Program własny "Kalejdoskop uczuć i emocji"

PROGRAM WŁASNY
„Kalejdoskop uczuć i emocji”

„Człowiek jest odpowiedzialny nie tylko za uczucia,
które ma dla innych, ale i za te, które w innych budzi"
(Stefan Wyszyński)

Spis treści:
I. Idea wiodąca programu, założenia
II. Cele programu
III. Metody, formy i środki realizacji
IV. Ewaluacja programu
V. Tematyka zajęć

I. Idea wiodąca programu, założenia

Emocje to reakcja człowieka na jego własne zachowania i własną sytuację życiową, a także reakcje na osoby, sytuacje, wydarzenia zewnętrzne, które wpływają na jego los.

W różnych okolicznościach reakcje wyrażają się przez radość, wzruszenie, satysfakcję, poczucie bezpieczeństwa, zaufanie, pewność siebie, niepokój, wstyd, gniew. Emocjom towarzyszą reakcje organizmu (czerwienienie się, pocenie, drżenie rąk itd.) oraz działania (chowanie się, ruchy ręką, ruchy mimiczne itp.). Emocje często stają się impulsem do działania. Wszystkie są nośnikami informacji o naszym życiu.

Rozpoznawanie emocji jest niezwykle ważne w komunikacji między ludźmi. Jest to właściwie alfabet stosunków międzyludzkich, którego uczymy się znacznie wcześniej niż jakiegokolwiek innego alfabetu. Niektórym dzieciom trzeba pomóc w nauczeniu się rozpoznawania, nazywania i rozróżniania emocji. Kształtowanie sfery emocjonalnej jest istotnym elementem wychowania. Człowiek uczy się okazywać emocje przez całe życie. Towarzyszą one niezależnie od wieku. Znacząco wpływają na nasze decyzje, działania, zainteresowania. Kształtowanie sfery emocjonalnej staje się więc istotnym elementem wychowania.

Rozpoczynając kolejny rok pracy wychowawczo - dydaktycznej z dziećmi, chcemy przybliżyć dzieciom procesy emocjonalne. Żyjemy w społeczeństwie, które narzuca nam określone formy zachowania. Sposobu okazywania uczuć uczymy się od rodziców, nauczycieli, rówieśników, postaci z telewizji i nieznajomych. Intensywność okazywania uczuć zależy od cech naszej osobowości, temperamentu i sytuacji.

Trzeba wyrażać swoje uczucia, ale zachowując przy tym kulturę słów i zachowań. Tylko mała część reakcji emocjonalnych (około 4-5 %) przebiega odruchowo, czyli nie mamy nad nimi władzy. Cała reszta – 95% podlega kontroli rozumu. Człowiek może więc dokonywać wyboru.
Od dziecka powinniśmy zatem uczyć się swoich emocji, ich wyrażania w sposób społecznie akceptowalny, bez ranienia innych.

Program zawiera trzy działy, w których realizowana będzie powyższa tematyka:
I. Postrzegam siebie i rozumiem swoje uczucia.
II. Postrzegam innych i rozumiem ich uczucia.
III. Komunikuję się z innymi.

Słowa emocje i uczucia często używa się zamiennie, ale w psychologii to dwa różne pojęcia. Emocje są mocno związane z procesami fizjologicznymi człowieka, np. strach powoduje gęsią skórkę, sztywność mięśni, ucisk w gardle.
Uczucia mają bardziej charakter psychiczno-duchowy i większą skalę przeżyć. Ujawniają się na zewnątrz w mimice, gestach, zachowaniu. Emocje są reakcją, uczucia zaś – stanem wewnętrznym.
Emocje możemy określać jako przyjemne lub trudne w przeżywaniu, czyli przykre. Do tych przykrych należą złość, gniew, czy strach. Chociaż negatywne emocje często ciążą nam, to jednak wpływają na logiczne myślenie, czy postrzeganie ludzi wokół nas, więc nie mogą być postrzegane tylko w aspekcie negatywnym. Są one ważniejsze dla przeżycia niż emocje pozytywne. Przestrzegają nas o zagrożeniu, zmuszają do dokonania jakiejś zmiany w otoczeniu lub wewnątrz siebie, czy też informują o zagrożeniu, np. lęk.. Zmuszają nas do działania. Dzięki nim nasze życie jest pełniejsze, więc bardziej wartościowe.

Młodsze dzieci nie kierują się zasadami, lecz emocjami. Chcą robić to, co sprawia im przyjemność. Unikają sytuacji i działań, które kojarzą się im z uczuciami, takimi jak ból, rozgoryczenie, wyśmiewanie, wstyd. Emocje pozytywne motywują do działania, negatywne – dezorganizują je, powodują między innymi zniechęcenie, ucieczkę. Warto wiedzieć, że zachowania oceniane przez nas jako negatywne, dla dziecka są zazwyczaj rekcjami obronnymi.

