Propozycje ćwiczeń w zakresie wspomagania i rewalidacji dzieci autystycznych z wykorzystaniem metody Knillów

dr Grażyna Cęcelek

Marianna Knill i Christopher Knill od 1973 roku intensywnie pracowali z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi z ciężkimi zaburzeniami w rozwoju ruchowym, poznawczym i społecznym. Rezultatem tej pracy są opracowane przez nich programy, które stosowane są obecnie w wielu krajach.
Programy aktywności noszą tytuły: „Świadomość ciała”, „Kontakt i Komunikacja” . Są to programy aktywności przeznaczone do indywidualnej pracy z dzieckiem, wzbogacone kasetami ze specjalnie skomponowaną muzyką, która towarzyszy wszystkim czynnością.
Programy te rozwijają percepcję słuchowo- wzrokowo- ruchową. Metoda jest wyjątkowo pomocna w pracy z dziećmi wycofanymi, autystycznymi, jak również agresywnymi. Metoda Knillów stosowana na zajęciach jako metoda wspomagająca, zarówno do pracy indywidualnej z dzieckiem, jak i grupowej-pozwala na czerpanie radości ze wspólnego, równoczesnego wykonywania zadań. Programom najczęściej towarzyszy muzyka stanowiąca podstawę do kontaktu i komunikacji z bardzo niepełnosprawnymi ludźmi. Na zajęciach tanecznych najczęściej stosowana jako forma rozgrzewki, ćwiczenie świadomości własnego ciała, w celu przygotowania do zajęć właściwych.
Programy opracowane przez Knillów tworzą ramy, dzięki którym rozwija się kontakt społeczny, ruch i zabawa jak również pełnią funkcję bazy wyjściowej dla rozwoju rozumienia i używania języka. Podstawowym założeniem programów jest stwierdzenie, że rozwój człowieka uzależniony jest od zdolności do nabywania, organizowania i wykorzystywania wiedzy o sobie. Przeznaczone są do pracy z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi o różnym poziomie rozwoju intelektualnego, społecznego i fizycznego. Autorzy oparli się na założeniu, że dotyk jest pierwszym wrażeniem, jakiego doznajemy tak więc od wrażliwości dotykowej zależy umiejętność nawiązania kontaktu z otoczeniem a następnie komunikacji z nim.
Dzieci z cechami autystycznymi, psychotycznymi naśladują ruchy mechanicznie i pobieżnie. Taki rodzaj ruchów może się przyczynić do braku kontaktu z własnym ciałem. Można temu zapobiec, jeśli terapeuta zmienia ruchy i zwraca uwagę dziecka na swoje działania, używając odpowiednio dobranych piosenek, ruchów i ekspresji werbalnej. Należy pamiętać, że dzieci z tendencjami autystycznymi łatwo wprowadzić w zakłopotanie. Dlatego ruchy wykonywane powinny być dla nich zrozumiałe, a poziom trudności powinien być zwiększany stopniowo.
Stosując Programy Aktywności możliwe jest zmienianie i modyfikowanie stereotypów i kompulsywnych ruchów przez użycie ich jako punktu wyjścia do wzajemnej komunikacji. Gdy dziecko staje się bardziej świadome własnego ciała i czuje się bardziej bezpieczne w kontakcie z terapeutą, jego potrzeba stereotypizacji zachowań może ulec ograniczeniu.
Zdobycie uwagi dziecka może być czasem bardzo trudne. Czasem dziecko , które nie uczestniczy w żadnej części programu, przyłącza się do grupy, w której się czuje bezpiecznie. We wczesnym stadium programu bardzo ważna jest osoba pracująca z dzieckiem, każdy sygnał dany dziecku musi być jasny i spójny. Aby uniknąć nadmiernej zależności dziecka od osoby prowadzącej, dobrze jest po prawidłowym wykonaniu programu zmienić partnera. Nie powinno to jednak być wcześniej, nim terapeuta nie będzie pewien, czy dziecko czuje się wystarczająco bezpiecznie wewnątrz ram programu i czy już może być związane z innym „partnerem”.
