Funkcjonowanie doradztwa zawodowego w Polsce w aspekcie wybranych modeli europejskich

Stanisław Rogala

FUNKCJONOWANIE DORADZTWA ZAWODOWEGO W POLSCE W ASPEKCIE WYBRANYCH MODELI EUROPEJSKICH

Poradnictwo zawodowe to wymóg czasu wynikający nie tylko z wejścia naszego kraju do struktur Unii Europejskiej, ale również z przemian gospodarczych i coraz trudniejszej sytuacji na rynku pracy. Projektowanie własnego życia nie jest już tak proste jak kilka lat temu, a poradnictwo towarzyszy jednostce niemalże przez całe życie.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach zawiera, że (...)poradnie psychologiczno-pedagogiczne w tym publiczne poradnie specjalistyczne, zwane dalej "poradniami", udzielają dzieciom i młodzieży pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w tym pomocy logopedycznej, pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu, a także udzielają rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej związanej z wychowaniem i kształceniem.
Zawiera definicję pomocy pedagogiczno-psychologicznej w odniesieniu do doradztwa zawodowego:
• rozpoznawanie potencjalnych możliwości oraz indywidualnych potrzeb ucznia i umożliwianie ich zaspokojenia,
• wspieranie uczniów, aktywnymi metodami, w dokonywaniu wyboru kierunku dalszego kształcenia, zawodu i planowaniu kariery zawodowej oraz udzielanie informacji w tym zakresie,
• wspieranie nauczycieli w organizowaniu wewnątrzszkolnego systemu doradztwa oraz zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu.
§ 12.1. Zajęcia związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu organizuje się w celu wspomagania uczniów w podejmowaniu decyzji edukacyjnych i zawodowych, przy wykorzystaniu aktywnych metod pracy.
2. Zajęcia związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu prowadzone są w grupach odpowiadających liczbie uczniów w oddziale
3. Zajęcia, o których mowa w ust. 1, prowadzą:
doradca zawodowy lub nauczyciel, wychowawca, psycholog albo pedagog, posiadający przygotowanie do prowadzenia zajęć związanych wyborem kierunku kształcenia
Natomiast Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U., z 2001 r. Nr 61, ze zm.) wprowadza funkcjonowanie wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego, realizowanego we współpracy z poradniami psychologiczno – pedagogicznymi.
§ 2.1.Statut określa w szczególności:
11) organizacje wewnątrzszkolnego systemu doradztwa oraz zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia
Opracowana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu „Strategia rozwoju edukacji w latach 2007-2013” w pkt 5.11 określa warunki zapewnienia dzieciom i młodzieży dostępu do doradztwa i poradnictwa wychowawczo-zawodowego:
