Opis i analiza przypadku - dziecko z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim

Opis i analiza przypadku - dziecko z
niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim

IDENTYFIKACJA PROBLEMU
Dziecko jest objęte opieką poradni psychologiczno – pedagogicznej od roku 2015 roku z powodu opóźnionego rozwoju psychoruchowego oraz opóźnionego rozwoju mowy. Do czasu rozpoczęcia nauki w szkole dziewczynka korzystała z zajęć terapeutycznych. Do najbardziej zaburzonych sfer należały: percepcja, czynności poznawcze oraz mowa czynna. U dziecka stwierdzono ponadto występowanie dyslalii wielorakiej złożonej.
Kolejne badanie wykazało, że ogólna sprawność umysłowa dziecka przebiega nieharmonijnie i kształtuje się na poziomie upośledzenia intelektualnego w stopniu lekkim. U dziewczynki stwierdzono zaburzenia w rozumowaniu na materiale słowno – pojęciowym, mniejszą sprawność pamięci długoterminowej słownej oraz wyraźne cechy nadpobudliwości psychoruchowej. Ponadto zaznaczono, że uwaga dziewczynki jest słabo skoncentrowana na zadaniach i podatna na rozproszenie. Badania wykazały niski poziom myślenia przyczynowo – skutkowego. Wskazano na wolne tempo uczenia się wzrokowo – ruchowego. Za mocne strony dziewczynki uznano: zdolność do różnicowania danych spostrzeżeniowych, w tym szczegółów istotnych od nieistotnych oraz zdolność analizy i syntezy wzrokowej, orientacji, wizualizacji i wyobraźni przestrzennej.
Wywiad przeprowadzony z matką dziewczynki dostarczył informacji o stanie zdrowia dziecka. Z relacji rodzica wynika, że ciąża i poród przebiegały prawidłowo. Stan dziecka po porodzie był dobry – 9 punktów w skali Apgar. W okresie niemowlęcym dziewczynka nie przechodziła żadnych chorób wymagających hospitalizacji. Aktualnie także nie wymaga opieki lekarza specjalisty, nie przyjmuje żadnych stałych leków. Matka oceniła stan zdrowia dziecka jako dobry. W rodzinie dziewczynki nie było przypadków upośledzenia intelektualnego. Do najbardziej niepokojących objawów sugerujących nieprawidłowy rozwój dziecka, matka zaliczyła opóźniony rozwój mowy i dającą się zaobserwować, już we wczesnym okresie rozwoju, wyraźną nadpobudliwość.
Od początku nauki w szkole uczennica wykazywała trudności w kontaktach z rówieśnikami. Izolowała się od dzieci, wolała przebywać sama. Impulsywnie reagowała na niektóre zdarzenia i zachowania rówieśników. Na zajęciach z trudem skupiała uwagę. Wykazywała ciągłą potrzebę ruchu. Jednocześnie cechowała się dużą zaradnością w zakresie czynności codziennych. Odznaczała się ponadto wyjątkową dbałością o książki i przybory szkolne. Wokół jej miejsca pracy zawsze panował porządek. Do szkoły przychodziła przygotowana, systematycznie odrabiała prace domowe.
PRZEBIEG BADANEGO ZJAWISKA
Dziewczynka rozpoczynając naukę w klasie pierwszej, dała się poznać jako pogodne dziecko, jednak w jej zachowaniu można było zaobserwować dużą niepewności. W sytuacjach wywołujących u niej niepokój zadawała wiele pytań nauczycielowi, oczekując w udzielanych odpowiedziach potwierdzenia, że nie dzieje się nic złego i może czuć się bezpieczna. Głośno artykułowała swój sprzeciw wobec sytuacji dla siebie niewygodnych. Informowała nauczyciela o niewłaściwych zachowaniach rówieśników względem jej osoby, oczekując pomocy i wsparcia. Dość często zdarzało się jednak, że dokonana przez nią ocena postępowania kolegów była nieadekwatna do zaistniałej sytuacji.
