Program grupowej terapii logopedycznej

„Uczenie się mówienia jest prawdopodobnie największym skokiem intelektualnym w życiu jednostki, otwiera ono przed dzieckiem nowy świat,
świat pytań, rozumowania, komunikacji społecznej i opinii (na dobre i na złe!), które nadają ogromnego przyśpieszenia wszystkim innym rodzajom uczenia się i sprawiają, że dziecko zaczyna się nagle wydawać w pełni rozwiniętą osobą.”
Lise Eliot

Wstęp
Zadanie intensywnego przygotowania dziecka do szkoły polega- między innymi- na roztoczeniu troskliwej opieki nad ostatnią fazą kształtowania się mowy, tak aby była ona już dojrzała, gdy wstąpi w progi szkolne. Chodzi przy tym nie tylko o bogaty (w miarę wieku) zasób słownikowy, o logiczną, składniową i gramatyczną formę wypowiedzi, ale też o czystą i wyraźną mowę. Gdyby rozwój mowy wszystkich dzieci przedszkolu przebiegał prawidłowo, wystarczyłyby tradycyjne, ujęte programem, zajęcia ortograficzne. Niestety, tak nie jest, gdyż część dzieci przedszkolnych dotknięta jest różnorakimi zaburzeniami mowy .
W ciągu ostatnich lat mojej pracy zawodowej z dziećmi w wieku przedszkolnym i po przeprowadzeniu logopedycznych badań przesiewowych sprawdzających poziom artykulacji dzieci zauważyłam u dużej grupy dzieci występowanie zaburzeń mowy oraz wady wymowy – uwarunkowane nieprawidłowościami wynikającymi z: obniżonej sprawności narządów artykulacyjnych, nieprawidłowego oddychania ora zaburzeń słuchu fonematycznego. Dlatego też ważne jest, by dzieci uczyły się prawidłowych wzorców artykulacyjnych, oddechowych oraz, by były stymulowane słuchowo.
Najczęściej spotykane wady wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym.
• SEPLENIENIE MIĘDZYZĘBOWE Podczas realizacji głosek: s, z, c, dz lub sz, rz, cz, dż lub ś, ź, ć, dź język jest wsuwany między zęby.
• SEPLENIENIE BOCZNE Podczas realizacji głosek: s, z, c, dz lub sz, rz, cz, dż lub ś, ź, ć, dź język jest ułożony niesymetrycznie i strumień powietrza uchodzi prawą bądź lewą stroną.
• SEPLENIENIE PROSTE Dotyczy głosek: s, z, c, dz lub sz, rz, cz, dż lub ś, ź, ć, dź, mogą one być zastępowane np. szkoła =skoła lub śkoła; czapka =capka lub ćapka.
• KAPPACYZM I GAMMACYZM Głoski k oraz g zastępowane są odpowiednio przez głoski t oraz d, np. kot =tot.
• MOWA BEZDŹWIĘCZNA Zamiana p =b; t =d; f =w; s =z np. dom =tom, woda =foda, koza =kosa, kura =góra.
• RERANIE Nieprawidłowa realizacja głoski r.
• NOSOWANIE Nosowe brzmienie głosek ustnych (wrażenie kataru, zatkanego nosa).
Potrzeba stworzenia programu wiąże się ze wzrostem liczby dzieci potrzebujących pomocy w zakresie rozwoju mowy. Na zajęciach chciałabym dać możliwość kształtowania dobrych nawyków aparatu mowy dzieciom z problemami logopedycznymi. Podczas zabawy i różnorakich działań będę stymulować rozwój mowy i zachęcić do luźnych wypowiedzi poprawnych fonetycznie. Chciała bym by dzieci bawiły się mową ciągle ją doskonaląc i by zajęci sprawiały im przyjemność. Jestem przekonana, iż zajęcia poprawią funkcjonowanie aparatów mowy dzieci i utworzą podłoże do pracy podczas zajęć z terapii logopedycznej.

