Przegląd piśmiennictwa na temat internatów

Literatura omawiająca funkcjonowanie internatów i burs nie jest bogata.
Brakuje literatury specjalistycznej, w tym szczególnie opracowań metodycznych, które mogłyby być przydatne w systemie doskonalenia nauczycieli – wychowawców. W polskiej literaturze pedagogicznej i socjologicznej nie ma do tej porypozycji, które ujmowałyby problematykę internatów całościowo.
W roku 1882 tematyka internatów i burs znalazła miejsce w „Encyklopedii wychowawczej” pod redakcją J. T. Lubomirskiego, E. Stawińskiego, S. Przystańskiego, J. K. Plebańskiego oraz w „Podręcznej encyklopedii pedagogicznej” opracowanej przez F. Kierskiego w 1923 roku. Problematyka internatów znalazła też miejsce w „Małej encyklopedii pedagogicznej” pod redakcją J. Jakubowskiego i W. Pomykały.
W okresie międzywojennym, w sposób całościowy, zagadnieniami związanymi z internatami zajęli się J. Korczak i W. Barahura. Obaj już wtedy stwierdzili, że brak jest literratury dotyczącej internatów. Pozycja W. Barahury była w zasadzie, w tamtym okresie, jedynym poradnikiem poświęconym wychowaniu w internacie. „Głównymi problemami poruszonymi w tym opracowaniu są: istota i cele wychowania w internacie, rys historyczny wychowania w tych instytucjach, środki wychowania oraz krótki przegląd ważniejszych dziedzin tego wychowania. Autor wychowania religijnego, akcentuje chrześcijański sposób patrzenia na życie i za jeden z głównych celów wychowania uznaje wzbudzanie u wychowanków żywych uczuć religijnych”.
Praca W. Barahury zawiera też wiele elementów aktualnych do dzisiaj, odnoszących się do relacji między internatem a domem rodzinnym wychowanków. Można tam znaleźć takie stwierdzenie „Dobre i staranne wychowanie winternacie ma zasadniczo takie same cele i zasady, jak wychowanie w domu. Wychowanie w internacie nie jest również namiastką wychowania w domu ani nie ma ku temu danych, by nim być, gdyż rodziny nie jest w stanie nic zastąpić”.
Lata dwudzieste przyniosły opracowanie F. Szurkiewicza „Internaty dla kandydatów stanu nauczycielskiego”, które mogą być przydatne do poznania organizacji internatów przy seminariach nauczycielskich i pracy pedagogicznej w tego typu placówkach. Pojawiła się też praca pod tytułem „Preparandy nauczycielskie” wydana przez Ministerstwo Wyznań religijnych o Oświecenia Publicznego, zawierająca informacje na temat preparand i seminariów nauczycielskich oraz pracy internatów przy zakładach kształcenia nauczycieli „Pozycja ta składająca się z dwóch działów: urzędowego i nieurzędowego, stanowi próbę określenia funkcji założonych preparand i przedstawienia życia dzieci i młodzieży w preparandach i bursach. Dużym walorem części nieurzędowej są wypowiedzi dyrektorów preparand, nauczycieli i wychowawców burs, a przede wszystkim samej młodzieży. Z relacji autorów można odczytać autentyzm życia w bursach, które stanowiły integralną część i główny ośrodek działań wychowawczych”. Były to prace mające charakter poradników przeznaczonych dla kierownika i wychowawców internatu.
Okres powojenny także nie przyniósł wielkich zmian w zakresie opracowań dotyczących wychowania w internacie. Pojawiło się opracowanie monograficzne po redakcją T. Nowackiego „Praca wychowawcza w internacie szkoły zawodowej”. Była to książka zespoły praktyków, takich jak: W.