Emocje dziecięce są silne, krótkotrwałe i zmienne – dziecko przechodzi ze śmiechu w płacz, a z płaczu – w śmiech. Jeśli dziecko jest wychowywane w środowisku sprzyjającym powstawaniu emocji pozytywnych, przeżywane przez nie emocje negatywne uczą, że nie wszystko jest przyjemne. Jeśli środowisko dziecka nie sprzyja powstawaniu emocji pozytywnych, to kumulowane emocje negatywne (szczególnie lęk przed karą, biciem, utratą miłości), uniemożliwiają kształtowanie się emocji pozytywnych.
Warto uświadomić dzieciom, że przeżywane emocje nie podlegają ocenie. One się po prostu pojawiają i są. Trzeba tylko przeżyć je tak, żeby nie urazić innych, czyli nie ukrywając ich, zachowywać się w taki sposób, który jest powszechnie akceptowany.

,,Gdyby porównać nasze życie do żaglowca, to emocje byłyby wiatrami. Nagła zmiana wiatru wprawia żagle w łopot,
brak wiatru spowalnia ruch i sprowadza martwą ciszę,
zaś jego nadmiar może rzucić statek na skały.
Na naukę umiejętnego żeglowania nigdy nie jest za późno”.

II. Cele programu

Celem głównym programu będzie uświadomienie dzieciom wartości wynikających z poznania i zrozumienia własnych stanów emocjonalnych oraz uczuć innych osób.
Przewidywane cele wdrożenia programu to:
• rozpoznawanie, nazywanie i wyrażanie podstawowych uczuć i emocji,
• ukazanie uczniom, że na nasze uczucia mają wpływ różnorodne sytuacje,
• nawiązywanie pozytywnych relacji poprzez współdziałanie w grupie, w trakcie tych zabaw dzieci przełamują swoje lęki, pozbywają się kompleksów,
• rozwijanie wrażliwości emocjonalnej i wyobraźni twórczej,
• wyrabianie umiejętności odczytywania znaczenia ekspresyjności ruchu, gestu i mimiki innych osób,
• wdrażanie uczestników zabawy do odpowiedzialności za efekt działań zespołowych,
• rozwijanie umiejętności mówienia miłych słów innym,
• uznanie pozytywnych przeżyć jako wartości i unikanie rywalizacji,
• budowanie zaufania do grupy,
• rozwijanie umiejętności właściwego komunikowania się,
• wyzwalanie pozytywnych emocji,
• uczenie odpowiednich zachowań prospołecznych.

Cele operacyjne programu:
Dziecko:
• potrafi rozpoznawać podstawowe uczucia i emocje,
• umie wyrazić w różny sposób znane mu uczucia i emocje,
• wie, że nasze zachowanie ma wpływ na drugiego człowieka,
• zna sposoby wywoływania pozytywnych emocji,
• wczuwa się w określone sytuacje,
• wypowiada się na temat emocji,
• rozumie i akceptuje uczucia innych,
• zna sposoby radzenia sobie z trudnymi emocjami,
• werbalizuje własne stany emocjonalne,
• potrafi określić uczucia drugiego człowieka odwołując się do własnych przeżyć,
• odzwierciedla swoje uczucia za pomocą niewerbalnych środków komunikacji(gestu i ruchu),
• rozpoznaje różnicę między uczuciami a działaniami,
• akceptuje uczucia innych osób,
• odczuwa radość wspólnej zabawy,
• dostrzega powiązania między uczuciami, myślami i reakcjami,
• umie dostrzegać sytuacje, które sprawiają radość, zadowolenie i przyjemność,
• przyjmuje informację zwrotną i udziela jej.

III. Metody, formy i środki realizacji

Każdy człowiek musi najpierw nauczyć się uświadamiać własne uczucia, aby móc dostrzegać odczucia drugiej osoby, dopuścić do tego, by się pojawiły oraz otwarcie je wyrażać.Raz w tygodniu będziemy zabierać dzieci do ,,Krainy uczuć” i przybliżać dzieciom uczucia i stany emocjonalne człowieka z wykorzystaniem opowiadania, gier i zabaw, kart pracy, rundki niedokończonych zdań i scenek sytuacyjnych. Przyjęłyśmy zasadę uczenia się przez doświadczenie. W metodzie tej równoważy się przekazywanie wiedzy i samodzielne odkrywanie. Chodzi o stworzenie sytuacji, w których wszyscy członkowie grupy aktywnie uczestniczą w ćwiczeniach, dzielą się swoimi odczuciami na temat samego ćwiczenia i jego zastosowania w kontaktach między ludźmi oraz zdobywają wiedzę teoretyczną.

