Autorytet nauczyciela

„Najgorzej, gdy szkoła ucieka się do takich metod, jak zastraszanie, przemoc czy sztuczny autorytet. Metody te niszczą u uczniów naturalne odruchy, szczerość i wiarę w siebie, czyniąc z nich ludzi uległych”
/Albert Einstein/

Nauczyciel to osoba, która posiada zdobytą przez siebie wiedze, umiejętności i potrafi je przekazać. „Człowiek trudniący się (najczęściej zawodowo) uczeniem kogoś, wykładowca jakiegoś przedmiotu, udzielający lekcji” . Inne znaczenia tego słowa to: dydaktyk, pedagog, wykładowca, lektor. Zajęcie to nie obniża się tylko do funkcji nauczania wiedzy, ale łączy się też z wychowaniem młodego pokolenia. Przekazaniem wartości moralnych, ukazanie właściwej drogi w życiu oraz bycie oparciem. Cechą, które odmienia go od innych jest odpowiednie indywidualne podejście do każdego ucznia, oraz sprawiedliwość w jego ocenianiu. Liczy się również umiejętność rozmawiania z uczniem, by podczas konwersacji dowiedzieć się, czego potrzebuje, jakie ma braki lub, czego się obawia. Zgodnie z uznawaną definicją nauczyciel to „odpowiednio przygotowany specjalista do prowadzenia pracy dydaktyczno-wychowawczej (nauczającej) w instytucjach oświatowo-wychowawczych, a więc w szkołach, przedszkolach, na kursach lub innych placówkach pozaszkolnych lub poszkolnych” .
Nad kwestią nauczyciela, nauczyciela który jest autorytetem, nad cechami, jakie powinien posiadać oraz zadaniami, jakie powinni wykonywać rozmyślano już od dawna. Pedagogowie opisujący sylwetki nauczyciela, pod uwagę brali duszę, talent pedagogiczny i osobowość. Współcześnie najkrócej ujmując kwalifikacje dające możliwość dobrze wykonanej pracy i osiągnięcie sukcesu nazywane są kompetencjami. Obecnie powszechnie uważa się, iż tylko ludzie posiadający dobre wykształcenie i wysokie kompetencje mogą być profesjonalistami. W. Strykowski uważa, iż: „ o profesjonalnym i skutecznym działaniu nauczyciela decydują jego różnorodne kompetencje, które powinny mieć charakter dynamiczny, a więc być ciągle rozwijane i doskonalone”.
Prawdą jest, iż „współczesny nauczyciel powinien być przede wszystkim szczery i uczciwy, powinien przedstawiać cechy godne naśladowania. Otwarty na problemy uczniów. Wyrozumiały, ale jednocześnie stanowczy. Powinien być z uczniem na przyjacielskiej stopie, ale obie strony nie mogą zapominać, jak należy się odnosić do siebie” . Mówiąc o tym, iż nauczyciel powinien posiadać cechy godne naśladowania, niezbędne jest zastanowienie się nad pojęciem „autorytetu”, bo nim zdecydowanie powinien być nauczyciel.
Autorytet wg słownika języka polskiego to:
- ogólnie uznana czyjaś powaga, wpływ, znaczenie;
- osoba, instytucja, doktryna, pismo itp. cieszące się w jakiejś dziedzinie lub w opinii pewnych ludzi szczególnym uznaniem, poważaniem;
W.Okoń w Słowniku pedagogicznym podaje następującą definicję tego pojęcia:„autorytet (łac. auctotitas – powaga, znaczenie), wpływ osoby lub organizacji cieszącej się ogólnym uznaniem na określoną sferę życia społecznego. Autorytetowi nauczyciela szczególnie łatwo ulegają dzieci w młodszym wieku szkolnym. W klasach wyższych obserwuje się wzrost krytycyzmu i osłabienie roli autorytetu nauczyciela, niekiedy zaś nawet zanik wszelkich autorytetów” .
Duże znaczenie dla efektywności pracy dydaktyczno – wychowawczej ma autorytet nauczyciela. Pojęcie nauczycielskiego autorytetu wzbudza jednak wiele kontrowersji w zależności od sposobów jego pojmowania.
Autorytet nauczyciela to zespół wielu różnorodnych właściwości nauczyciela, dzięki którym uczeń bez wyraźnych nakazów i bez strachu przed karą ulega wychowawczemu pływowi nauczyciela, a w szczególności chętnie uczy się stosować do jego wymagań.
Każdemu działaniu, zarówno w sferze dydaktycznej, jak i wychowawczej czy opiekuńczej, powinna towarzyszyć nieustanna refleksja - jak na postępowanie nauczyciela zareaguje dany uczeń. „Cały proces dydaktyczno-wychowawczy nie dokonuje się automatycznie, lecz realizuje się i ożywia dzięki działalności nauczyciela wychowawcy. Osobowość nauczyciela, jego umiejętności zawodowe, autorytet i postawa ideowo-moralna odgrywają bardzo ważną rolę w procesie dydaktyczno-wychowawczym. Nauczyciel jest organizatorem, kierownikiem i opiekunem tego procesu” .

