka:

zabawa w kończenie zdań: gdybym był czarodziejem to ..., gdybym umiał latać to ....;
układanie treści historyjki do obrazków.

Wskazane są ćwiczenia z zakresu matematyki:

Rozwijanie operacyjnego myślenia w zakresie:
ustalania stałości masy: obserwowanie i porównywanie różnych przekształceń masy (np.: ciasta, plasteliny) oraz cieczy: rozlewanie do różnych naczyń;
porządkowanie elementów w zbiorze przy wyznaczaniu konsekwentnych serii: ustalanie, który z przedmiotów jest mniejszy od dziecka, a który większy (np.: większa w tym pokoju jest szafa i regał, a mniejsze krzesło i stół), układanie krążków o różnych wielkościach, średnicach, od najmniejszego do największego, układanie kawałków papieru w różnych odcieniach tego samego koloru od najjaśniejszego do najciemniejszego, ćwiczenia z zestawem klocków zwanych „liczby w kolorach” - porównywanie ich wielkości, porządkowanie według wielkości butów, talerzy, liści, marchewki, itp.
Rozwijanie umiejętności dodawania i odejmowania:
zabawy z liczydełkami, kolorowymi guziczkami – układanie działań dodawania i odejmowania na konkretach;
gry planszowe z wykorzystaniem dwóch kostek (wyrzuconą liczbę oczek można sumować lub odejmować).

Ćwiczenia usprawniające pamięć i koncentrację uwagi:

Zabawy wprowadzające sekwencję, np.: głuchy telefon – dziecko ma dokładnie powtórzyć zdanie, które usłyszało; powtórz nr telefonu – zaczynamy od 3,4 cyfr – dziecko ma je powtórzyć; jedziemy na wycieczkę – zabawę zaczynamy mówiąc „jedziemy na wycieczkę i zabieramy ...”. Wymyślamy i wymieniamy na zmianę z dzieckiem rzeczy, jakie zabieramy na wycieczkę powtarzając przy tym już te wcześniej wymienione, np.:
mama: „jedziemy na wycieczkę i zabieramy plecak”
dziecko: „jedziemy na wycieczkę i zabieramy plecak i namiot”
mama: „jedziemy na wycieczkę i zabieramy plecak, namiot i piłkę”
dziecko: „jedziemy na wycieczkę i zabieramy plecak, namiot, piłkę i koc” itd.
Rymowanki – nauka krótkich rymowanych wierszyków, wyliczanek , również z wprowadzeniem towarzyszącym temu gestów;
wymieniamy ciąg słów. Na ustalone wcześniej słowo lub grupę słów dziecko ma klasnąć, np.: na słowo lampa lub nazwy kolorów, potraw, itp.
nazywamy szybko i wskazujemy części ciała. Dziecko ma je wskazywać na sobie. Dla zmylenia co jakiś czas wskazujemy na sobie jakąś inną część ciała inną niż wymieniamy – zadaniem dziecka jest wskazywać prawidłowo na podstawie usłyszanej instrukcji słownej.
Pokazujemy dziecku ilustrację i prosimy aby przez 30 sekund uważnie jej się przyglądało. Następnie zabieramy rysunek i prosimy o odpowiedzenie na rożne pytania dotyczące tego co znajdowało się na obrazku.
Powtarzamy dziecku pewną sekwencję słów (np..: KOMIN, KACZKA, KANAPA, KRZESŁO, KROWA, KOT, KACZKA, KOGUT, KURA), a następnie prosimy aby powtórzyło wyrazy w tej samej kolejności;
wystukujemy dziecku pewien rytm a następnie prosimy aby powtórzył. Przeprowadzamy kilka prób;
Podaj kolejność za parawanem układamy w rzędzie kilka przedmiotów, odsłaniamy, dziecko przygląda się przedmiotom zapamiętując ich kolejność. Ponownie zasłaniamy parawanem a zadaniem dziecka jest wymienienie przedmiotów w kolejności.

Ćwiczenia analizy i syntezy słuchowej:

wyklaskanie rytmu , który wystukał rodzic na bębenku;
skakanie w rytmie, jaki wystukuje rodzic;
wyklaskanie rytmu ułożonego z patyczków
I I I I I
I I II II
I I I II I I I
reagowanie klaśnięciem na daną głoskę;
pokazywanie obrazków przedstawiających dany dźwięk: zegar (cyk, cyk), mucha (bzz), woda z kranu (kap, kap), bocian (kle, kle), dzwonek (dzyń, dzyń), pies (hau, hau)
łączenie czerwoną kredką obrazków, których nazwy zaczynają się tą samą głoską;
łączenie niebieską kredką obrazków, w których nazwach na końcu jest ta sama głoska;
rysownie tyle okienek, ile jest głosek w nazwach przedmiotów znajdujących się na obrazkach;
wyszukiwanie wyrazów zaczynających się od pierwszej głoski/sylaby wyrazu, który wypowiedział rodzic;
głoskowanie przez rodzica wyrazów przedstawionych na obrazkach – zadaniem dziecka jest znalezienie odpowiedniego obrazka;
wymyślanie wyrazów zaczynających się np.: od głoski „s” związanych z ubiorem (sukienka, spodnie, serdak, skarpety), z jedzeniem (ser, smalec, sok, surówka, słodycze);
zabawa w kończenie wyrazów. Dorosły mówi początek wyrazu a dziecko kończy. Można posługiwać się obrazkami i wówczas dziecko znajduje wszystkie obrazki zaczynające się na daną sylabę, np.: Ma..., Ko..., Ba..., Ta... i inne.