Metoda Knillów stosowana jest bardzo często jako metoda wspomagająca terapię dla osób ze spektrum autyzmu np. w przedszkolach terapeutycznych. Dzieci mogą uczestniczyć w zajęciach metodą Knillów kilka razy w tygodniu lub codziennie. Zajęcia uzupełniają podstawową terapię, pomagają dziecku nabywać:
• poczucia bezpieczeństwa,
• świadomości własnego ciała,
• wrażliwości na wzajemnie wysyłane sygnały,
• nawiązywać kontakt i komunikować się,
• podejmować aktywność.
Metoda jest dostępna w 6 wersjach tzw. Programach Aktywności. Dla dzieci z zaburzeniami rozwoju specjaliści zazwyczaj wykorzystują program wprowadzający. Pojedyncze zajęcia nazywamy sesją kontaktu.
Programy Knillów – tzw. Programy Aktywności mają 6 wersji
• Program wprowadzający
• Program I – aktywności koncentrują się na ćwiczeniu górnej partii ciała
• Program II – aktywności koncentrują się na ćwiczeniu dolnych partii ciała
• Program III – wymaga większej sprawności i umiejętności koncentrowania uwagi niż pierwsze 3 programy
• Program IV – najbardziej zaawansowany, dużą rolę odgrywa własna inicjatywa dziecka np. taniec
• Program specjalny – przeznaczony dla dzieci ze znaczną niepełnosprawnością ruchową.
Sesji zawsze towarzyszy specjalnie skomponowana muzyka, która rozwija się zawsze w taki sam sposób:
1. Muzyka wprowadzająca – spokojna i relaksująca, jest zapowiedzią sesji – pozwala dziecku wyciszyć się i nastawić na wykonywanie wspólnie aktywności.
2. Muzyka bardziej rytmiczna – pozwala wyłapywać aktywność partnera, zachęca do aktywności i do odpowiadania na ruchy wykonywane przez opiekuna.
3. Muzyka bardziej intensywna – sprzyja odważniejszym, większym ruchom i bliższemu kontaktowi.
4. Muzyka lżejsza i melodyjna – zachęca do zabawowego kontaktu.
5. Muzyka ponownie spokojna – dziecko ma okazję wyciszyć się i przetworzyć pozytywne momenty w spokojnej atmosferze.
Knillowie dużą wagę przykładają do przygotowania się do zajęć. Przed sesją określamy potrzeby partnera zastanawiamy się nad tym, co chcemy osiągnąć. Dobieramy: porę dnia, częstotliwość, temperaturę, miejsce, dbamy o zaspokojenie potrzeb i wygodne ubranie. Niezbędnym elementem sesji kontaktu jest obserwacja i refleksja nad tym co się dzieje. Pomocne jest nagrywanie sesji i rozmowy w grupach terapeutów/rodziców.
Przykłady ćwiczeń składających się na program wprowadzający
Początek: Przygotowanie maty
1. Kołysanie
2. Wymachiwanie rękoma
3. Zginanie i prostowanie rąk
4. Pocieranie dłoni
5. Zaciskanie i otwieranie dłoni
6. Ruchy palców
7. Klaskanie
8. Głaskanie:
 głowy
 policzków
 łokci
 brzucha
9. Przewracanie się
10. Relaksacja
Zakończenie: Chowanie maty

BIBLIOGRAFIA

1. Knill Ch., tłum. M. Piszczek, Dotyk i komunikacja. Podręcznik, Wydawnictwo: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa 1997.
2. Knill M., Knill Ch., Programy Aktywności, Świadomość Ciała, Kontakt i Komunikacja”, Warszawa 1995.
3. Metoda Knilla w pracy z dzieckiem autystycznym: źródło: http://www.edukacja.edux.pl/p-13670-metoda-knilla-w-pracy-z-dzieckiem-autystycznym.php [data dostępu: 10. 02.2020 r.].
4. Norweskie Programy aktywności Knillów w terapii dzieci niepełnosprawnych, źródło: http://poradnik-logopedyczny.pl/metody-programy/terapia-pedagogiczna/128/norweskie-programy-aktywnosci-knillow-w-terapii.html [data dostępu: 10.02.2020 r.].