Wyróżniamy różne typy autorytetów i tak mamy:
Autorytet wewnętrzny- dobrowolna uległość innych osób i chęć do podporządkowania się , spowodowane odczuwanym podziwem i uznaniem. Osoba taka ma niezwykłe cechy charakteru i wyznaje wartości, które konsekwentnie realizuje całym swoim postępowaniem. Jest to typ autorytetu niezwykle wskazany do zaistnienia właśnie w szkole, gdyż młodzi ludzie potrzebują osób o jasnych wartościach, które postępują zgodnie ze swoim kodeksem.
Autorytet zewnętrzny- osoba wywiera wpływ na innych z racji zajmowanego stanowiska, pozycji, nie przymiotów charakteru. Nauczyciel chcący wymóc na uczniach posłuszeństwo i podziw tylko dlatego, że jest wobec nich nadrzędny.
Autorytet wyzwalający- ma inspirujący i konstruktywny wpływ na postępowanie osób, u których cieszy się on uznaniem. Jest on niezwykle ważny w wychowaniu, gdyż nauczyciel cieszący się tego typu autorytetem, mobilizuje uczniów do inicjatyw i samodzielnych działań, czyni odpowiedzialnymi za własny rozwój.
Autorytet ujarzmiający- wypływa z wygórowanych ambicji i żądzy władzy. Wychowawca taki pragnie podporządkować sobie wychowanków przez przymus zewnętrzny. Stosuje zakazy, nakazy, perswazję, nie ma tu miejsca na dyskusję czy kompromis.

Wybitny znawca dziejów nauczycielstwa polskiego profesor A. Smołalski uważa, że „autorytet nauczyciela nie jest czymś abstrakcyjnym lub autonomicznym, lecz wynika z całościowego i realnego usytuowania nauczycielstwa w społeczeństwie i państwie zwłaszcza pod względem materialnym i kulturalnym.”
Współczesnego nauczyciela, prócz gruntownej i rzetelnej wiedzy, którą powinien nieustannie aktualizować oraz umiejętności metodycznych powinny również charakteryzować specyficzne cechy osobowościowe, do jakich należy zaliczyć kontaktowość i wyobraźnię . „Szkoła jest instytucją powołaną przez państwo i z natury realizuje politykę tego państwa, a nauczyciel wychowawca jest mimo wszystko obarczony odpowiedzialnością za wychowanie i rozwój powierzonych mu jednostek. Ma w nich rozbudzić i ukształtować odpowiednie potrzeby i zamiłowania, a także nauczyć z nich korzystać” . Zarówno szkoła, jak i nauczyciel tworzą nierozłączną jedność .

Istnieje wiele pułapek związanych z kwestią nauczycielskiego autorytetu. Nauczyciele uważają iż „autorytet” konstytuuje nauczycielstwo oraz iż poza „autorytetem” trudno spełniać tą profesję. W swoim byciu pedagogicznym są zabezpieczeni własnym autorytetem, natomiast w kontaktach z uczniami są niezwykle wyczuleni na zachowania potwierdzające własny autorytet. Myślenie kategorią autorytetu ma wiele ograniczeń. Brakuje w nim przede wszystkim refleksji na temat autorytetu ucznia. „Nauczyciele utożsamiają osobę obdarzoną autorytetem z funkcją depozytariusza i przekaziciela sensów, wartości oraz norm postępowania. Jednoznacznie kojarzą autorytet z funkcją nadrzędności powodowanej posiadaną wiedzą i posiadaną władzą. Mają przekazać wiedzę i wyćwiczyć sprawności, wprowadzić uczniów w świat wartości. Sam fakt pełnienia tych funkcji stanowi główne źródło i uprawomocnienie ich autorytetu.”
Prawdą jest, iż autorytet ucznia jest funkcjonalną granicą autorytetu nauczyciela. Niestety przeciętny nauczyciel posługuje się władzą, jako „właściwością” którą posiadł i którą wykorzystuje w kontakcie z uczniem. Kolejne ograniczenie rozumienia przez nauczycieli ich autorytetu dotyczy odnoszenia go tylko i wyłącznie do obszaru szkoły, a nawet klasy szkolnej. „Nauczyciele nie w pełni zdają sobie sprawę z obiektywnych uwarunkowań dramatycznej sytuacji wychowania we współczesnym świecie, łączących się właśnie z kwestią autorytetu.” Prawdą jest iż nauczyciele wiele negatywnych skutków w pełnieniu funkcji edukacyjnych odnoszą do samych siebie, kojarzą to z utratą osobistego i zawodowego znaczenia.