Wszyscy uczniowie powinni mieć dostęp do darmowego poradnictwa wychowawczo- zawodowego, które powinno zapewni pomoc przy wyborze ścieżki edukacyjnej i przyszłej kariery zawodowej odpowiednio do potrzeb i możliwości uczniów. W szkolnictwie ogólnokształcącym wszystkich szczebli system doradztwa i poradnictwa powinien by rozbudowany, m.in. w oparciu o odpowiednio przeszkolonych wychowawców oraz nauczycieli pełniących funkcję doradcy. Planuje się także rozbudowanie funkcji doradczych poradni psychologiczno-pedagogicznych. Niezbędne jest skorelowanie poradnictwa i doradztwa funkcjonującego w systemie edukacji z poradnictwem zawodowym prowadzonym przez instytucje rynku pracy. Wskazana jest równie budowa sieci informacji młodzieżowej, która ułatwi młodym ludziom podejmowanie decyzji dotyczących wyboru ich ścieżki zawodowej.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 roku w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach w każdej szkole gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej powinny być prowadzone zajęcia z zakresu doradztwa edukacyjno-zawodowego. Dokument ten określa również szczegółowe zadania szkolnego doradcy zawodowego. Niestety, punkt drugi artykułu 25 w tym rozporządzeniu mówi o tym, iż jeśli w szkole brak jest doradcy zawodowego, dyrektor placówki wyznacza nauczyciela, który realizować będzie zadania z tego zakresu. Trudno tu mieć do czynienia z pełnowartościowym procesem doradczym.
Kształcenie jest obowiązkowe dla uczniów między 7 a 16 rokiem życia, a następnie w niepełnym wymiarze do ukończenia 18 roku życia. Nauka obowiązkowa rozpoczyna się od ostatniego roku nauki przedszkolnej i obejmuje kształcenie podstawowe trwające 6 lat (szkoła podstawowa) oraz 3-letnie kształcenie na poziomie szkoły średniej I stopnia (gimnazjum). Kluczowym momentem poradnictwa jest zakończenie kształcenia na poziomie szkoły średniej I stopnia. Uczniowie mają możliwość kontynuowania nauki w szkołach średnich II stopnia, liceach ogólnokształcących/liceach zawodowych, technikach lub szkołach zawodowych, zgodnie z wynikami uzyskanymi w czasie kształcenia w szkołach średnich I stopnia oraz na egzaminach gimnazjalnych.
Już 11 lat temu nałożono na szkoły obowiązek prowadzenia doradztwa zawodowego. Nigdy jednak w pełni nie rozwinięto tego systemu wsparcia młodzieży.
Większość młodzieży nie ma pomysłu na własną przyszłość. Jej wybory edukacyjne i zawodowe są przypadkowe. Co gorsza, nie odpowiadają na potrzeby zamieniającego się rynku pracy. Analiza fundacji Forum Obywatelskiego Rozwoju pokazuje, że „w krajach, w których doradztwo zawodowe jest na wysokim poziomie, problem bezrobocia wśród młodych jest o wiele mniejszy, co świadczy o większym dopasowaniu kwalifikacji absolwentów do potrzeb rynku pracy” (Grabek, 2013, http://www.rp.pl/artykul/19,1046470-Polska-szkola-bezrobotnych.html?p=2, dostęp 10.09.2013).
W 14,5 tys. gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych nie zatrudnia się profesjonalnego doradcy zawodowego. Okazuje się, że jedynie w nieco ponad tysiącu placówek pracuje doradca zawodowy. To mniej niż 8% wszystkich szkół (http://kariera.forbes.pl/doradztwo-zawodowe-w-szkolach-to-fikcja,artykuly,161494,1,1.html, dostęp 12.10.2014).