Ćwiczenia grafomotoryczne:

ćwiczenia ruchowe o charakterze relaksacyjnym (otrzepywanie rąk z wody, ćwiczenia ruchowo – oddechowe, zaciskanie i rozluźnianie mięśni), układanie różnych modeli z palców i dłoni.
Malowanie palcami, malowanie grubym pędzlem
ślady – pozostawienie na papierze odcisków dłoni i stóp umoczonych w farbie
obrysowywanie dłoni stóp, obrysowywanie konkretnych przedmiotów;
rysowanie wg szablonów, rysowanie prostych schematów, rysowanie po śladzie, kalkowanie;
próby samodzielnego rysunku, domalowanie brakujących elementów.

Ćwiczenia utrwalające kształty liter i cyfr:

wypełnianie konturów różnymi materiałami, np.: guzikami, wydzieranym papierem kolorowym, itp.;
lepienie kształtów z różnych materiałów, np.: plasteliny, ciasta do jedzenia, itp.
układanie kształtów liter i cyfr z różnych przedmiotów, np. klocków, kasztanów, kamyków itp.

Wybrane ćwiczenia Denninsona (gimnastyki mózgu)

Sowa (ćwiczenie usprawniające koncentrację, skupienie uwagi, zapamiętywanie, słuch, pamięć krótko i długoterminową, formułowanie myśli i zdań w pamięci, rozumienie ze słuchu, literowanie)
masujemy mięsień kapturowy (na ramieniu),
chwytamy go, jednocześnie przesuwając głowę w kierunku ramienia chwyconego mięśnia,
wykonujemy głęboki wdech,
odchylając głowę w przeciwną stronę wydychamy powietrze, stopniowo je wydmuchując tak, jak gdybyśmy gasili świeczki na torcie,
następnie robimy to samo z mięśniem po przeciwnej stronie, - ćwiczenie wykonujemy każdą ręką trzy razy.

Kołyska (ćwiczenia pomagające utrzymać równowagę, usprawnienia uczenia się, wyrabia prawidłową postawę ciała przy siedzeniu , koncentruje uwagę przy opanowywaniu materiału)
ćwiczenie wykonujemy na miękkim podłożu (dywan, materac)
siadamy, nogi zgięte w kolanach, ręce podparte z tyłu, odchylamy kolana i biodra raz w lewą, raz w prawą stronę, stopy trzymamy w linii środka.
To samo ćwiczenie powtarzamy przy podparciu jedną ręką, następnie bez rąk, potem unieść stopy i wykonywać te same skręty bioder w lewo i w prawo.

Oddychanie brzuszkiem (ćwiczenie uczące prawidłowego oddychania, zwiększające dotlenienie całego organizmu, wpływające na lepszą koncentrację uwagi)
ręce spoczywają na dolnej części brzucha, unoszą się i opadają zgodnie z jego pracą;
głęboki wdech i odliczanie w pamięci do trzech;
wstrzymanie oddechu z odliczeniem w pamięci do trzech;
wydech miarowy z odliczeniem w pamięci do trzech, tak jakbyśmy dmuchając chcieli utrzymać na wysokości twarzy piórko;
w miarę ćwiczeń stopniowe wydłużanie odliczania.

Spis wykorzystanej literatury

Danielewicz D., Pisula E., Terapia i edukacja osób z autyzmem, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2003.
Gałkowski T., Pisula E., Przystosowanie społeczne dzieci z autyzmem, Wydawnictwo AWF, Warszawa 2004.
Głowczak M. za Carl H. Delacto, Dziwne, niepojęte. Autystyczne Dziecko, Fundacja Synapsis, Warszawa 1995.
Jagielska G., Dziecko z autyzmem i Zespołem Aspergera w szkole i przedszkolu, ORE, Warszawa 2010.
Lewańska A., Praca terapeutyczna z dzieckiem ze spektrum autyzmu, SWPS, Warszawa 2014.
Pilch T, Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Żak, Warszawa 1985.
Pisula E., Autyzm u dzieci. Diagnoza, klasyfikacja, etiologia, PWN, Warszawa 2000.
Pisula E., Autyzm: fakty, wątpliwości, opinie, Wydawnictwo WSPS, Warszawa 1993.
Pisula E., Małe dziecko z autyzmem, Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańska 2005.