Zabawa w przedszkolu i jej rola w życiu dziecka

„ Zabawa w przedszkolu i jej rola w życiu dziecka”

Zabawa jest dominującą formą aktywności dziecka w wieku przedszkolnym. To właśnie poprzez zabawę dziecko uczy się współżycia i współdziałania z rówieśnikami, zbiera nowe doświadczenia i informacje, doskonali umiejętności i sprawności oraz utrwala nagromadzone wiadomości. Dzięki zabawie dzieci uczą się samodzielności, zdyscyplinowania oraz przestrzegania zasad bezpieczeństwa. W wieku przedszkolnym dzieci najszybciej uczą się poprzez zabawę, która umożliwia im przyswajanie wiedzy w najciekawszy i najatrakcyjniejszy sposób. Bawiąc się są aktywne, wykazują niezwykłą ciekawość i entuzjazm. Uczą się systematycznie i we własnym tempie, angażując wszystkie zmysły. Rozbudzają także kreatywną i otwartą postawę wobec ludzi i otaczającej rzeczywistości.
Zabawa odgrywa niezwykle ważną rolę w życiu i ogólnym rozwoju dziecka. Jest ona swoistą drogą gromadzenia doświadczeń, uczenia się i ćwiczenia. Zabawa rozwija procesy poznawcze ( spostrzeżenia, wyobrażenia, pamięć, uwagę), doskonali czynności umysłowe ( takie jak: porównywanie, analiza i synteza, uogólnianie, wnioskowanie), wpływa na kształtowanie pojęć, rozwija uczucia, wzbogaca doświadczenia i wiadomości, rozwija zainteresowania, wyzwala zaciekawienie, budzi aktywność umysłową. Dzięki zabawie dziecko zaczyna uświadamiać sobie granice między światem fikcji, a światem rzeczywistym. Zabawy wpływają na rozwój uczuć rozwijają takie cechy jak min.: wrażliwość na cudze potrzeby, umiejętność liczenia się z innymi, panowanie nad sobą, hamowanie gwałtownych reakcji. W zabawie stają się dostępne uczucia partnerów zabawy. Rozwijają się uczucia sympatii i przyjaźni. Poprzez zabawy dzieci poznają normy i wzorce postępowania. Niezwykle ważne dla rozwoju dziecka są zabawy ruchowe, które zaspokajają u dziecka potrzebę ruchu, rozwijają koordynację ruchową, kształcą orientację przestrzenną, wspomagają rozwój mięśni i sprawności manualnych, a także umożliwiają dziecku wyładowanie energii.
Zabawa w poszczególnych okresach rozwojowych dzieci przybiera różne formy. Wraz z wiekiem dziecko w działalności zabawowej uświadamia sobie po co działa i jaki skutek może przez to działanie osiągnąć. Naśladownictwo w wieku przedszkolnym powoduje, że działanie dziecka staje się specyficzne- ludzkie. Dziecko coraz częściej operuje przedmiotami zgodnie z ich funkcją społeczną. Cechą zabaw dzieci 3- letnich jest krótkotrwałość. Dzieci 3-4-letnie nie potrafią jeszcze współdziałać w zabawie, bawią się przeważnie pojedynczo. Dzieci starsze rzadko bawią się indywidualnie. Zazwyczaj łączą się w 2-3-osobowe zespoły lub większe grupki. Zabawy dzieci 5-6-letnich charakteryzują takie umiejętności jak: współdziałania, przestrzegania ustalonych reguł, podporządkowywania się, przewodzenia, uzgadniania planu działania, dobierania odpowiednich zabawek.
W czasie działalności zabawowej dominuje uczenie się uboczne. Mimo woli, w różnych okolicznościach zabawowych, dziecko jest pobudzane do myślenia i mówienia. Poprzez zabawę dzieci uczą się planowania działań oraz przekazywania planu innym uczestnikom zabawy. Zabawy dzieci mają także ogromne znaczenie dla rozwoju ich mowy. W czasie zabaw konstrukcyjnych i dydaktycznych dzieci wzbogacają nie tylko słownik, lecz także pojęcia ( np. czasu, przestrzeni, liczby).
W okresie przedszkolnym zmianie ulega forma zabawy z samotnej bądź równoległej- obok siebie, na wspólną, która pod koniec tego okresu przybiera postać zabawy zespołowej. Do podstawowych form zabaw należy:
• zabawa samotna- dziecko bawi się samo i niezależnie od innych dzieci, innymi zabawkami, niekiedy rozmawia z kolegami, lecz nie nawiązuje kontaktu odnośnie czynności zabawowych,
• zabawa równoległa- dzieci bawią się obok siebie, nie współdziałają ze sobą,
• zabawa wspólna- dzieci bawią się razem, pożyczają i wymieniają zabawki i pomoce do zabawy wymieniają uwagi dotyczące czynności zabawowych, ale zabawa nie jest planowo zorganizowana, nie ma podziału ról,
• zabawa zespołowa- dziecko bawi się w grupie zorganizowanej dla celów wspólnej zabawy, czynności i role są podzielone, a jedno lub więcej dzieci organizuje i kieruje aktywnością całej grupy.
Z uwagi na inicjatywę i samodzielność dziecka, zabawy można podzielić na:
• spontaniczne- dziecko obiera sobie jej przedmiot, a w realizacji swoich zamierzeń stosuje metodę prób i błędów,
• zabawy spontaniczne z udziałem nauczycielki- nauczyciel powinien w określonych sytuacjach pokierować aktywnością dzieci, aby pomóc im zrealizować określone rezultaty. Szczególnie zabawy ruchowe wymagają zorganizowania warunków, aby dzieci mogły np. rzucać do celu,
• zabawy ustalone według określonych zasad- to głownie rodzaj zabaw dydaktycznych i ruchowych. Zabawy te stymulują ćwiczenia w samodyscyplinie, podporządkowaniu się wyznaczonym zadaniom.
W literaturze pedagogicznej można spotkać następujący podział zabaw dziecięcych właściwych dla wieku przedszkolnego:
• zabawa dydaktyczna- zabawa wg wzoru opracowanego przez dorosłych, prowadząca z reguły do rozwiązania jakiegoś założonego w niej zadania np. loteryjki, układanki, rebusy, krzyżówki, gry stolikowe,
• zabawa konstrukcyjna- zabawa polegająca na budowaniu różnych obiektów z klocków lub innych elementów,
• zabawa tematyczna ( twórcza)- zabawa w granie roli np. lekarza, kierowcy,
• zabawa ruchowa- zabawa wymagająca od uczestników częstych zmian miejsca, stosownie do obowiązujących w niej reguł. Przykładem takiej zabawy jest gra w berka, komórki do wynajęcia itp.

