Twórczość plastyczna dziecka. Inspirowanie do ekspresji plastycznej

Twórczość ekspresyjna jest jedną z podstawowych działalności plastycznych dziecka. To nic innego jak jego wewnętrzna potrzeba. Dziecko odkrywa i kreuje swoją rzeczywistość. Dlatego tak ważna jest troska o jego wewnętrzną potrzebę, jaką jest owa ekspresyjna twórczość.

Dzieci przy pomocy prostych środków artystycznych (malowanie, rysowanie, wycinanie) przedstawiają różne osoby, przedmioty, wydarzenia. U większości dzieci czynności te mają charakter samodzielny i twórczy. Jednak dzieła poszczególnych dzieci różnią się znacznie od siebie pomysłem, treścią, formą. Sprawia to, że dziecko posiada swój własny twórczy styl.

Na temat twórczości zgromadzono niezwykle bogatą i różnorodną literaturę. Podstawowe pojęcia, które wiążą się z twórczością to:
- aktywność twórcza,
- proces twórczy,
- dzieło twórcze,
- myślenie twórcze,
- postawa i osobowość twórcza.

Twórczość to aktywność, działalność, która polega na łączeniu elementów znanych i na samodzielnym poszukiwaniu w celu uzyskania nowych całości. Jej przeciwieństwem jest aktywność odtwórcza (mechaniczne naśladowanie) .

Działalność plastyczna dziecka, jest ściśle związana z jego rozwojem. Łączy elementy zabawy oraz fantazji z poznaniem zmysłowym świata, który je otacza. Naturalna ciekawość dziecka zanika z wiekiem. Jednak kiedy tylko dziecko jest w stanie chwycić do ręki przedmiot, zaczyna rysować (choć na początku są to tylko chaotyczne bazgroty). W czasie rysowania i malowania, dziecko rozwija swoją wyobraźnię twórczą, opowiada różnego rodzaju historie. Jest to świadectwo rozwoju inteligencji małego człowieka . Wyobraźnia u młodszych dzieci jest motorem twórczej aktywności „(...) zdolność przedstawiania sobie nieobecnych przedmiotów i łączenia obrazów, sytuującą się w połowie drogi między postępowaniem racjonalnym a myśleniem indywidualnym” .

Twórczość plastyczna u dzieci w przedszkolu i kierowanie nią odgrywa w życiu dziecka ważną rolę. Wzrasta wrażliwość estetyczna ucznia i jego zdolności artystyczne. Dzieci zaczynają stopniowo wrastać w sztukę oraz kulturę artystyczną. Dlatego okres przedszkolny jest szczególnym okresem rozwoju dziecka. W czasie zajęć plastycznych dziecko pracuje żywo i twórczo. Towarzyszy mu wysiłek umysłowy, dzięki któremu dziecko uświadamia sobie, jakie należy zastosować środki w celu osiągnięcia danego celu. Młody artysta wówczas zmuszany jest do zastanowienia się, a jego wyobrażenia stają się sprecyzowane i dokładne.
Twórczość plastyczna jest dla dziecka źródłem przyjemności estetycznej oraz radości. Potrafi ono bowiem samo coś zdziałać, a przy tym poznaje otaczający go świat. „Zajęcia artystyczno techniczne przyczyniają się nie tylko do kształtowania u dzieci procesu twórczego myślenia, lecz także ich charakteru i postępowania” .

Jakie są więc metody pobudzenia rozwoju twórczego myślenia, a co za tym idzie także twórczości plastycznej? Oto kilka przykładów:
- technika wskazówek słownych – polecenia mają charakter ogólny, lub bardziej szczegółowy; jednak należy zastanowić się nad ilością stosowanych wskazówek, które mogą prowadzić do zachowań biernych uczniów
- technika stymulacji pytań, w której to ucznia motywuje się do zadawania pytań w sytuacji braku wiadomości
- technika zadania pomocniczego – sprowadza się do polecenia wykonania prostszego zadania w momencie, gdy dziecko nie potrafi rozwiązać podanego przez nauczyciela zadania
- technika odroczonego wartościowania – wzrost liczby i jakości pomysłów na rozwiązanie
- technika łączenia odległych elementów – czyli łączenie takich elementów, które jakby się wydawało, nie mają ze sobą nic wspólnego .