Sprawdzoną formą nauki jest zabawa. Prace plastyczne, np. malowanie uczuć, śpiewanie piosenek, odgrywanie scenek w pracy z dziećmi stanowią bardzo dobre metody pracy, gdyż dzięki nim dziecko bawiąc się wyraża swoje emocje, przeżycia, rozładowuje napięcia.
Ponadto przy realizacji treści programu proponujemy: pracę w małych grupach, zabawy relaksacyjne, treningi komunikacji werbalnej i niewerbalnej, niedokończone historyjki, psychodramy – odgrywanie scenek do podanej sytuacji, burze mózgów, krąg uczuć.

Podczas realizacji zajęć będziemy wprowadzały różne techniki, dostosowując je do:
- zainteresowania tematem,
- umiejętności radzenia sobie z przedstawionymi problemami,
- poziomu aktywności dziecka.

W minimalizowaniu agresywnego zachowania u dzieci ważnym środkiem zaradczym jest umożliwienie im doświadczania siebie samego w zabawie jako kogoś znaczącego i wykształcanie u nich poczucia własnej wartości. Bezsilność bowiem, wynikająca ze słabej osobowości, jest przyczyną wielu, trudnych do wyjaśnienia i zrozumienia, wrogich ataków. Warunkiem prawdziwego rozwiązywania zatargów jest to, by dzieci przede wszystkim nauczyły się szanować siebie i innych oraz nabyły umiejętności przedstawiania i przeforsowywania swoich interesów.

Zasady obowiązujące w ramach realizacji powyższych metod to:
• zapewnienie dobrowolności uczestnictwa,
• uwzględnienie wszystkich poziomów komunikowania,
• uznanie pozytywnych przeżyć jako wartości i unikanie
rywalizacji,
• posługiwanie się różnorodnymi środkami wyrazu.

Dobrowolność uczestnictwa polega na tym, że sam uczestnik decyduje, czy chce wziąć udział w zajęciach. Realizacja tej zasady umożliwia odkrycie własnych autentycznych zachowań i sprzyja uczeniu się. Uwzględnienie wszystkich poziomów komunikacji dotyczy poziomu rzeczowego i emocjonalnego. Pierwszy uwzględnia możliwie obiektywne, logiczne, prawdziwe informacje, które wymienia się między ludźmi. Drugi wskazuje, że treści kształcenia przyjmowane są zawsze w zależności od emocji towarzyszących procesowi uczenia się a zwłaszcza od dotychczasowego doświadczenia i kontaktów w grupie.
Przeżycie jako wartość preferuje zdobycie pozytywnego doświadczenia lub doznania w trakcie pracy w grupie i z grupą. Zdecydowanie unika bezsensownej rywalizacji, przypadkowych zwycięstw, konkurencji, w których jeden zwycięża, a reszta przegrywa. Zabawy uczą współdziałania, współpracy, dostrzegania różnych, mocnych stron wśród uczestników. Dzięki temu łagodzą niepokój przed oceną, lęk przed przegraną i wzmacniają motywację do wysiłku.
Różnorodność środków wyrazu oznacza przekazywanie treści oraz wywoływanie emocji poprzez oddziaływanie na różne zmysły. Włącza ona do pracy w grupie następujące formy: ruch, gest, dotyk, taniec, dźwięk, malowanie, gra ról, pantomimę i relaksację. Wykorzystanie tak dużej gamy środków jest czymś naturalnym w okresie dzieciństwa.

IV. Ewaluacja programu

Ewaluacja powinna występować w różnych formach, we wszystkich etapach procesu dydaktycznego. Istotne jest określenie różnic pomiędzy stanem początkowym a osiągnięciami końcowymi. Umożliwi to analizę pracy poszczególnych dzieci, a tym samym ułatwi wskazanie wychowawcy właściwy kierunek dalszej pracy z poszczególnym dzieckiem.

Można zatem wykorzystać następujące metody ewaluacji osiągnięć dzieci:
1) sprawdzanie i ocenianie wstępne, w którym można wykorzystać:
• analizę informacji o dziecku,
• rozmowę,
• zabawę,
• obserwację.
2) sprawdzanie i ocenianie bieżące.
Metody i narzędzia sprawdzania bieżącego muszą być różnorodne i wzajemnie uzupełniające się. Mogą to być:
• wypowiedzi ustne,
• prace plastyczne,
• elementy dramy,
• scenki rodzajowe,
• obserwacja dzieci podczas wykonywanych zadań.
3) sprawdzanie i ocenianie końcowe (sumujące).
Można go dokonać korzystając z wcześniejszych wymienionych metod. Pomocne mogą być również historyjki obrazkowe, zróżnicowane tematycznie, dostosowane do wieku i możliwości percepcyjnych dzieci. Historyjki przedstawiają przygody mające uczyć właściwych relacji człowieka do człowieka, człowieka do zwierząt i świata przyrody.