Wśród zabaw wyróżnić można:
• zabawy konstrukcyjne- polegają na budowaniu, tworzeniu dzieła z różnego rodzaju materiałów dostępnych w danej chwili- klocków, kamyków, patyków piasku, gliny, czy plasteliny. W zabawach zbiorowych następuje pewien podział czynności wśród dzieci np. jeden dostarcza materiał inny buduje.
• zabawy tematyczne- to zabawy w role, naśladowcze. Dziecko przyjmuje jakąś rolę, naśladuje, udaje kogoś lub coś. W postaci zabawowej dzieci wprowadzają w czyn to, co wcześniej przeżyły, poznały.
• zabawy ruchowe- zawierają różne elementy ruchów, zwłaszcza lokomocyjnych, jak bieganie, skakanie itp. Wiele zabaw ruchowych ma charakter zespołowy. Wśród zabaw ruchowych wyróżniamy: zabawy orientacyjno-porządkowe ( wyrabiają umiejętność oceny kierunku i odległości, orientację w przestrzeni, uczą biegania bez potrącenia, omijania przeszkód),zabawy bieżne, zabawy równoważne, zabawy z czworakowaniem , zabawy z elementem skoku i podskoku, zabawy z elementem wspinania, zabawy z elementem rzucania, zabawy rytmiczno-ruchowe ( wyrabiają poczucie rytmu, koordynację ruchową, ćwiczą oddech),
• zabawy manipulacyjne- występują najwcześniej już od momentu gdy dziecko osiągnie sprawność chwytania. W tych zabawach dziecko kieruje się własnym zainteresowaniem, bez udziału dorosłych, uczy się samodzielnie.
• zabawy badawcze- służą zaspokojeniu potrzeb poznawczych dzieci przez samodzielną działalność odkrywczą. Rozwijają sprawność umysłową dziecka, rozbudzają jego zainteresowania, pozwalają na nabywanie nowych doświadczeń, poznawanie świata.
• zabawy twórcze- stymulują rozwój dyspozycji twórczych dzieci. Wiek przedszkolny to okres intensywnego wyobraźni, fantazji, pomysłowości. Ma to związek z podejmowaniem przez dzieci działań w formie ekspresji plastycznej, werbalnej, ruchowej i muzycznej.
• zabawy teatralne- polegają na tworzeniu widowisk z dziećmi w rolach głównych. Celem zabaw teatralnych jest zdobywanie przez dzieci umiejętności poruszania się w przestrzeni, słuchania, wypowiadania się , współdziałania w zespole, rozwijania twórczej wyobraźni.
• zabawy tropiące- zawierają elementy chowania, szukania, tropienia, wodzenia po śladzie. Zapewniają dzieciom bezpośredni kontakt z rzeczywistością przyrodniczą i społeczną. Dzieci uczą się współdziałania w zespole, doskonalą percepcję wzrokową, uczą się zaradności, dostrzegania łańcuchów przyczyn i skutków.