Uczennica była bardzo wrażliwa na krytykę ze strony rówieśników, nie lubiła, kiedy ktoś zwracał jej uwagę. Jednocześnie miała duże problemy z racjonalną oceną własnego postępowania. Początek klasy drugiej był dla niej trudny. Często złościła się i potrafiła być uparta. Irytowała się na przykład, kiedy ktoś zajął "jej" miejsce w pierwszej parze (np. podczas wycieczki czy przejścia z klasy na salę gimnastyczną). W takich sytuacjach reagowała buntem i usiłowała narzucić własną wolę. Emocjonalnie reagowała na niepowodzenia i starała się przed nimi asekurować. Zdarzało się, że jeszcze przed przystąpieniem do realizacji zadania, a więc nie znając poziomu jego trudności, odmawiała jego wykonania, co sygnalizowała poprzez stwierdzenie "Ja nie umiem!". Podobne sytuacje zdarzały się na zajęciach wychowania fizycznego, kiedy to dziewczynka odmawiała udziału w ćwiczeniach. W dalszym ciągu w sytuacjach wymagających wykazania się empatią nie nawiązywała bezpośredniego kontaktu z danym uczniem, zadawała natomiast wiele pytań nauczycielowi – "Co się stało?", "Dlaczego?" Dziewczynka potrafiła także wyrażać pozytywne emocje i często to robiła. Cieszyła się głośno z pochwały i wielokrotnie podkreślała fakt jej otrzymania. Okazywała zadowolenie (za pomocą słów i gestów) z poprawnie wykonanego zadania. Liczne reakcje dziewczynki wskazywały na emocjonalny charakter jej zachowań.
Uczennica wykazywała dość niski poziom uspołecznienia. Z reguły nie inicjowała kontaktów z rówieśnikami. W sytuacjach bardziej swobodnych (np. przerwa) podchodziła do rówieśników, obserwowała ich działania, jednak nie brała bezpośredniego udziału w zorganizowanych przez nich zabawach. Niekiedy swoją obecność próbowała zasygnalizować niczym nieuzasadnionym krzykiem lub chaotycznym bieganiem wokół bawiącej się grupy uczniów. Sytuacja ta uległa częściowej zmianie, kiedy dziewczynka usiadła jednej ławce z koleżanką, z którą nawiązała bliższą więź. Odniosłam wrażenie, że dzięki temu poczuła się pewniej. Częściej włączała się do wspólnej zabawy, chętniej także brała udział w pracach grupowych, będąc w tym samym zespole, co koleżanka.
Niepełnosprawność intelektualna rzutuje nie tylko na sferę emocjonalno – społeczną, ale w oczywisty sposób wpływa także na wyniki w nauce.
Od początku nauki w szkole dziewczynka miała problemy z koncentracją uwagi. Bardzo trudno było jej się skupić na wykonywanym zadaniu. Zdarzało się, że - nie sygnalizując tego w żaden sposób - wychodziła z ławki i spacerowała po sali, albo przesiadała się na stojące obok krzesło, po czym wracała na swoje. Tę czynność potrafiła wykonywać parokrotnie. Dziewczynka często "wyłączała się" z zajęć i przenosiła swoją uwagę na treści niezwiązane z realizowanym tematem. Każdy bodziec, niemający znaczenia dla zdrowych dzieci, działał na nią rozpraszająco. W takich sytuacjach podejmowała rozmowę lub opowiadała o czymś, co w żaden sposób nie nawiązywało do tematu lekcji. Powrót do wykonywanej czynności i skupienie na niej uwagi trwał czasami bardzo długo. Pracowała w wolnym tempie, czasami domagała się przerwy w pracy. Z reguły nie podążała samodzielnie za rytmem zajęć. Dziewczynka w dalszym ciągu ma problemy ze skupieniem uwagi i inicjowaniem rozmów na lekcji. Coraz częściej jednak zdarzają się dni, a nawet dwu - trzydniowe okresy czasu, kiedy pracuje wytrwale i efektywnie. Poziom funkcjonowania uczennicy na zajęciach w dużej mierze uzależniony jest od dyspozycji dnia. W stanach napięcia emocjonalnego pracuje mniej efektywnie.
Kiedy jest spokojna, lepiej się koncentruje i aktywniej uczestniczy w lekcji. Wzorem innych dzieci zgłasza się do odpowiedzi i podchodzi do tablicy.