Omawiając twórczość plastyczną dziecka, należy zastanowić się, czym może być ona inspirowana. Wiele prac plastycznych inspirowanych jest muzyką. To ona pobudza dzieci do twórczości plastycznej. Odpowiedni nastrój rozbudza twórczość dziecka, jego wyobraźnię. Dzieci słuchając utworu, wybierają odpowiednią dla siebie technikę. Może być to zarówno malowanie, jak i rysowanie, wyklejanie, lepienie. Działalność plastyczna dzieci może być też inspirowana utworami literackimi. Może być to bajka, wiersz . Inspiracją do działalności plastycznej może być również wycieczka, np. na łąkę. Dzieci mogą malować wówczas kwiaty, zwierzątka mieszkające na łące, drzewa .

Oto plan przykładowej lekcji rozwijającej twórczość plastyczną uczniów w klasie I:
1) Powitanie dzieci, przygotowanie warsztatu pracy.
2) Wytworzenie przez nauczyciela nastroju, pobudzenie wyobraźni dziecka (np. poprzez słuchanie muzyki).
3) Wybór tematu pracy – „Nasze święto” (odnośnie festynu w którym dzieci uczestniczyły).
4) Ustalenie, jaka będzie forma pracy uczniów (praca indywidualna).
5) Wybranie techniki przez uczniów .
6) Pogrupowanie uczniów, rozmieszczenie uczniów w sali, ze względu na daną technikę i możliwość korzystania z tych samych materiałów.
7) Praca dzieci – twórcze podejście do zadania, wykonywanie pracy przy dźwiękach melodii.
8) Posprzątanie stanowiska pracy.
9) Urządzenie przez dzieci wystawy prac.
10) Ocena prac, angażowanie uczniów w ich oceny .

Wykonywanie prac plastycznych daje dzieciom ogromną satysfakcję. Dzieci lubią wyzwania. Farby, kredki, czysta kartka to dla nich inspiracja do tworzenia twórczych dzieł. Nie ma rzeczy brzydkich i niepotrzebnych. Jednak do owej twórczej aktywności trzeba dzieci nie tylko zachęcać ale także i przygotować. Można na przykład dziecko zapytać: Co chce do ciebie powiedzieć czysta kartka? Dzieci wówczas przedstawiają wiele ciekawych pomysłów, stają się aktywne i twórcze, w tym co mówią. Za pomocą środków plastycznych wyrażają swoje wewnętrzne przeżycia. Jednak bardzo ważne jest, aby wszystkie działania twórcze dokonywały się w atmosferze radości i swobody. Dzieci chętnie uczestniczą wówczas w lekcji oraz różnego rodzaju konkursach .

W procesie rozwijania twórczej plastyczności niezwykle ważną rolę ma sam nauczyciel. To on motywuje uczniów, inspiruje ich do działania. Nauczycie zna bowiem różne stadia rozwoju dziecka, a inspirowanie ekspresji plastycznej dziecka nie może odbywać się bez tej znajomości.

Zdolności twórcze przejawiać się będą poprzez:
- fantazjowanie, rozwijanie twórczej wyobraźni
- rozwiązywanie zadań nietypowych, które mają więcej niż jedno rozwiązanie
- wrażliwość emocjonalną
- pamięć wzrokową, spostrzegawczość

Oto przykładowe ćwiczenia plastyczne, które rozwijają wyobraźnię twórczą:
● Kleksografia
- materiały: kartka, czarny tusz, farby lub pisaki, słomiane rurki
Nauczyciel rozdaje kartki z plamą tuszu . W pierwszej fazie ćwiczenia dzieci dzielą się skojarzeniami, jakie przychodzą im do głowy w związku z ową plamą na papierze. Nauczyciel jest osobą, która wysłuchuje, ale nie ingeruje w skojarzenia. W drugiej fazie zadania dzieci za pomocą rurek rozpryskują tusz, nadając mu kształt. Następnie domalowywują resztę kompozycji.

● Dekalkomania (z użyciem kredek świecowych)
- materiały: kredki świecowe, pergamin, kolorowe kartki papieru, gazety.
Kartkę pergaminu pokrywamy kredką świecową, składamy na pół i zaprasowujemy delikatnie pod dwoma kartkami gazet. Szybkie odklejenie warstw w czasie prasowania daje efekt rozmytych plam (przypominających krajobrazy).Powstały obrazek oglądamy wraz z dziećmi, dzielimy się swoimi skojarzeniami.