Aby zabawa była dobra- sprawiała przyjemność, bawiła i uczyła, należy zapewnić dziecku jak najlepsze warunki. Podstawowe warunki dobrej zabawy to: odpowiednie miejsce, czas i dobrze dobrane zabawki do wieku, możliwości i zainteresowań dziecka, a oprócz tego naturalne zainteresowanie i zaangażowanie. Tak więc przy urządzaniu sali zajęć i ogrodu należy uwzględnić indywidualne, specyficzne warunki placówki przedszkolnej. Czynniki, które powinny być brane pod uwagę to: wiek dzieci, bezpieczeństwo, funkcjonalność urządzenia, względy estetyczne. Zarówno dobra zabawa, jak i dobra praca wymaga odpowiednio zorganizowanego warsztatu. Należy więc odpowiednio dobrać zabawki do różnorodnych zabaw. Zabawka jest bodźcem prowokującym dziecko do zabawy, musi być ona dostosowana do właściwości fizycznych i psychicznych dziecka. Istotną rolę odgrywa także czas zabawy. Za optimum organizacyjne należy uznać wprowadzenie okresów przeznaczonych na swobodną zabawę, z których pierwszy może mieć miejsce zaraz po przyjściu dzieci do placówki, a drugi następuje po przeprowadzeniu zajęć. Przy czym jeden z tych „ bloków zabawowych” powinien być realizowany na świeżym powietrzu. W zabawie istotny jest także udział dorosłych. Pomoc nauczyciela niezbędna jest w formie zachęcania dziecka do pokonywania trudności, a także pobudzania jego aktywności w pożądanym kierunku. Dorośli mogą uczestniczyć w zabawie bezpośrednio- przyjmując na siebie różne role , wpływając na zmianę treści i przebieg zabawy, podsuwając pomysły. Udział dorosłych może być także pośredni przez dostarczanie dzieciom kontaktów z otoczeniem, budzenie zainteresowań przyrodą, życiem społecznym, dostarczanie wiadomości ( wycieczki, obserwacje, utwory literackie), dostarczanie odpowiednich zabawek, gier, przyborów.
Zabawa w przedszkolu powinna dawać dzieciom radość, a jednocześnie uczyć je i rozwijać. Powinna być dla nich przede wszystkim źródłem radości.

Bibliografia:
1. Dymara B., Dziecko w świecie zabawy, Impuls, Kraków2009.
2. Okoń W., Zabawa a rzeczywistość, WSiP, Warszawa 1987.
3. Przetacznik- Gierowska M., Tyszkowa M., Psychologia rozwoju dziecka, WSiP, Warszawa 2000.
Opracowała:
Agnieszka Frąckowiak