Wpływ postaw rodzicielskich na rozwój dziecka

Decydujący wpływ na rozwój społeczny i emocjonalny dziecka wywiera jego
środowisko rodzinne, od niego dziecko przejmuje wzorce, postawy i role społeczne. Wpływ oddziaływań rodziców jest bardzo rozległy, dotyczy również rozwoju funkcji poznawczych, budzenia zainteresowań, kształtowania się równowagi uczuciowej, dojrzałości społecznej i formowania się pozytywnego obrazu samego siebie.

Charakterystyczny sposób postępowania rodziców wobec dziecka określa ich postawę rodzicielską, czyli tendencję do reagowania w określony sposób wobec dziecka, chodzi tutaj o względnie stały stosunek emocjonalny, który dominuje w sposobie odnoszenia się do dziecka i myślenia o nim.
Gdy rodzice przyjmują określoną postawę w stosunku do dziecka, to
konsekwencją tego będzie spostrzeganie, ocenianie i traktowanie dziecka w specyficzny sposób, charakterystyczny dla danej postawy.

Postawy rodzicielskie mogą być pozytywne, stwarzające odpowiednie warunki dla
prawidłowego rozwoju dziecka oraz negatywne, wpływające ujemnie na kształtowanie się osobowości dziecka.

Prawidłowe postawy rodzicielskie:

Postawa akceptująca dziecko.
Akceptować dziecko to znaczy przyjąć go takim, jakie ono jest, z jego cechami
fizycznymi, uosobieniem, możliwościami umysłowymi, zdolnościami i ograniczeniami.
Rodzice akceptujący kochają swoje dziecko miłością bezwarunkową za to, że jest, a nie za to, jakie jest. Kontakt z dzieckiem daje im satysfakcję i radość, a dziecku poczucie bezpieczeństwa. Dziecko czuje się pewnie w swoim domu, jest wesołe, otwarte i odważne.

Rodzice współdziałający z dzieckiem.
Postawa ta przejawia się w zaangażowaniu i zainteresowaniu rodziców zabawą oraz
pracą dziecka, a także w angażowaniu dziecka w życie rodziny, w zajęcia domowe - w miarę jego możliwości i umiejętności. Dziecko ma prawo do wyrażenia własnych opinii, przez co czuje się potrzebne i wartościowe. Jest ufne w stosunku do rodziców.

Rodzice uznający prawa dziecka.
Rodzice pozwalają dziecku swobodnie działać oraz dają mu do zrozumienia, że za
wyniki tego działania jest odpowiedzialne. Kierują dzieckiem przez stosowanie sugestii, wyjaśnienie i tłumaczenie, wspólne uzgadnianie swoich praw i obowiązków.

Dziecko przy takiej postawie rodziców wie czego się od niego oczekuje oraz, że te oczekiwania są na miarę jego możliwości. U dziecka kształtują się takie postawy, jak lojalność wobec rodziców, samodzielność i wiara we własne możliwości.

Rodzice dający dziecku rozumną swobodę.
Rodzice darzą dziecko zaufaniem i pozostawiają mu duży
margines swobody . Potrafią jednak utrzymać swój autorytet i odpowiednio kierować
dzieckiem . Dziecko z takiej rodziny jest bystre , pomysłowe , współdziała z rówieśnikami .

Rodzice przejawiający właściwe postawy rodzicielskie otaczają swoje dziecko opieką, dostrzegają i zaspakajają jego potrzeby, są cierpliwi, gotowi do tłumaczenia lub wyjaśniania.
Nawiązują bliski kontakt z dzieckiem, oparty na wzajemnej sympatii i zrozumieniu.
Cieszą się dzieckiem, widząc jego odrębność i osiągnięcia. Właściwa postawa sprzyja wszechstronnemu rozwojowi intelektualnemu i społecznemu.

Wielu rodziców prezentuje niewłaściwe postawy rodzicielskie, traktując dziecko jak
ciężar, jawnie okazując niechęć i brak szacunku. Nie interesują się nim i jego potrzebami, w stosunku do dzieci są surowi a nawet brutalni.