Dewitz, J. Mitura, H. Ostachowska-Sojecka, L. Podlewski, E. Tutak. Praca
powierzchownie traktuje wiele spraw istotnych dla wychowawców w internacie, np. założenia programowe pracy wychowawczej, zagadnienia roli i miejsca internatów w pracy wychowawczej szkoły. Mimo tych mankamentów autorzy podejmują wiele ważnych zagadnień, z jakimi wychowawcy stykają się w pracy codziennej: samorządność, dyscyplina, czas wolny, planowanie pracy wychowawczej.
Inną pracą monograficzną była książka K. Kowalik „Wychowanie w
internacie”. Powstała na podstawie własnych doświadczeń autorki
oraz analizy niektórych materiałów źródłowych dotyczących internatów
szkół średnich. Przedstawia m. in. zadania internatu, organizację pracy
opiekuńczo – wychowawczej, metody i środki wychowania w internacie.
Należy także zwrócić uwagę na starannie opracowaną bibliografię, w szczególności artykułów zawartych w czasopismach pedagogicznych.
Nieaktualną stała się w obecnych czasach wydana w 1958 roku książka B.
Platy „Nowy rok szkolny w internacie”, omawiająca organizację pracy w internacie na początku roku szkolnmego.
W tym tez czasie S. Cholewa, podjął próbę podzielenia się doświadczeniami z pracy nad wychowankami trudnymi.
Lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte nie wniosły wiele do literatury
przedmiotu. Słabo rozwijała się twórczość pedagogiczna wychowawców
internatu. W wykazie 759 odczytów pedagogicznych, które w latach 1951 –
1970 zostały centralnie wyróżnione, tylko trzy dotyczyły zagadnień internatu.
W przeglądzie literatury należy zauważyć książkę J. Mickunasa „Ich drugi dom”. Została napisana w formie pamiętnika, w którym autor przedstawia swoje refleksje pedagogiczne wynikające z praktyki. Z. Węgierski zauważa, że opis sytuacji wydaje się autentyczny, natomiast nie może się zgodzić z niektórymi uogólnieniami i wnioskami, np. zasadami doboru do grup wychowawczych, czy też procedury przyjmowania wychowanków do internatu.
Probą kompleksowego spojrzenia na internaty jest praca H. Smarzyńskiego „Internat jako środowisko wychowawcze”. Publikacja ta powstała na podstawie prac magisterskich Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Dyskusje wzbudzają poglądy wyrażone przez Smażyńskiego na temat regulaminu w internacie. Prezentowane rozwiązania wielu problemów są dzisiaj nieaktualne.
Krytyczna ocena internatów została dokonana w „raporcie o stanie oświaty w PRL”. Zwrócono w nim uwagę na fakt, że internaty mogą także pełnić rolę placówek specjalistycznych zajmujących się wychowaniem dzieci i młodzieży nie mogących czasowo z różnych przyczyn przebywać w domu rodzinnym. Zarówno w części diagnostycznej jaki projektującej nie ustosunkowano się do literatury dotyczącej internatu.
Wypełnieniem luki w literaturze internatu zajął się Z. Węgierski. W
wyniku badań nad rolą i zadaniami internatów szkolnych jako środowisk
wychowawczych, powstało szereg prac przeznaczonych dla pracowników
pedagogicznych internatów i nadzoru pedagogicznego. Publikacje te przyczyniają się do zaspokojenia potrzeb nauczycieli – wychowawców (praktyków).
W swoich pracach na temat burs i internatów Z. Węgierski zauważa następujące tendencje:
- wzrost znaczenia internatów jako instytucji wychowawczych,
- powoływanie internatów przy szkołach podstawowych,
- nieodpowiedni dobór kadr pedagogicznych, fluktuacja kadry,
- krytyczne oceny funkcjonowania internatów o koszarowym stylu życia,
- akcentowanie nauki, pracy i czasu wolnego w działalności internatów,
- postulat o związku internatów z wymogami współczesnego dorosłego życia,
- formalizm w stosunkach pomiędzy wychowankiem a wychowawcą,
- zbyt nikła współpraca z rodzicami i środowiskiem,
- potrzeba zmian w statutach i regulaminach internackich.