I. Założenia teoretyczne programu.
Po przeprowadzeniu wstępnych przesiewowych badaniach logopedycznych postanowiłam, że podzielę dzieci zakwalifikowane do programu na zajęcia na cztery grupy. Dwie grupy dzieci to uczniowie słabo mówiący i mający bardzo mały zasób słownictwa. Drugą grupę będą stanowić dzieci źle mówiące (źle realizujące głoski bądź
w ogóle nie realizując pewnych głosek).
Program przewiduje cykl zajęć logopedycznych w wymiarze jednej godziny tygodniowo w dwóch grupach dzieci 3,4 letnich, 5,6 letnich w rozbiciu na dwa półgodzinne zajęcia, które prowadzi logopeda. Czas realizacji programu: rok szkolny 2019/2029

II. Cele główne i szczegółowe.
By dziecko mogło poprawnie realizować głoski musi mieć sprawne narządy artykulacyjne: język, wargi, policzki, żuchwę, podniebienie miękkie. Ćwiczenia motoryki narządów mownych muszą iść w parze z usprawnianiem motoryki dużej – usprawniającej całe ciało. Dzieci, które mają problemy z bieganiem, wspinaniem się, ruchami naprzemiennymi, jazdą na rowerze – często przejawiają trudności w zakresie ruchów precyzyjnych (do których zaliczamy m.in. ruchy narządów artykulacyjnych).
Prawidłowe artykułowanie warunkowane jest również umiejętnością efektywnego oddychania i fonacji. Ćwiczenia oddechowe i fonacyjne mają na celu nauczenie różnicowania fazy wdechowej i wydechowej oraz wydłużenie fazy wydechowej.
U większości dzieci oddychanie jest już funkcją wykształconą, ale często zdarza się, że nie jest ono prawidłowe -co wynika z nieukończonego procesu dojrzewania psychoruchowego dziecka. Dzieci niejednokrotnie recytują wierszyki wymawiając frazy na wdechu i wydechu, przez co ich mowa jest przyspieszona, niewyraźna i cicha.

Głównym celem tego programu jest wspomaganie prawidłowego rozwoju aparatu mowy dziecka i trwałe go usprawnianie oraz zaangażowanie rodziców do świadomej współpracy nad rozwojem dzieci i kształtowaniem ich prawidłowej wymowy.
W dwóch grupach działania będą skierowane na rozwijanie mowy werbalnej. Głównym celem w tej grupie będzie nawiązanie dialogu, dzieci zaczną komunikować się słowami i stopniowo rozwijać, poszerzać zasób słownictwa. W następnych dwóch grupach działania skierowane będą na wywołaniu głosek, których nie było, bądź były źle realizowane. Oraz utrwalaniu ich w słowach, zdaniach i mowie potocznej.
Szczegółowe cele to:
• prowadzenie działań profilaktycznych, wśród dzieci najmłodszych prowadzących do zaszczepienia w nich prawidłowych nawyków artykulacyjnych;
• usprawnianie kompetencji językowych dziecka;
• doskonalenie mowy już ukształtowanej;
• motywowanie dzieci do wzbogacania słownictwa oraz pracy nad językiem;
• wdrażanie dzieci do twórczej aktywności słownej;
• zachęcanie do pracy nad małą i dużą motoryką oraz koordynacją pracy analizatorów: słuchowego, wzrokowego, czuciowego;
• mobilizowanie do wspólnej pracy nad sprawnością artykulacyjną, słuchową i wzrokową;
• wyrównywanie szans edukacyjnych dziecka;
• wzmacnianie wiary we własne możliwości, rozwijanie samoakceptacji i kształtowanie pozytywnej samooceny;