Oto inne przykłady niektórych technik malarskich:
Techniki malarskie: kolaż, fotomontaż.
Kolaż
Materiały: kolorowe czasopisma, blok techniczny lub rysunkowy, nożyczki, klej, kredki lub farby.
Nauczyciel rozdaje uczniom zdjęcia wycięte z kolorowych gazet. Uczeń przykleja je w dowolnym miejscu na kartce, a następnie domalowuje kontynuację zdjęcia. Dziecko może w ten sposób tworzyć abstrakcyjne, fikcyjne kompozycje. Inną możliwością jest stworzenie przez dzieci (na bazie zdjęć) historyjki, scenki (może ona być straszna, lub śmieszna).
Fotomontaż
Materiały: kolorowe czasopisma, klej, nożyczki, blok techniczny.
Jest to technika podobna do kolażu, z tą tyko różnicą, że nie używa się dodatkowych narzędzi malarskich i rysunkowych, a jedynie wykorzystuje się zdjęcia.

Techniki graficzne: stemple z ręki, monotypia.
Stemple z ręki
Materiały: farby, pędzel, blok.
Dzieci malują swoją dłoń farbkami, następnie odciskają ją na kartce. Kiedy praca wyschnie, dzieci odwracają kartkę i próbują dostrzec w niej postać zwierzęcia. Następnie za pomocą innej, bardziej rozwodnionej farbki, nanoszą ją na dobitą dłoń (robią plamę). Jest to tułów zwierzęcia. Kolejna czynnością jest domalowanie pozostałych, charakterystycznych dla danego zwierzęcia elementów.
Monotypia
Materiały: pędzel, arby plakatowe, blok.
Na kartkę bloku nakładamy gęste, lub płynne farby (robimy plamy). Następnie przykładamy do owej kartki inną, dociskamy. Na końcu rozdzielamy oba arkusze papieru.

Rzeźba: potwór z masy solnej, wyczarowane z przydrożnych kamieni.
Potwór z masy solnej
Materiały: masa solna, kubek (np. po jogurcie), kapscle, patyki, itp., miska.
Najpierw należy wyrobić masę solną. Ową masę należy nałożyć na kubek (odwrócony dnem). Następnie dzieci zaczynają tworzyć swoje potwory. Tutaj zaczyna się twórcza część pracy. Dzieci, mając do dyspozycji patyki, kapsle i inne przedmioty, starają się zrobić niezwykłego, dziwacznego potwora. Po wyschnięciu dziecko może pomalować swoją rzeźbę.
Wyczarowane z przydrożnych kamieni
Materiały: kamienie (różnej wielkości i o różnych kształtach), pędzle, farby.
Zadaniem dziecka jest dokładne przypatrzenie się kamieniu, i zastanowienie się, w co można go zmienić. Każde dziecko ma własne, indywidualne pomysły, zamienia kamień w to, co tylko chce .

W okresie wczesnoszkolnym i przedszkolnym twórczość plastyczna jest spontaniczna i niezwykle istotna w kształtowaniu postaw młodego człowieka i jego spojrzenia na świat„(...) plastyka w wychowaniu naszych dzieci odgrywa ogromną żywotną rolę. Proces rysowania, malowania czy konstruowania jest skomplikowanym aktem, w którym dziecko łącząc nowe elementy stwarza nową sensowną całość (...) dziecko ujawnia jak myśli, czuje i widzi (...). Dziecko wypowiadając się artystycznie w sposób charakterystyczny dla swojego poziomu rozwojowego, uczy się niezależności myślenia i wyrażania swoich sądów środkami, jakimi dysponuje. Natomiast dziecko, które jedynie naśladuje, może stać się w wypowiedziach zależne od innych, przejmuje bowiem ich sądy i środki wyrazu” .

Bibliografia:

●Leśniewska B., Stwarzamy warunki twórczej aktywności, W: Wychowanie w przedszkolu, Nr.3, 2007.
●Lowenfeld V., Lambert Brittain W., Twórczość a rozwój umysłowy dziecka, Warszawa 1977.
●Michejda – Kowalska K., Czy kolor różowy może być smutny. Warszawa 1987.
●Rychter E., Inspiracje plastycznej twórczości W: Wychowanie przedszkolne, nr 9, 2006.
●Stowecka A., Stymulowanie rozwoju wyobraźni uczniów klas początkowych przez zajęcia plastyczne, W: Nauczanie początkowe, nr. 3, 2007.
●Szuman S., Sztuka dziecka, Warszawa 1990.
●Sillami N. , Słownik psychologii, Katowice 2002.
●Tarnowska – Kwiatowska M., Zajęcia artystyczno techniczne w przedszkolu, Warszawa 1959.