Zabawka - niezbędny element zabawy dziecka w wieku przedszkolnym

Zabawka- niezbędny element zabawy dziecka w wieku przedszkolnym.

Mówiąc o roli zabawy w rozwoju i wychowaniu dziecka w wieku przedszkolnym nie sposób pominąć znaczenia zabawek. Odgrywają one w rozwoju psychicznym i fizycznym dziecka podobną rolę, jak książki i pomoce dydaktyczne w pracy ucznia. Zadaniem ich jest bowiem wyzwalanie aktywności, rozwijanie sprawności, wzbogacanie wiadomości i doświadczeń. Do wszystkich zabaw w miarę możliwości i zainteresowań przedszkolaka potrzebne są odpowiednie zabawki.
Zabawki znajdujemy w wykopaliskach sprzed wielu tysięcy lat; kładli je troskliwi rodzice zmarłym dzieciom. Są znane człowiekowi tak długo, jak on istniej. Dostrzega się ich obecność na całej kuli ziemskiej, bez względu na kulturę, kolor skóry i osiągnięcia techniczne grupy ludzkiej. Są czymś niezbędnym dla naszej egzystencji, czymś, co łączy wielką ludzką rodzinę. Pomimo dużego zróżnicowania stanowią wartość uniwersalną, ponadczasową.
Zabawka towarzyszy dziecku przez cały okres życia przedszkolnego, stanowi przedmiot jego uczuć i przywiązania, pomaga w rozwoju i kształtowaniu całej jego osobowości.
Jak dotąd nie ma w Polsce ani na świecie jedynej, wyłącznie obowiązującej, definicji zabawki. Treść pojęcia ,,zabawka’’ ma bowiem szeroki zakres. W literaturze pedagogicznej i psychologicznej przyjęła się następująca definicja zabawki: ,, jest to przedmiot lub grupa przedmiotów wykonanych w celu pobudzenia zabawowej aktywności dziecka, stwarzając sposobność do poszerzania doświadczeń, gry wyobrazni stopniowego opanowania rzeczywistości.’’(Dunin- Wąsowicz)
Zabawka jest to przedmiot najbliższy dziecku, przedmiot, po który ono chętnie sięga, który prowokuje je do manipulowania nim, sprawia mu wiele radości.
Nauki pedagogiczne, a przede wszystkim psychologia, zgodnie utrzymują, że zabawki stanowią przedmioty odpowiadające wielu potrzebom dzieci oraz ich głównej formie działania- zabawie. Wszystkie dotąd opracowane teorie, wyjaśniające istotę i funkcje zabawy, niezależnie od swej treści wskazują na konieczność dostarczania dziecku zabawek od pierwszych miesięcy życia, aby ułatwić i przyśpieszyć jego rozwój fizyczny i psychiczny. Ta wysoka ocena wynika z faktu, że zabawki należą do przedmiotów, za pomocą których dziecko nawiązuje pierwsze kontakty z otoczeniem, one reprezentują ,,świat’’, jego rzeczy, zjawiska, ludzi i sytuacje. Mają zatem wartość nie tylko poznawczą, ale i społeczną, kształtują bowiem wyraznie sferę emocjonalną i czynnościową.
Wychowawcze znaczenie zabawki polega na tym, że jej treść wpływa na kształtowanie się zainteresowań dzieci, rozszerza ich horyzont umysłowy, a przede wszystkim umożliwia nauczycielce łatwiej zespolić w zabawie grupę dzieci. Dziecko w zabawie żywo reaguje na wszystko co jest związane z zabawką i na tym polega siła jej wychowawczego oddziaływania.
