Komunikacja interpersonalna

Dla sprawnego funkcjonowania wszelkich społeczności konieczna jest prawidłowa komunikacja. Słownik Wyrazów Obcych definiuje komunikację jako ,,porozumiewanie się, przekazywanie myśli, udzielanie wiadomości”(1980). Kiezik- Kordzińska stwierdziła, że ,,Komunikowanie się jest procesem, podczas którego ludzie dzielą się informacjami za pośrednictwem symbolicznych komunikatów.”(2004) . Autorka tej definicji zauważa, że w języku potocznym komunikacja ma o wiele więcej znaczeń, jak na przykład jako rozumienie czy nawet ,,czytanie ze zrozumieniem” czy prawidłowe interpretowanie treści zgodnie z intencją nadawcy.
Ze względu na rodzaj środków i skutki jakie wywołuje komunikacja można wyróżnić sześć poziomów komunikacji (Dobek- Ostrowska, 2002). Jednym z nich to komunikowanie intrapersonalne czyli reakcje układu nerwowego na bodźce płynące z organizmu, jak ból, głód. Kolejny poziom to najniższy poziom komunikowania społecznego czyli komunikowanie pomiędzy dwiema osobami. Komunikowanie wewnątrzgrupowe jako interakcje jakich doznaje jednostka danej grupie i gdzie wykształcają się normy zachowań. Mamy także komunikację międzygrupową, czyli komunikowanie się grup bez indywidualnych powiązań poszczególnych członków tych grup. Kolejnym poziomem komunikowania się jest komunikowanie organizacyjne, które jest sformalizowane i umożliwiło powstanie, między innymi, władz politycznych i organizacji ekonomicznych. Ostatnim poziomem to komunikowanie masowe, które jest najwyższym poziomem komunikowania się i powstało kiedy pojawiły się środki masowego przekazu, jak książki, czasopisma, radio, telewizja, internet. Bierze w nim udział największa liczba ludzi.
Komunikowanie się można przedstawić za pomocą schematów. Najpopularniejszy z nich zawiera takie elementy, jak: nadawca, kod, kanał, komunikat, odkodowanie i odbiorca (Stoner, Wankel,1994). Proces komunikacyjny zapoczątkowany jest przez nadawcę, który ma informację, cel i chce ją przekazać. Kodowanie polega na przekształcaniu informacji, najczęściej w postaci słów lub gest. Aby komunikat nadany przez nadawcę mógł być odczytany przez odbiorcę i aby mógł on odpowiednio zareagować obie osoby muszą dysponować tym samym kodem. Natomiast komunikat jest fizyczną formą zakodowanej informacji. Może mieć różne formy, mowy, słowa pisanego, gestu. Środkiem przekazywania komunikatu jest kanał i powinien być dopasowany do jego rodzaju. Kanałem może być powietrze do wypowiedzi ustnych, papier do słowa pisanego. Odbiorcą jest osobą, która dostrzega komunikat nadawcy a dekodowanie jest jego interpretacją tego komunikatu. Czasami w trakcie komunikacji dochodzi może do zakłóceń, które nazywamy szumami.
Komunikować możemy się za pomocą słów ale dużą rolę odgrywa także ekspresja pozawerbalna. Ten rodzaj ekspresji może towarzyszyć ekspresji słownej ale ich użycie nie wymaga słów. Zimbardo (1996) wymienia cztery główne typy ekspresji niewerbalnej. Jedną z nich jest mimika twarzy, ponieważ emocje najwyraźniej można zauważyć na twarzy. Szczególnie ważny jest kontakt wzrokowy, który pomaga ustalić rodzaj wzajemnych stosunków. Drugi typ to kinezjetyka jako nauka zajmująca pozycjami ciała, gestami i ruchami ciała. Kolejny typ to proksemika, która zajmuje się oceną odległości pomiędzy ludźmi, którzy komunikują się ze sobą. Ostatni obszar to parajęzyk, czyli niewerbalne aspekty komunikacji werbalnej, jak: tempo mówienia, wysokość i natężenie głosu, płynność czy inne dźwięki (śmiech, ziewanie). Badania Alberta Mehrabiana (Sztejnberg, 2002) wykazały, że wypowiedź ustna stanowi zaledwie 7% przekazu a pozostałe 93 % stanowi komunikacja niewerbalna. Na nią składa się jak mówimy (38%) i język naszego ciała (55%). Z badań tych wynika, że najważniejszą rolę odgrywa język naszego ciała.
Komunikacja werbalna czyli komunikacja językowa to ,,kompleks zjawisk, związanych z wymiana informacji między ludźmi za pośrednictwem uniwersalnego systemu znaków dźwiękowych lub graficznych” (Szubin, 1974). Komunikaty językowe można podzielić na trzy różne formy; ustne formy komunikacji, formy komunikacji pisanej i mieszane formy. Do ustnych form komunikacji zaliczamy mówienie i słuchanie. Do form pisanych komunikacji należą pisanie i ciche czytanie. Mieszanymi formami komunikacji ustnej są: głośne czytanie, zapisywanie mowy, tłumaczenie poprzez zamianę komunikatów dźwiękowych lub graficznych jednego język na odpowiednie komunikaty dźwiękowe lub graficzne innego języka.