Co więcej, wskazuje się na niewielką pomoc profesjonalistów w wyborze dalszego kierunku kształcenia (Sztanderska, Drogosz-Zabłocka, Lednicki i in., 2008: 346). Co trzeci absolwent szkoły ponadgimnazjalnej uważa, że nie przygotowała go ona do wejścia na rynek pracy i do wyboru zawodu. Co prawda niektóre treści związane z doradztwem zawodowym realizowane są w ramach przedmiotu przedsiębiorczość, jednak większość akcji wprowadzania działań z zakresu poradnictwa zawodowego prowadzona jest raczej incydentalnie. Niestety, dlatego daleko nam do innych krajów wspólnoty europejskiej, jak chociażby Francji, gdzie prężnie działa system poradnictwa zawodowego obejmujący uczniów już od przedszkola aż do chwili podjęcia pracy (Lenart, 2008: 67). Co prawda w niektórych polskich szkołach działają Szkolne Ośrodki Kariery (tzw. SZOK-i), których celem jest zapoznanie uczniów z podstawowymi informacjami na temat rynku pracy i prawa pracy oraz kształtowanie umiejętności odnalezienia swojego miejsca w życiu zawodowym, jednakże ich liczba stale maleje (Kukla, 2012, s. 75). Jedynie co trzeci uczeń szkoły ponadgimnazjalnej rozmawiał z doradcą zawodowym. Z informacji MEN wynika, iż doradcę zatrudnia osiem na sto szkół ponadgimnazjalnych. Tylko kilka procent uczniów przyznało, że profesjonalny doradca zawodowy miał wpływ na ich wybory zawodowe. Te liczby robią wrażenie. Jeśli dodamy do tego informacje o bezrobociu wśród ludzi młodych do 25. roku życia (w latach 2008-2012 stopa bezrobocia wśród osób w wieku 20-24 lata zwiększyła się z 16,9% do 25,3%; według najnowszych danych z 2014 roku – 22-23% – w zależności od płci) oraz o nieprzemyślanych wyborach młodzieży (w Polsce podobnych danych brak, natomiast w Wielkiej Brytanii obliczono, iż potencjalne straty dla gospodarki związane z przekwalifikowaniem zawodowym, zasiłkami dla bezrobotnych itp. dla osób, które niewłaściwie wybrały zawód wynoszą 200 milionów funtów rocznie, co spowodowało wprowadzanie w 2012 roku indywidualnych konsultacji z zakresu poradnictwa zawodowego w każdej brytyjskiej szkole), to rodzi się pytanie – czy nie byłoby korzystniej zapobiegać takiemu stanowi rzeczy? Przecież nie od dziś wiadomo, iż mamy w Polsce nadwyżkę dyplomów zdobytych na kierunkach humanistycznych. Uczelnie techniczne, mimo wprowadzenia do oferty tzw. kierunków zamawianych, nie cieszą się tak dużą popularnością. Oczywiście, przyczyny należy upatrywać też w programach nauczania i niewłaściwie prowadzonych zajęciach na niższych szczeblach edukacji (http://biznes.onet.pl/praca/bezrobocie/mizerna-pomoc-w-wyborze-zawodu/3xmpg, dostęp 13.02.2015). Nie wolno też odwodzić młodzieży od studiowania na kierunkach humanistycznych. Warto jednak zwrócić uwagę na te, po których łatwiej będzie znaleźć pracę albo chociażby na te, które rozwijają umiejętności miękkie, tak dziś potrzebne i poszukiwane przez pracodawców, które to można wykorzystać na różnych stanowiskach, niekoniecznie tych związanych z wykształceniem.
W Unii Europejskiej różnice występują przede wszystkim w strukturze i jakości usług. Unia nie narzuca państwom członkowskim jednego modelu doradztwa. Wskazuje jednak na szereg korzyści, jakie mogą odnieść młodzi ludzie, którzy z tego typu wsparcia korzystają. Są to m.in.: złagodzenie startu zawodowego, zmniejszenie dystansu pomiędzy podażą siły roboczej a wymaganiami rynku pracy, wzmocnienie motywacji i podwyższenie kwalifikacji zawodowych (Koryzma-Wasilewa, Zając,
http://www.edukator.org.pl/2003c/doradztwo/doradztwo.html, dostęp 15.02.2014).