Wypowiedzi dziewczynki były zazwyczaj konstruowane w oparciu o proste zdania, często pojawiały się w nich agramatyzmy. Dysponowała ubogim zasobem słownictwa. Rozumiała i wykonywała proste polecenia słowne. Miała natomiast problem ze zrozumieniem bardziej skomplikowanych instrukcji. Rzadko wypowiadała się spontanicznie na temat swoich przeżyć. Słabo rozwinięta była mowa opowieściowa Opisanie historyjki obrazkowej ograniczała do nazwania elementów przedstawionych na poszczególnych obrazkach. Widoczne były u niej problemy z prowadzeniem dialogu i podążaniem za tematem rozmowy. Używane przez dziewczynkę słownictwo nie zawierało pojęć abstrakcyjnych. Potrafiła nauczyć się na pamięć krótkiego wiersza. Trudność sprawiało jej natomiast odtworzenie przebiegu zdarzeń w przeczytanym lub wysłuchanym tekście. Zauważyłam także, że nie potrafi zapamiętać przez dłuższy okres czasu treści omawianego tekstu. Uczennica bardzo dobrze opanowała umiejętność czytania, miała jednak problemy ze zrozumieniem czytanego tekstu. Cechował ją wysoki poziom graficzny pisma i duża poprawność ortograficzna. Wykonując obliczenia na dodawanie i odejmowanie, mnożenie i dzielenie, wspomagała się konkretami - przy czym samo zrozumienie istoty mnożenia i dzielenia było dla niej bardzo problematyczne. Zadania tekstowe rozwiązywała tylko przy pomocy nauczyciela. Często potrzebowała wizualizacji treści zadania, np. w postaci rysunku pomocniczego.
Trudności w nauce, jakie ma dziewczynka, są w większości charakterystyczne dla dzieci o tym stopniu upośledzenia. Trzeba jednocześnie podkreślić, że dobrze opanowała niektóre umiejętności, traktowane jako sprawiające problemy uczniowi z upośledzeniem intelektualnym w stopniu lekkim (m.in. czytanie, pismo zgodne z zasadami kaligrafii).
ZNACZENIE PROBLEMU
Zdiagnozowanie występujących w danym przypadku trudności i zaburzeń pozwala określić ich znaczenie dla funkcjonowania dziecka, a w dalszej kolejności wyznaczyć właściwe kierunki pracy dydaktyczno – wychowawczej i terapeutycznej.
Liczne zachowania dziewczynki mają podłoże emocjonalne i wpływają na jej stosunek do rówieśników. Brak umiejętności właściwej interpretacji zdarzeń i zachowań innych osób wywołuje u niej częsty niepokój i stanowi jedną z przyczyn ograniczonych relacji z rówieśnikami. Trudności w panowaniu nad emocjami powodują także problemy z dostosowaniem się do norm i zasad panujących w szkole. Ponadto utrudniony proces integracji z grupą rówieśniczą pozbawia dziewczynkę możliwości uczenia się zasad współpracy, współodpowiedzialności, a także współżycia w środowisku szkolnym. Taka postawa uczennicy może mieć negatywny wpływ na jej funkcjonowanie społeczne w dorosłym życiu. Towarzyszące dziewczynce napięcie emocjonalne wpływa także na jej zachowanie podczas zajęć. Skutkuje przede wszystkim trudnościami z koncentracją uwagi, co uniemożliwia dziecku uważne śledzenie przebiegu lekcji, a jednocześnie dezorganizuje pracę pozostałym uczniom. Dzieci, u których zdiagnozowano upośledzenie intelektualne w stopniu lekkim często charakteryzuje opóźniony rozwój mowy. Dziewczynka ujawnia lęk przed mówieniem, w następstwie czego zubożają się jej doświadczenia społeczne, w tym także zdolności do werbalnego komunikowania się z innymi osobami. Proces uczenia się dziewczynki determinują między innymi zaburzenia w obszarze pamięci. Myślenie, pozostające w fazie myślenia konkretno – obrazowego, sprawia, że większość operacji myślowych wykonuje ona pod warunkiem odwołania się do konkretu. Ogranicza to wyuczalność dziewczynki, która z trudem wnioskuje, przyswaja reguły i pojęcia, uogólnia, przewiduje. Uczennica wymaga stymulacji w zakresie funkcjonowania emocjonalno – społecznego. Konieczna jest także systematyczna praca nad pokonywaniem trudności w nauce. Brak odpowiedniego wsparcia może pogłębić zaobserwowane problemy.