III. Etapy realizacji programu.

I. ETAP
Przeprowadzenie przesiewowych badań logopedycznych sprawdzających poziom artykulacji. Wyodrębnienie dzieci z problemami wymowy i wstępne zakwalifikowanie ich do programu.
Przedstawienie rodzicom wyników przesiewowych badań logopedycznych i zapoznanie ich z zamiarem wprowadzenia programu zajęć kształtujących dobre nawyki aparatu mowy dzieci w wieku przedszkolnym. Zapoznanie rodziców z celami głównymi
i szczegółowymi oraz z zasadami i metodami realizacji programu.
II. ETAP
Następnym etapem programu jest realizowanie cyklu zajęć grupowych, w czasie których rozwija się poszczególne funkcje związane z mówieniem, a także stymuluje się prawidłowy rozwój mowy.
III. ETAP
Ostatnim elementem programu jest dokonanie ewaluacji. Ewaluacja dokonywana będzie systematycznie na podstawie obserwacji dzieci i ich aktywności podczas prowadzenia zajęć. Po zakończeniu cyklu zajęć z dziećmi, osoba prowadząca przeprowadza powtórne przesiewowe badanie logopedyczne wśród dzieci uczestniczących w programie.

IV. Metody i zasady realizacji programu.

W czasie zajęć poza realizacją głównych i szczegółowych celów rozwijane i kształcone będą umiejętności prawidłowego oddychania i połykania oraz umiejętności motoryczne w zakresie motoryki dużej i małej, a także artykulacyjnej. Doskonalone będą również funkcje słuchowe oraz rozwijane umiejętności językowe w zakresie wymowy.
Realizując stworzony program, w pracy z grupami dzieci, należy stosować następujące ćwiczenia:
• Ćwiczenia ortofoniczne – doskonalą funkcjonowanie mechanizmów rządzących mową i wspomagają terapie logopedyczną.
• Ćwiczenia oddechowe – wyrabiają właściwy oddech dla mowy.
• Ćwiczenia narządów artykulacyjnych – usprawniają właściwe funkcjonowanie narządów mowy, wywoływanie głosek w izolacji, utrwalają ich poprawną realizację w sylabach, wyrazach, zdaniach. Należą do nich ćwiczenia: języka, warg, podniebienia miękkiego, żuchwy.
• Ćwiczenia emisyjno -głosowe – wyrabiają właściwą tonację, umiejętność modulowania siłą głosu i prawidłowe brzmienie głosek.
• Ćwiczenia stymulujące rozwój słuchu fonematycznego maja na celu usprawnienie odbioru bodźców prowadzą do rozróżniania głosek dobrze i źle wypowiadanych.
• Ćwiczenia i zabawy z muzyką.
• Ćwiczenia rozwijające słownik czynny i bierny.
• Ćwiczenia z zakresu koordynacji wzrokowo- słuchowo-ruchowej.
• Ćwiczenia orientacji przestrzennej.
Propozycje wyżej wymienionych ćwiczeń można znaleźć w licznej fachowej literaturze której kilka pozycji wymieniam w punkcie VII – literatura oraz w olbrzymich zasobach Internetu.

Podczas zajęć ważne jest także kształtowanie twórczej aktywności słownej poprzez tworzenie swobodnych tekstów, rymowanek, wyrabianie umiejętności posługiwania się mową poprawną pod względem gramatycznym. Podczas realizacji prezentowanego tu programu wykorzystane zostaną elementy następujących metod:
• metoda Weroniki Sherbourne,
• metoda Dobrego Startu,
• metoda Marii Montessori,
• metoda kinezjologii edukacyjnej.