Obserwację różnorodnych zabaw dziecięcych ukazują, iż zabawką może się stać wszystko, zależnie od sytuacji. Z tego punktu widzenia zabawki można podzielić na trzy grupy:
- zabawki tzw gotowe- przedmioty, które zostały kupione lub zbudowane przez dorosłych właśnie jako zabawki i w takiej całkowicie gotowej postaci ofiarowane dziecku. Zabawki te są tak skonstruowane, iż prowokują dziecko do określonych działań. Zaliczyć do nich można różne gotowe zestawy do zabawy w pocztę, fryzjera, lekarza, szkołę. Należą do nich także samochody, kolejki i inne pojazdy, lalki uczesane, ubrane i umalowane, wózki dla lalek, zestawy mebelków do pokoju lalek, zestawy garnków i naczyń.
- zabawki tzw odkrywane - są to również w większości- przedmioty, które kupujemy w sklepie pod nazwą zabawka, ale różnią się od zabawek gotowych tym przede wszystkim, iż można się nimi bawić i wykorzystywać je w różny sposób, zależnie od własnej pomysłowości. Zaliczamy do nich różnorodne pudełka i pudełeczka, kubki, pojemniki, klocki, skakanki, wiaderka. Dziecko odkrywa więc różane sposoby korzystania z nich, czasami poddając je nieznacznej modyfikacji, dostosowuje do własnych potrzeb.
- zabawki stworzone przez dziecko, skonstruowane przez nie całkowicie samodzielnie lub z pomocą nauczycielki- są to te wszystkie przedmioty, które zostały zbudowane przez dziecko z różnorodnych materiałów. To ,, produkowanie’’ sobie samemu zabawek to nic innego, jak jeszcze jeden sposób panowania dziecka nad otoczeniem, a jednocześnie wspaniały przejaw, jak twórcze może być dziecko.
W przedszkolu dziecko potrzebuje różnych zabawek. Potrzebne mu są i te gotowe i te, które może na różne sposoby wykorzystywać. Ale chce także samo sobie te zabawki stwarzać. Dziecko tworząc sobie zabawkę, samodzielnie ją konstruując, przechodzi w sposób całkowicie płynny od zabawy do nauki i do ciężkiej wytężonej, mozolnej pracy.
Są zabawki proste, wykonywane w sposób prymitywny, wydałoby się ubogie. Ale często kawałek patyka, liść, łupina orzecha, szmatka stanowią w ręku dziecka zabawkę i to tą ukochaną. Zabawka bowiem to taki przedmiot, za pomocą którego dziecko może realizować swoje wizje, pomysły, może oderwać się od codzienności, od realnego czasu i miejsca.
Zabawką może stać się każdy z przedmiotów otaczających dziecko. Taki przedmiot- rekwizyt zaczyna bowiem być zabawką dopiero dzięki wyobrazni i działaniom dziecka.
Aby zabawka mogła spełniać swoje funkcje musi być dobrana w zależności od:
- rodzaju zabawy
- wieku dziecka
- miejsca zabawy
W ustaleniu tych kryteriów obowiązują pewne założenia. Zabawka powinna być dostosowana do właściwości fizycznych i psychicznych dziecka. Dla dzieci młodszych zabawki powinny być niezbyt duże, ciężkie i skomplikowane w konstrukcji. Dzieci młodsze nie planują zabawy, lecz waśnie zabawka stanowi bodziec wyzwalający ich aktywność. Wymagania dzieci starszych w odniesieniu do zabawek zmieniają się w związku z rozwojem zabaw konstrukcyjnych i tematycznych. Dzieci wstępujące do przedszkola są jeszcze w wieku zabaw manipulacyjnych. W wyposażeniu sali dla dzieci najmłodszych należy, obok zabawek gotowych przewidzieć materiał do manipulowania np : piramidki, sześciany, klocki itp. Zabawki gotowe powinny być niezbyt dużych rozmiarów umożliwiających swobodne posługiwanie się nimi. Dzieci przyjmują na siebie różne role, bawią się w ludzi różnych zawodów: dom, gospodarstwo, kierowców, murarzy itp., oraz rysują, wycinają, budują, majsterkują z różnorodnych materiałów. Bardzo lubiane przez dzieci są układanki oraz różnego rodzaju barwne mozaiki, loteryjki i obrazki. Zabawę należy tak zorganizować , aby dzieci miały się czym bawić i umiały korzystać z zabawek, sprzętu i materiałów do zajęć. Materiał do zajęć- sprzęt i zabawki muszą być dla każdego dziecka łatwo dostępne, umieszczone nisko tak, aby mogło samo wziąć, co mu potrzebne i odnieść na miejsce po zajęciu . Zabawki w pomieszczeniu i ogrodzie powinny być tak rozmieszczone aby dzieci nie skupiały się w jednym miejscu.