Kluczowymi składnikami współczesnej wersji autorytetu są: oparcie zawodowego autorytetu na procesach dochodzenia do wiedzy, na potrzeby i umiejętności stawiania pytań, na pogłębianiu rozumienia zjawisk edukacyjnych, na ciągłym poznawaniu się ich kontekstu, na potrzebie rozstawania się z wyuczonymi sposobami podejmowania działań (gdy tracą one swoją skuteczność). Przykrym faktem jest iż obecnie w pracy szkoły przeważa model nauczycielstwa który jest bardzo uproszczony. Występuje koncentracja na zapewnieniu własnej wygody oraz nie ponoszeniu ryzyka. Zjawiskiem powszechnym staje się powierzchowność poznania. W salach lekcyjnych nie ma miejsca trudzenie się oraz docierania do granic gdzie zjawiska się komplikują oraz gdzie potoczne myślenie nie wystarcza. Z powodu neurotyczności szkoła tworzy niejako przeszkodę dla autorefleksji.
W społeczeństwie demokratycznym to co włada człowiekiem na zasadzie autorytetu zewnętrznego jest kwestionowane, a także budzi dużą wątpliwość. Obecnie traci na wartości autorytet społeczny na rzecz autorytetu indywidualnego. „W świecie, w którym chwieją się tradycyjne znaczenia i fundamenty aksjologiczne, autorytetu nauczyciela nie wyznaczają tylko funkcje poznawcze (...). Decyduje o nim zaspokojenie potrzeb egzystencjalnych. Potrzeby te nie są w dzisiejszej rzeczywistości szkolnej dostatecznie zaspokajane (...). Na przykład umiejętność rozmowy z dzieckiem, które potrzebuje wsparcia okazuje się dobrem deficytowym współczesnej szkoły, a zarazem istotnym źródłem nauczycielskiego autorytetu.
Bez wątpienia nauczycielem posiadającym u uczniów autorytet jest ten, którego cechuje sumienność, sprawiedliwość, konsekwencja, stanowczość, umiejętność nawiązywania kontaktów. Wszystkim uczniom, zarówno tym starszym, jak i młodszym, imponuje wiedza nauczyciela, tak więc autorytet wymaga ciągłego doskonalenia i unowocześniania swej pracy. By nauczyciel pozostawał autorytetem, powinien dbać o dobre i serdeczne kontakty z dziećmi i młodzieżą. Z racji uznanego przez uczniów autorytetu nauczyciel pełni bowiem funkcję doradcy i tego, który zawsze chętnie im pomoże. Stara się jednak doradzać im tylko w sprawach, co do których dysponuje wystarczającą wiedzą i doświadczeniem. Nauczyciel stara się bronić swoich uczniów przed złem przede wszystkim poprzez dobry, godny naśladowania przykład.

Biblografia

►Barura E., Emocjonalne uwarunkowania autorytetu nauczyciela, Warszawa 1980.

►Dubisza S.(red),Uniwersalny słownik języka polskiego, Warszawa 2003, t.1.

►Kaczor T., Autorytet nauczyciela w polskiej oświacie, „Dyrektor Szkoły”, nr 12/ 2002.

►Kwiatkowska H., Pedeutologia, Warszawa 2008.

►Okoń W. , Słownik pedagogiczny, Warszawa 1984.

►Pantkowski R., Jak młodzież postrzega współczesnego nauczyciela, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1991 nr 5.

►Pomykało W. (red), Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa 1993.

►Strykowski W., Kompetencje nauczyciela szkoły współczesnej, Poznań 2003.

►Suchodolski B., Wychowanie dla przyszłości, Warszawa 1968, PWN.

►Śnieżyński M., Nauczanie wychowujące, Kraków 1995.

►Mały słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1999.

►Wołoszyn S., System oświaty i nauczyciel, [w:] Pedagogika, B. Suchodolski (red.), Warszawa 1985.