Negatywne postawy rodzicielskie:

Postawa odtrącająca.
Postawa ta występuje przy dystansie uczuciowym i dominacji rodziców. Dziecko jest
odbierane jako ciężar, opieka nad nim wzbudza niechęć rodziców. Wymagają od niego żelaznej dyscypliny, bezkrytycznego podporządkowania się wszelkim nakazom. Za najdrobniejsze przewinienia stosują surowe kary. Osiągnięcia dziecka są przemilczane, niedostrzegane, potknięcia zaś wyolbrzymiane. Postawa odtrącająca sprzyja rozwijaniu się u dziecka agresywności, nieposłuszeństwa, kłamstwa. Dziecko nie czuje się kochane i szczęśliwe, rodziców postrzega jako wrogów.

Postawa unikająca.
Postawę tą cechuje ubóstwo uczuć, wręcz obojętność uczuciowa, beztroska posunięta czasami do braku odpowiedzialności. Dziecko jest zaniedbywane pod różnymi względami, zarówno jego potrzeb emocjonalnych jak i w zakresie opieki nad nim, oraz braku konsekwencji w stawianiu wymagań i przestrzeganiu ich wykonania. Dziecko nie czuje się prawdziwie kochane, a brak oparcia w rodzicach skłania je do szukania uczuć i akceptacji w grupie rówieśniczej bądź w innych subkulturach.

Postawa nadmiernie wymagająca.
Postawę tą cechuje nadmierne koncentrowanie się na dziecku oraz dominacja
rodziców w postępowaniu z nim. Przy takiej postawie rodzice starają się zmusić dziecko, aby dostosowało się do wymogów, do wytworzonego przez nich wzoru, bez liczenia się z jego możliwościami i indywidualnymi cechami. Dziecku stawiane są zbyt duże wymagania, którym nie może sprostać.
Wysoka presja oraz nie możność podołania wymogom sprawia, że dziecko nabiera przekonania o swojej niskiej wartości. Odsuwa się od rodziców, którzy nie chcą go zrozumieć i pomóc przezwyciężyć problemy. Wzajemna niechęć może wywołać u dziecka apatię, agresję czasem bunt, a przede wszystkim bardzo niszczący brak wiary w siebie, we własne siły. Wygórowane wymagania uniemożliwiają radosne przeżywanie dzieciństwa.

Postawa nadmiernie chroniąca.
Rodzice prezentujący tą postawę również nadmiernie koncentrują się na dziecku,
jednak ich podejście jest bezkrytyczne. Dziecko uważane jest za wzór doskonałości, rodzice ulegają mu i usprawiedliwiają wszelkie wybryki i kaprysy. Pozwalają mu dominować nad sobą i całą rodziną. Z przesadną opiekuńczością wyręczają we wszystkich czynnościach również tych związanych z samoobsługą. Dzieci bardzo długo są niezaradne, niesamodzielne.
Postawa nadmiernie chroniąca może powodować, opóźnienie dojrzałości społecznej, może też doprowadzić do przekonania, że wszelkie jego wybryki będą tolerowane. Utrudni to wykształcenie hamulców powstrzymujących szkodliwe działania. Dziecko tak wychowywane może mieć problemy z nawiązywaniem prawidłowych relacji społecznych.

Ważnym aspektem wychowawczym jest jednolity front oddziaływań obojga rodziców,
przejawiający się w zgodności prezentowanych wartości i ustalonych zasad postępowania oraz stawianych wymagań. Jasno wyznaczone zasady stwarzają dziecku uporządkowany świat, uczą konsekwencji, dają poczucie ładu, bezpieczeństwa i harmonii.

Niewłaściwe postawy rodzicielskie wpływają na niemożność rozwinięcia się u
dziecka prawidłowej, realnej oceny samego siebie i potrzebnej każdemu człowiekowi
samoakceptacji.

Najlepszą dla uspołecznienia dziecka jest postawa akceptująca, sprzyja kształtowaniu przyjaznych uczuć i lojalności oraz rozwija zdolność do współdziałania, postawa ta pozytywnie wpływa na inne sfery rozwoju dziecka.
Postawy pozytywne umożliwiają akceptację samego siebie pomimo
istniejących braków, wad czy niedostatków.
Pomagają ukształtować pełną osobowość człowieka, który będzie potrafił żyć szczęśliwie.

Literatura:
1. Ziemska M. (1973): Postawy rodzicielskie, Warszawa, WP
2. Ziemska M. (1979): Rodzina a osobowość, Warszawa, WP
3. Jundziłł I. (1989): Trudności wychowawcze w rodzinie, NK
4. Katula S., (2006): Pedagogika rodziny, Toruń