Program wychowania w przedszkolu w stosunku do zabawki wysuwa wymagania natury pedagogicznej, artystycznej i higienicznej. Zabawka powinna sprawiać dziecku radość zarówno swym przeznaczeniem jak i pociągającym wyglądem. Ma rozbudzać zainteresowania dzieci życiem i otoczeniem. Powinna przyczyniać się do wyrobienia wspólnoty, pobudzać do zabaw zespołowych, kształtując najbardziej wartościowe cechy osobowości dziecka. Ma wyrabiać u dzieci smak estetyczny, pobudzać je do twórczości. Dzieci nie lubią lalek, których ubrania są przyszyte do tułowia i nie nadają im się zdjąć, jeżeli włosów nie można uczesać i zapleść w warkoczyk. Zabawka powinna stanowić postać typową, Tm bowiem różni się od innych wytworów sztuk plastycznych. Zabawka powinna być śmieszna, wesoła, lecz nie karykaturalna. Karykatura zniekształca rzeczywistość, a więc może dać dzieciom niewłaściwe jej wyobrażenie.
Wymagania higieniczne w stosunku do zabawki polegają na tym, że przy posługiwaniu się nią dziecko nie powinno być narażone na jakąkolwiek krzywdę, skaleczenie, zadraśnięcie itp. Powinny być pomalowane pięknymi, lecz nieszkodliwymi farbami, gdyż dzieci często biorą je do ust, a wówczas substancje trujące mogłyby przeniknąć do organizmu dziecka. Zabawki powinny być łatwe do mycia, wyparzania, prasowania, powinny być trwałe. Nietrwałe sprawiają dzieciom zmartwienie, przykrość i są nieraz przyczyną płaczu.
Współcześnie obserwuje się rozszerzenie zasięgu i dostępu dzieci do zabawek, spowodowany wzrostem kultury społeczeństw, w tym zwłaszcza wiedzy o dziecku i troski o nie. Zabawki mogą być jednak mniej lub bardziej pożyteczne, niekiedy nawet mogą okazac się pod różnymi względami szkodliwe( np. militarne)i dlatego nie jest obojętne, jakie zbawki oddaje się do dyspozycji dzieci w przedszkolu. Często nawet wyrywkowe obserwacje wytworów polskiego przemysłu zabawkarskiego pozwalają twierdzić, że przedmioty te nie stanowią odpowiednich – z punktu widzenia optymalizacji rozwoju dziecka- desygnatów nazwy ,,zabawka”. Stwierdzenie to jest raczej niezależne od głoszonych opinii o zwiększeniu asortymentu produkcji zabawek dla dzieci w różnych etapach życia itp. Tak więc, czy i w jakiej mierze współczesna produkcja zabawek oparta jest na znajomości rozwoju dziecka, to problem ciągle otwarty, który długo jeszcze będzie dyskutowany. Obecnie nie wystarcza już bowiem świadomość, że w ogóle produkujemy zabawki, ale powstaje konieczność produkowania tych wyrobów o określonych i społecznie pożądanych cechach. Nad ich produkcją jednak coraz częściej czuwają pedagodzy i plastycy, dzięki czemu istnieje nadzieja, że staną się one ważnym czynnikiem prawidłowego rozwoju dziecka. Wysuwa się bowiem postulat produkowania zabawki nowoczesnej, pobudzającej aktywność i wyobraznię dziecka.