Sposobem ewaluacji będzie również:
• obserwacja zachowań wychowanków,
• sondaże wśród rodziców i dzieci,
• rozmowy indywidualne.

V. Tematyka zajęć

I. Postrzegam siebie i rozumiem swoje uczucia.
1. Co to są uczucia? Jak okazujemy uczucia? - ludzka mimika.
2.Rozpoznajemy i nazywamy uczucia - uświadomienie dzieciom wartości wynikających z poznania i zrozumienia własnych stanów emocjonalnych oraz uczuć innych osób.
3.Uczucia a emocje - rozpoznawanie różnicy między uczuciami a działaniami. Zabawy kształtujące umiejętność określania i nazywania uczuć.
4.Źródła emocji - bodźce pochodzące ze zmysłowego odbioru świata (wzrokiem, słuchem, smakiem, dotykiem, powonieniem).
5.Nasze emocje - bodźce związane ze stanem zaspokojenia potrzeb fizjologicznych organizmu (głód, sytość, zmęczenie, senność, choroba) oraz aktywność własna lub jej brak.
6.Radość - rozpoznawanie stanów emocjonalnych na podstawie wyrazu twarzy.
7.Smutek - co jest źródłem naszych uczuć?
8.Jak porozumiewać się z innymi? - zalety dobrego komunikowania się niewywołującego złych emocji.
9.Strach, lęk - jak radzimy sobie z trudnymi emocjami?
10.Miłość – różne sposoby okazywania uczuć.
11.Nienawiść - poszukiwanie środków wyrazu, ocenianie intensywności uczucia.
12. Szczęście - skąd wiem, że kolega ma dobry humor?
13. Złość – sposoby wyrażania oraz radzenia sobie – Kodeks złości.
14. Ciekawość – nazywanie uczuć towarzyszących nam w różnych sytuacjach.
15. Wstyd - uczymy się określać uczucia innych osób.
16. Zazdrość - rozpoznajemy i nazywamy uczucie.
17. Życzliwość - ćwiczenie umiejętności wyrażania i odbioru emocji.
18.Gniew - redukowanie stresu, wyrażanie uczuć przez mimikę twarzy, kolor oraz dotyk.
19.Duma – uwrażliwienie na wartość emocjonalnego przekazu.
20.My i nasze emocje – zabawy i ćwiczenia uczące nazywania i wyrażania uczuć.

II. Postrzegam innych i rozumiem ich uczucia.
1.Wyrażanie emocji– komunikowanie się przez kontakt wzrokowy, wyraz twarzy, ton głosu, gesty itp.
2.Zwracamy uwagę na uczucia innych ludzi.
3.Co przeżywam? - nabycie umiejętności odnoszenia przeżywanych uczuć do określonej osoby lub sytuacji.
4. Uczymy się rozumieć uczucia innych ludzi.
5. Uczucia są ważne dla myśli, a myśli dla uczuć - trening właściwości empatycznych.
6. Szczęście - skąd wiem, że kolega ma dobry humor?
7. Przezywanie - sprawianie przykrości innym i godzenie w ich uczucia.

III. Komunikuję się z innymi.
1.Uczę się skutecznie komunikować z rówieśnikami i osobami dorosłymi.
2. Stosuję odpowiednie formy i zwroty grzecznościowe.
3. Szanuję opinie innych osób niezależnie od ich zgodności z moimi.
4. Umiejętności społeczne - uczymy się określać i wyrażać uczucia.
5. Jak porozumiewać się z innymi? - zalety dobrego komunikowania się niewywołującego złych emocji.
6. My i nasze emocje – zabawy i ćwiczenia uczące nazywania i wyrażania uczuć w sposób werbalny i pozawerbalny.
7.Krainy emocji - wykorzystanie symboli, znaków graficznych i umownych gestów do wyrażania emocji.
8. Emocje i maniery - konieczność przestrzegania form towarzyskich i reguł grzecznościowych.
9. Zabawy uczące radzić sobie z emocjami.
10.Uczucia w naszym ciele, czyli wszystko o emocjach– podsumowanie wiadomości i umiejętności zdobytych w ciągu całego roku szkolnego.