Na uwagę zasługują jeszcze inne tytuły, a wśród nich:
„Teoretyczne podstawy opieki i wychowania opiekuńczego” Z. Dąbrowskiego, „Internat jako placówka wychowawcza” W. Grądzkiego, „Formy opieki nad dzieckiem w Polsce Ludowej” A. Kelma „wychowawca w internacie” M. Szczodraka.
Problematyką pracy wychowawczej w internacie szkoły zawodowej zajmuje
się T. Nowacki, z kolei na temat estetyki wnętrz internackich wypowiada się
M. Gazdecka.
Wychowankom trudnym w internacie dużo miejsca poświęca w swym dorobku
piśmienniczym S. Cholewa, T. Becela, który opisuje sprawy związane z
funkcjonowaniem internatów żeńskich.
Jak widać z przytoczonych zagadnień, dorobku w postaci druków zawartych doczekały się różnorodne problemy z zakresu całokształtu funkcjonowania burs i internatów szkolnych.
Literaturę związaną tematycznie z bursami szkolnymi można przedstawić
również problemowo np. literaturę poświeconą planowaniu pracy
opiekuńczo – wychowawczej. Wśród autorów poświęcających uwagę tej
dziedzinie działalności można wymienić: T. Czyżewskiego, W. Dewitza, T.
Kotarbińskiego, R. Rudzika, J. Zieleniewskiego i in.
Na temat nauki własnej w internacie wypowiada się m. in. T. Białecka, F. Chruściel, J. Raczkowsaka, J. Rudniański.
Nierozerwalnie z funkcjonowaniem internatu zwiazana jest problematyka
hospitacyjna zajęć. Tutaj na uwagę zasługują pozycje m. in. F. Chruściela,
A. Kelma, J. Mitury, R. Rudzik.
Analizując literaturę dotyczącą pracy brus i internatów należy
wspominać również o zagranicznych pozycjach książkowych, wśród których
można wymienić m. in. literaturę takich autorów państw zachodnich jak:
Francuza Fernando Corteza, Niemca Wernera Neubiga.
Z przeglądu polskich czasopism pedagogicznych z końca XIX i początku XX wieku wynika, że najwięcej miejsca problematyce internatów i burs przeznaczono w następujących tytułach: „Szkoła”, „Muzeum”, „Przewodnik Oświatowy” i „Polska Macierz Szkolna”.

W okresie międzywojennym problemy internatów najczęściej omawiano w czasopismach: „Opieka nad Dzieckiem”, „Oświata i Wychowanie”, „Oświata Polska”, „Wychowawca”, „Miesięcznik Pedagogiczny”, „Rodzina i Dziecko”; „Praca Oświatowa”.
Po 1945 roku ukazywały się m. in. „Dom Dziecka”, „Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze”, „Szkoła Zawodowa”; „Głos Nauczycielski”, „Nauczyciel i Wychowanie”, „Ruch pedagogiczny”, „Kwartalnik Pedagogiczny”, „Chowanna”, „Życie Szkoły”, „Nowa Szkoła” i inne.
Należy przyznać, że chociaż internatom mało jest poświęconych pozycji książkowych, to czasopisma pedagogiczne zawierają dużo artykułów związanych z placówkami opiekuńczo – wychowawczymi. Właśnie te artykuły wypełniają lukę w problematyce gromadzenia doświadczeń wychowawczych i samodoskonaleniowych wiedzy pracowników pedagogicznych internatów i burs, a także dostarczają wiedzy na temat zagadnień historycznych dotyczących tychże instytucji.
Prezentowana literatura zawiera dane na temat internatów i burs szkolnictwa ponadpodstawowego, natomiast niewiele w niej informacji dotyczących internatów szkół podstawowych.