SZWECJA

Doradztwo zawodowe w szkołach prowadzone jest w wielu krajach Unii Europejskiej. Na szczególną uwagę zasługuje jednak tylko kilka z tych krajów, gdzie cały system doradczy jest naprawdę dobrze rozwinięty. I tak na przykład w Szwecji na szkoły nałożony został obowiązek świadczenia poradnictwa zawodowego i edukacyjnego. Nie przewidziano jednak żadnych lekcji dodatkowych. Pracujący w szkołach doradcy prowadzą lekcje informacyjne, szczególnie w okresach, w których uczniowie muszą dokonać wyborów zawodowych. Większe szkoły zazwyczaj zatrudniają doradców zawodowych na stałe. Jeden doradca przypada średnio na pięciuset uczniów w szkołach samorządowych i na tysiąc uczniów w szkołach prywatnych.
MALTA

Kształcenie jest obowiązkowe dla uczniów w wieku od 5 do 16 lat i obejmuje szkołę podstawową (wiek 5-11 lat) oraz szkołę średnią i stopnia (junior lyceum i secondary school, wiek 11-16 lat). Część szkół średnich została połączona w kolegia. Taka decyzja „miała na celu poprawę jakości, standardów, działania, inicjatyw i osiągnięć edukacyjnych szkół państwowych (...), które powinny utworzyć sieć z państwowymi szkołami dla dziewcząt i chłopców, umożliwiając nabywanie doświadczeń edukacyjnych i świadczenie usług edukacyjnych w pełnym i ciągłym procesie – rozpoczyna się on od wczesnego kształcenia dzieci i trwa przez poziom szkoły podstawowej i średniej” (Ustawa o edukacji nr 24/1988, z poprawkami Ustawy nr 13/2006, §49). Integralną częścią systemu nauczania w założonych niedawno kolegiach jest poradnictwo zawodowe. Dyrekcja do spraw Usług Edukacyjnych (przy współpracy ze strony kolegiów i szkół) świadczy i koordynuje usługi poradnictwa zawodowego, w tym wdraża programy ukierunkowane na osiągnięcie i poprawę korelacji: szkoła – miejsce pracy oraz świadczy pomoc w momentach przejściowych, w tym między szkołą a pracą zawodową. Dyrekcja jest też zobowiązana do monitorowania usług doradców, pracowników socjalnych, psychologów i innych specjalistów zgodnie z potrzebami uczniów i ich rodzin. Do jej obowiązków należy promowanie działań edukacyjnych i kulturalnych w kontekście nauczania przez całe życie (Ustawa o edukacji z 1988 r. z poprawkami Ustawy nr 13/2006). W szkołach maltańskich zatrudnieni są zarówno tzw. nauczyciele poradnictwa, jak i doradcy zawodowi. Jeden z nich przypada średnio na pięciuset uczniów. Nauczyciele poradnictwa poświęcają połowę swego czasu na nauczanie własnego przedmiotu, a resztę na udzielanie porad grupowych i indywidualnych. Ich zadaniem jest pomoc w podejmowaniu decyzji edukacyjnych w ważnych momentach, zwłaszcza w czasie ostatnich lat szkoły średniej. Szkolni doradcy zawodowi prowadzą indywidualne sesje rozwojowe, czasem obejmujące całe rodziny. Do ich zadań należy też przygotowanie do pracy nauczycieli poradnictwa. Prowadzą szkolenia i udzielają porad uczniom, rodzicom i nauczycielom.

WĘGRY

Na Węgrzech wprowadzono osobny obowiązkowy przedmiot „poradnictwo zawodowe” dla uczniów w wieku 13-14 lat. Oprócz tego doradca zawodowy lub wychowawca klasy przeprowadza indywidualne spotkania z uczniami, trwające godzinę tygodniowo, które mają na celu pomoc w wyborze ścieżki edukacyjnej i szkoleń oraz kariery zawodowej. Poradnictwo zawodowe zostało w systemie szkolnym ujęte na wszystkich etapach kształcenia. Przeprowadzane są też kursy z zakresu zawodoznawstwa. Wprowadzono obowiązkowy przedmiot „wiedza o przedsiębiorczości”, a młodzież ze szkół zawodowych uczestniczy w programie orientacji zawodowej, który obejmuje również praktyki zawodowe i zajęcia z zakresu planowania ścieżki kariery.
Głównym celem krajowej polityki w dziedzinie poradnictwa zawodowego i wyboru zawodu jest redukcja odsetka osób niezdających egzaminów i niekończących szkół, jak również zmniejszanie i zapobieganie bezrobociu. Przygotowanie w zakresie wyboru zawodu jest integralną częścią procesu kształcenia i ma na celu uświadomienie uczniom, że uczenie się przez całe życie jest najważniejszym sposobem, aby zwiększyć szanse zatrudnienia. Obowiązek zapewnienia poradnictwa zawodowego w kształceniu obowiązkowym regulują następujące przepisy:
• Poprawka z 2003 r. do Ustawy nr 79/1993 o szkolnictwie publicznym; §34 nakazuje stworzenie profesjonalnych usług edukacyjnych, a wśród nich poradnictwa w zakresie przyszłego wyboru studiów i zawodu;
• Ustawa nr 76/1993 o kształceniu zawodowym; §1 i §29 określają prawo każdego ucznia do poradnictwa zawodowego. Ta sama ustawa zakłada prawo każdej osoby dorosłej do poradnictwa zawodowego, jeśli w jej życiu zawodowym dojdzie do modyfikacji ścieżki kariery.