Istnieje szereg praw, które pozwalają na odróżnienie zaburzonej komunikacji od niezaburzonej. W tym celu można zastosować aksjomaty komunikacyjne P.Watzlawicka (Jagieła, 2004). Pierwszy z nich mówi, że ludzie, którzy się ze sobą kontaktują to zawsze się ze sobą komunikują. Komunikatem jest już obecność tych osób a kiedy dochodzi do unikania komunikacji to jest to zaburzenie. Kolejny aksjomat stwierdza, że w komunikacie zawarta jest treść oraz charakter relacji pomiędzy nadawcą a odbiorcą. Z komunikatu dowiadujemy się nie tylko jaka jest treść komunikatu ale także jakie są relacje uległości. Komunikacja nieprawidłowa jest wówczas kiedy relacje są ważniejsze od treści komunikatu. Trzeci aksjomat informuje o charakterze cyrkularnym komunikacji. Pojedynczy komunikat jest reakcją na komunikat rozmówcy a jednocześnie bodźcem dla niego do dalszej komunikacji. Jeżeli zaprzecza się temu to dochodzi do zaburzeń w komunikacji. Najbardziej znany aksjomat mówi, że komunikacja może być werbalna i niewerbalna. Niewłaściwe porozumiewanie jest wówczas kiedy ekspresja werbalna jest sprzeczna z ekspresją niewerbalną. Ostatni aksjomat informuje, że komunikacja może mieć charakter symetryczny.
Przeszkody w komunikowaniu przeszkadzają w zrozumieniu komunikatu przez odbiorcę. Stoner i Wankel (1994) wymieniają szereg zakłóceń w komunikowaniu się. Jednym z nich są różnice w postrzeganiu. Wynikają one z różnic w percepcji różnych ludzi spowodowane odmiennymi doświadczeniami życiowymi i posiadana wiedzą. Kolejną przeszkodą mogą być różnice językowe, które występują kiedy ludzie posiadają różny zakres znaczeniowy tych samych słów. Przeszkodą w porozumiewaniu się może być też szum czyli każdy czynnik zakłócający lub powodujący zamieszanie. Jednak niewiele komunikatów przekazywanych jest w warunkach wolnych od szumu. Proces komunikowania się może być zakłócony również przez emocje. Reakcje emocjonalne odbiorcy (np. lęk, gniew, zazdrość) wpływają na rozumienie przez niego treści wypowiedzi nadawcy. Kolejną przeszkodą są niezgodne komunikaty werbalne i niewerbalne wysyłane przez odbiorcę. Również nieufność w stosunku do nadawcy jest zakłóceniem w komunikacji. Wiarygodność nadawcy zależy od wielu czynników, jak stanowisko jakie piastuje, jego wiedza i doświadczenie, stosunki jakie go łączą z nadawcą.
Autorzy ,,Kierowania” (1994) opisują również sposoby przezwyciężania przeszkód w komunikowaniu się. Przezwyciężanie różnic w postrzeganiu można zniwelować poprzez wyjaśnianie komunikatu tak aby został zrozumiany przez różnych ludzi. Aby przezwyciężyć różnice językowe, należy używać prostego, naturalnego języka a niekonwencjonalne lub techniczne terminy muszą być wyjaśniane. Uczulić należy także na różne możliwe interpretacje danego komunikatu. Przezwyciężanie szumu polega na eliminowaniu czynników zakłócających jeżeli jest to możliwe. Odczuwane emocje można przezwyciężyć poprzez poznanie ich i dążenie do rozumienia emocji rozmówców. Przezwyciężanie niezgodności między komunikatami werbalnymi i niewerbalnymi polega na likwidacji tych zachowań niewerbalnych, które sa niezgodne z komunikatem. Aby tak się stało potrzebna jest wiedza na temat komunikacji niewerbalnej. Nieufność polega na stworzeniu atmosfery zaufania i jest to proces długofalowy.
Jagieło (2004) podkreśla, że ludzie są istotami komunikującymi się i określa ich jako ,,homo communicans”. Jeżeli dobrze się komunikujemy to zbliża nas to do siebie. I odwrotnie, zła komunikacja oddala od siebie. Poprzez kontakty społeczne w postaci komunikacji człowiek mógł rozwijać się i wzbogacać. Dlatego tak ważne jest prawidłowa komunikacja interpersonalna.

BIBLIOGRAFIA

1. B. Dobek- Ostrowska, Podstawy komunikowania społecznego, Wydawnictwo ASTRUM, Wrocław 2002
2. J. Jagieła, Komunikacja interpersonalna w szkole, Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2004
3. E. Kiezik- Kordzińska, Szkoła dialogu, WSiP, Warszawa 2004
4. Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 1980
5. A. Szternberg, Podstawy komunikacji społecznej w edukacji, Wydawnictwo ASTRUM, Wrocław 2002
6. J.A.E. Stoner, C.Wankel, Kierowanie, PWE, Warszawa 1994
7. E.P. Szubin, Komunikacja językowa a nauczanie języków obcych, PWN, Warszawa 1994
8. P.G.Zimbardo, F.L. Ruch, Psychologia i życie, PWN, Warszawa 1996