Z badań nad dojrzałością szkolną

Problemy związane z dojrzałością szkolną doczekały się już wielu opracowań naukowych.
Pojęcie dojrzałości szkolnej tłumaczone jest ogólnie jako „stopień rozwoju umysłowego, społecznego i fizycznego dziecka umożliwiający mu opanowanie treści przewidzianych programem nauczania I klasy oraz przystosowanie się do życia szkolnego.
Bardziej szczegółowego opisu pojęcia dojrzałości szkolnej dokonuje W. Okoń w „Słowniku pedagogicznym”. Pisze on, że „dojrzałość szkolna, gotowość szkolna to osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych klasy pierwszej.
Dojrzałość szkolna zależy od warunków bytowych dziecka, wykształcenia rodziców, wychowania przedszkolnego, zdolności dziecka i jego zdrowia. Badania nad dojrzałością szkolną mają na celu ustalenie czynników warunkujących opracowanie narzędzi do masowych badań dojrzałości szkolnej oraz metod i środków psychopedagogicznych umożliwiających ogółowi dzieci osiągnięcie jeszcze przed pójściem do szkoły takiego poziomu dojrzałości szkolnej jaki jest niezbędny do zapewnienia im pełnego powodzenia szkolnego.”
Z analizy literatury wynika, iż powszechne wydaje się twierdzenie, że „dojrzałość szkolna wyraża się w określonym poziomie zarówno rozwoju fizycznego, umysłowego, emocjonalnego, jak i społecznego”.
Początkowo uważano, że osiąganie przez dziecko postępów w nauce jest możliwe wyłącznie dzięki odpowiedniemu poziomowi rozwoju umysłowego (badanego za pomocą testów). Okazało się jednak, że dzieci wykazujące się ilorazem inteligencji nawet wyższym niż przeciętny nie czynią w szkole zadawalających postępów. „Niezbędna okazuje się w uczeniu szkolnym umiejętność dowolnego (intencjonalnego koncentrowania uwagi na przedmiocie, wytrwałość wyrażająca się w podejmowaniu i odpowiednio długim trwaniu jednokierunkowych wysiłków zmierzających do realizacji wyznaczonego celu, gotowość do wykonywania zadań na polecenie, umiejętność korzystania ze wskazówek kierowanych do grupy, zdolność do uczestniczenia w zajęciach zespołowych.”
Szczegółowe wyjaśnienie pojęcia dojrzałości szkolnej znajdujemy również w „Metodyce nauczania początkowego” M. Radwiłowiczowej i Z. Morawskiej.
Autorki cytują za M. Kwiatkowską, że dojrzałość szkolna to „gotowość dziecka do rozpoczęcia nauki, zależna od poziomu jego ogólnego rozwoju, zwłaszcza zdrowia i zdolności przystosowania się do nowego środowiska. Dojrzałość szkolna to taki stopień rozwoju fizycznego i psychicznego, który czyni dziecko podatnym i wrażliwym na oddziaływanie szkoły i umożliwia mu regularną naukę w klasie I. Dzieci dojrzałe do nauki szkolnej są wystarczająco rozwinięte fizycznie i ruchowo.” Autorki podkreślają również, że dzieci takie posiadają także odpowiedni zasób wiedzy o świecie i orientację w bliskim otoczeniu.
Określenie, kiedy w rozwoju dziecka pojawia się moment najbardziej sprzyjający do podjęcia obowiązków szkolnych, jest bardzo istotny. Przy próbie określenia tego momentu pojawiają się zasadnicze pytania:
• jakie czynniki składają się na dojrzałość szkolną?
• które z czynników w sposób decydujący wpływają na osiągnięcie dojrzałości szkolnej?
• jakie działania powinno podjąć przedszkole, aby dziecko doprowadzić do osiągnięcia dojrzałości potrzebnej do podjęcia obowiązków szkolnych?
W toku poszukiwań pedagogiczno-psychologicznych wyłoniono dwa kierunki:
• pierwszy uznaje pierwszeństwo czynników poznawczych, podejmowane są próby określenia dojrzałości szkolnej z punktu widzenia potrzeb i wymagań szkoły.
• drugi wskazuje na takie czynniki decydujące o dojrzałości szkolnej jak: zdolność do działania intencjonalnego, czyli podporządkowanego wytkniętemu celowi oraz zdolność do rozumienia symboli”
Te dwa kierunki okazały się w przeszłości podstawa badań nad dojrzałością szkolną w Polsce.
W procesie przygotowania do podjęcia nauki szkolnej ważną rolę spełnia nie tylko oddziaływanie ze strony rodziców i przedszkola lecz także samorzutne zdobywanie doświadczeń przez dzieci w toku ich własnej działalności. Proces zdobywania doświadczeń przebiega inaczej u każdego dziecka. Duże znaczenie przypisuje się tu wpływom środowiska.
Już od dawna panuje przekonanie, że dzieci ze środowisk, w których są niekorzystne warunki rozwoju psychofizycznego powinny być jak najwcześniej kierowane do przedszkola, w którym mogłyby one dojrzewać do podjęcia obowiązków szkolnych.


Literatura:

1. Morawska Z., Radwiłowiczowa M., Metodyka nauczania początkowego, WSiP, Warszawa 1986.
2. Okoń W., Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1984.
3. Przetacznikowi M., Włodarski Z., Psychologia wychowawcza, PWN, Warszawa 1986.
4. Encyklopedia Powszechna, PWN, Warszawa 1987.
5. Wilgocka-Okoń B., Przedszkole a dojrzałość szkolna, Wychowanie w przedszkolu,
nr 9, 1997.