Proponowane metody posiadają własną specyfikę i uwzględniają określony sposób postępowania. Dlatego jedne z nich będą częściej wykorzystywane na
zajęciach niż inne. Wspólne dla nich jest to, że wszystkie one prowadzone będą
w formie zabawy .
Ćwiczenia mowy w zespołach prowadzone będą przed dużym lustrem. Za dziećmi, również przodem do lustra siedzi nauczyciel. Dzieci patrząc w lustro będą naśladowały prowadzącą, widząc układ jej narządów mowy, jak i też swoich.
Pomieszczenie w którym zajęcia będą się odbywać będzie uprzednio wywietrzone. Ćwiczenia w zespołach trzy-, czteroosobowych prowadzone będą dwa razy w tygodniu po 20-25 minut. W pozostałe dni rodzic pokierowany przez nauczyciela powinien poświęcić choćby 5-10 minut dziennie na ćwiczenia.
W pierwszej grupie podczas pracy nauczyciel będzie wykorzystywał dużą ilość zabaw i ćwiczeń prowokujących do mówienia: śpiewanie piosenek, mówienie rymowanek, praca nad artykulacją samogłosek, spółgłosek i prostych wyrazach. W tej grupie będzie także na każdych zajęciach ćwiczony aparat artykulacyjny; ćwiczenia buzi i języka oparte na opowiadaniach i bajkach. Pojawią się także liczne ćwiczenia dźwiękonaśladowcze.
Zajęcia korekcyjne w drugiej grupie rozpoczynać się będą od ćwiczeń ściśle dostosowanych do rodzaju wady. Najpierw głoska źle artykułowana wywoływana będzie w izolacji ze szczególnym uwzględnieniem położenia języka w jamie ustnej. Kiedy będzie już opanowana wtedy łączymy ją z samogłoskami, a następnie przechodzimy do łatwych wyrazów mających ćwiczoną głoskę w nagłosie. Początkowo dzielimy wyrazy na sylaby by dziecko dobrze je opanowało. Z ćwiczeniami nie spieszymy się, każda głoska powinna być dobrze opanowana w nagłosie, śródgłosie
i wygłosie oraz zróżnicowana z głoską na którą była zamieniana.

V. Ewaluacja:

Przedmiotem ewaluacji będzie badanie efektów u dzieci objętych programem, ich zainteresowanie udziałem w zajęciach, chęć współpracy, zaangażowanie
w wykonywanie ćwiczeń, systematyczna praca na zajęciach i w domu.

Przedstawiony program zakłada, że w wyniku podjętych działań dziecko:
 Chętnie uczestniczy w prowadzonych zajęciach;
 Ćwiczy w grupie;
 Koncentruje się na wykonywanym zadaniu, ćwiczeniu;
 Ma sprawny aparat artykulacyjny;
 Poprawia się jego stan mowy lub wymowy;
 Ma wzbogacony słownik czynny;
 Wypowiada się poprawnie zdaniami złożonymi;
 Sprawnie komunikuje się z otoczeniem i nie przejawia logofobii (lęku przed mówieniem);

VI. Zakończenie

Program „Program zajęć kształtujących dobre nawyki aparatu mowy dzieci w wieku przedszkolnym” powstał w związku ze wzrastającymi problemami w zakresie prawidłowego rozwoju mowy i własnym doświadczeniami zawodowymi autorki.
Jestem przekonana o roli profilaktyki logopedycznej w skutecznym przezwyciężaniu prostych wad wymowy i poprawy mowy u dzieci. Zdaję sobie również sprawę z dużych możliwości oddziaływania na mowę dzieci w wieku przedszkolnym.
Głównym założeniem programu jest stymulowanie i wspomaganie rozwoju mowy dzieci w wieku przedszkolnym.

VII. Literatura :

1. Demel G., Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola. WSiP Warszawa 1978.
2. Chmielewska E., Zabawy logopedyczne i nie tylko. Kielce 2001, MAC
3. Styczek I., Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego, Warszawa 1982.
4. Rutkowska-Błachowiak I., Gimnastyka buzi na wesoło, Poznań 2008.
5. Sachajska E., Uczymy poprawnej wymowy. Warszawa 1992, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
6. Styczek I., Logopedia, Warszawa 1978. PWN
7. Sprawka R., Graban J., Logopedyczne zabawy grupowe. Gdańsk 2015, Wydawnictwo Harmonia.
8. Lise E., Co tam się dzieje, Poznań 2003. Wydawnictwo Media Rodzina.
9. Szłapa K., Tomasik I., Wrzesiński S., Krok po kroku, jak rozwijać mowę dziecka, Gdańsk 2014, Grupa Wydawnicza Harmonia.