PROGNOZA POZYTYWNA I NEGATYWNA
Prognoza negatywna – w przypadku zaniechania oddziaływań:
– nastąpi wzmożenie napięć emocjonalnych i poczucia niepewności,
– uczennica w dalszym ciągu będzie się izolować od grupy rówieśniczej,
– pogłębią się problemy z koncentracją uwagi, które wpłyną negatywnie na wyniki w nauce.

Prognoza pozytywna – w przypadku wdrażania oddziaływań:
- uczennica poczuje się bezpieczna i wartościowa,
- nawiąże bliższe relacje z rówieśnikami,
- wzrośnie poziom koncentracji uwagi, ulegnie poprawie zachowanie na lekcji,
- osiągnie lepsze wyniki w nauce.
PROPOZYCJE ROZWIĄZANIA, WDRAŻANIE, EFEKTY
Celem pracy dydaktyczno – wychowawczej z dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim jest wszechstronny rozwój, zgodny z ich możliwościami i potrzebami psychofizycznymi. Każde z tych dzieci jest inne, nawet pomimo podobnego poziomu sprawności umysłowej. Muszą być one zatem traktowane indywidualnie, zarówno pod względem diagnostycznym, jak i pod względem realizacji zadań w nauczaniu i wychowaniu. Niezbędnym warunkiem trafnych i skutecznych działań podejmowanych przez nauczyciela jest dokładne poznanie ucznia. W związku z tym pracę z dziewczynką rozpoczęłam od zapoznania się z dokumentacją psychologiczno – pedagogiczną. Następnie współuczestniczyłam w opracowywaniu Indywidualnego Programu Edukacyjno – Terapeutycznego. Podjęłam ścisłą współpracę z rodzicami uczennicy oraz pedagogiem specjalnym w celu ustalenia wspólnych kierunków pracy
Jako wychowawca klasy, do której uczęszcza dziewczynka, dużą uwagę przywiązywałam do budowania przez nią pozytywnego obrazu własnej osoby oraz wiary we własne możliwości. Zauważyłam, że uczennica pozytywnie reaguje na wszelkiego rodzaju pochwały. Dlatego też doceniałam każde jej, choćby najmniejsze, osiągnięcie. Częste pochwały pobudzały odwagę uczennicy, zachęcały do aktywności, w konsekwencji czego coraz chętniej zabierała głos na zajęciach.
Starałam się, aby podczas lekcji nie odczuwała presji i czuła się pewnie. Dbałam więc o to, aby cele stawiane do realizacji były adekwatne do jej możliwości. Mówiłam do niej prostym językiem, w razie potrzeby powtarzałam instrukcje, wyszczególniając w nich najważniejsze informacje. Wiele uwagi w pracy z dziewczynką poświęcam jej uspołecznianiu i kształtowaniu poczucia przynależności do grupy rówieśniczej. Zachęcałam ją do podejmowania obowiązków szkolnych we współpracy z pozostałymi członkami społeczności klasowej, takich jak pełnienie obowiązków dyżurnego czy dbanie o porządek w klasie. Prosiłam uczniów pełnosprawnych o to, aby zapraszali ją do zabawy w czasie przerwy, by umożliwić lepszą integrację dziewczynki z rówieśnikami. Także w tym celu angażowałam uczennicę w przygotowywanie różnych uroczystości szkolnych i klasowych. Zależało mi na tym, aby dziewczynka czuła się pełnoprawnym członkiem społeczności uczniowskiej.
Pracując z dziewczynką systematycznie rozwijałam w niej gotowość do podporządkowania się obowiązującym w szkole normom i zasadom. Uczennica systematycznie podejmowała próby racjonalnej oceny swojego postępowania i starała się akceptować ogólnie przyjęte zasady współżycia w społeczności szkolnej, co początkowo sprawiało jej dość dużą trudność. Jednakże konsekwentne odwoływanie się do ustalonych wcześniej reguł, przyniosło z czasem oczekiwane efekty.
Dziewczynka na zajęciach miała problemy z koncentracją uwagi, inicjowaniem rozmów nie mających nic wspólnego z tematem zajęć. Dlatego też duże znaczenie w pracy z niąmiał dobór odpowiednich form i metod nauczania. Z poczynionych przeze mnie obserwacji wynika, że włączenie uczennicy w proces dydaktyczny wymaga przede wszystkim stosowania metod aktywizujących, które poprawiają koncentrację dziewczynki, powodują wzrost zainteresowania realizowanym tematem, a w konsekwencji lepsze przyswojenie wiedzy i umiejętności.
Na zajęciach stosowane były także różne formy pracy, począwszy od indywidualnej pracy z dzieckiem, do pracy w grupie, a także pracy zbiorowej. Szczególnie duże znaczenie w przypadku uczennicy miała praca w grupach, podczas której, pełniąc rolę pełnoprawnego członka zespołu, miała możliwość współdecydowania o sposobach realizacji powierzonego zadania, co z kolei zwiększało jej poczucie pewności siebie oraz rozwijało wiarę we własne możliwości. Praca w grupach była ponadto bardzo wychowawcza. Dziewczynka uczyła się przestrzegania przyjętych przez zespół zasad, a także rozwijała w sobie umiejętność współpracy z drugą osobą.
Na zajęciach ogólnych z klasą uczennica doskonaliła swój zasób słownictwa. Uczyła się stawiać pytania i formułować odpowiedzi. Była wdrażana do uważnego słuchania tekstów czytanych przez nauczyciela oraz aktywnego uczestnictwa w zajęciach. Była również zachęcana do głośnego wyrażania swoich przeżyć i emocji im towarzyszących. Wspólnie z innymi dziećmi ćwiczyła omawianie obrazków, uczyła się opisywać przedmioty. Wiele uwagi w pracy z uczennicą poświecono na rozwijanie umiejętności matematycznych.
Podczas zajęć dziewczynka miała zapewnioną stałą pomoc pedagoga specjalnego, który na bieżąco dostosowywał realizowane treści programowe do jej możliwości. Ponadto, po zdiagnozowaniu potrzeb uczennicy, zaplanowano jej udział w zajęciach rewalidacji indywidualnej (dwa razy w tygodniu), terapii logopedycznej (raz w tygodniu) oraz w zajęciach z psychologiem szkolnym (raz w tygodniu), na które systematycznie uczęszczała.
Praca dydaktyczno - wychowawcza z dziewczynką przynosi powoli zamierzone efekty. W zauważalnym stopniu uległy wyciszeniu emocje uczennicy. Sprawia ona wrażenie bardziej pewnej siebie i rzadziej oczekuje wsparcia ze strony osób dorosłych. Coraz rzadziej także prezentuje postawę roszczeniową i chętniej podporządkowuje się poleceniom. Wciąż jednak wykazuje się pewną ostrożnością w kontaktach z rówieśnikami, choć można odnieść wrażenie, że czuje się wśród nich coraz swobodniej. Nadal dużą sympatią darzy dziewczynkę, z którą siedzi w jednej ławce, co szczególnie cieszy, gdyż pozytywna relacja dziewczynek ma na nią bardzo dobry wpływ.
Konieczna jest systematyczna praca nad poprawą koncentracji dziewczynki, wzbogacaniem zasobu słownictwa oraz kształtowaniem umiejętności komunikacyjnych. Dziewczynka nabrała większej odwagi w wypowiadaniu się na forum klasy. Nadal przekazuje swoje myśli w formie prostych zdań, ale na ogół w nawiązaniu do tematu. Z większym zaangażowaniem przystępuje do wykonywania ćwiczeń i zadań matematycznych. Bardzo dobrze pisze teksty pod względem ortograficznym, w zasadzie nie popełnia tego typu błędów.
Praca z dziewczynką daje wiele satysfakcji, tym bardziej, że jej efekty stają się powoli widoczne.