CZECHY

W Czechach szkoły mogą włączać treści związane z doradztwem zawodowym do innych przedmiotów, np. wychowania obywatelskiego. Jednak w 25% szkół jest ono prowadzone w ramach osobnego przedmiotu. W ostatnich trzech latach edukacji poradnictwo zawodowe to sześćdziesiąt lekcji po 45 minut rocznie. Szkoły zobowiązane są do zapewnienia usług poradnictwa. Zatrudnieni są doradcy edukacyjni, których rolą jest udzielanie uczniom wskazówek odnoszących się do wyboru ścieżki edukacyjnej i zawodowej oraz identyfikacja uczniów zdolnych lub ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Służą oni też swoją pomocą innym nauczycielom i rodzicom. Nakład ich pracy poświęcony na nauczanie innych przedmiotów zmniejszony został w ostatnich latach do pięciu godzin tygodniowo, dzięki czemu resztę czasu mogą poświecić na realizację zadań z zakresu doradztwa zawodowego.
SŁOWACJA

Doradztwo zawodowe w systemie oświaty jest oparte głównie na rozporządzeniu Ministra Edukacji nr 43/1996, które zobowiązuje szkoły m.in. do:
• prowadzenia diagnostyki edukacyjnej;
• określania przyczyn problemów uczniów w zakresie rozwoju społecznego, edukacyjnego i zawodowego;
• rozwiązywania kwestii dotyczących dalszej edukacji uczniów we współpracy z rodzicami i nauczycielami.
Doradcy edukacyjni (często taką rolę odgrywają nauczyciele, którzy odbyli specjalistyczny kurs doradztwa zawodowego) wykonują zadania z zakresu doradztwa zawodowego, jako część swoich obowiązków i są tym samym zwolnieni z części pracy dydaktycznej. Każdy doradca edukacyjny przygotowuje plan pracy na dany rok szkolny, w którym określa szczegółowo miesięczne plany i cele. Muszą one być zgodne z głównymi za‑ daniami szkoły. Innym elementem doradztwa zawodowego realizowanego w systemie szkolnym jest wprowadzenie do programów nauczania opcjonalnego przedmiotu „Wprowadzenie do świa‑ ta pracy”, na który można uczęszczać w ostatnich dwóch latach nauki w szkołach średnich II stopnia. Główne cele nauczania tego przedmiotu to:
• uzyskanie podstawowych informacji na temat kariery w różnych dziedzinach – zarządzania, rolnictwa, produkcji, leśnictwa, zdrowia, handlu i gastronomii, budownictwa;
• poznanie charakteru pracy, warunków pracy;
• zapoznanie uczniów z potrzebnymi kwalifikacjami i nie‑ zbędnymi szkoleniami dla każdego zawodu.
W szkołach słowackich uczniowie mają do wyboru dwa przedmioty opcjonalne –wprowadzenie do świata pracy i firmę szkoleniową. To w ramach tych zajęć realizowane są treści z zakresu poradnictwa zawodowego. We wszystkich szkołach podstawowych oraz ogólnokształcących i zawodowych zatrudnieni są nauczyciele, tzw. doradcy wychowawczy, którzy zajmują się orientacją zawodową uczniów.
Budowanie skutecznego systemu doradztwa zawodowego na Słowacji ma swoje odzwierciedlenie w ustawodawstwie. Oprócz wspomnianej wcześniej strategii doradztwo zawodowe w systemie oświaty jest oparte głównie na Rozporządzeniu Ministra Edukacji nr 43/1996, które zobowiązuje szkoły m.in. do:
• prowadzenia diagnostyki edukacyjnej,
• określania przyczyn problemów uczniów w zakresie rozwoju społecznego, edukacyjnego i zawodowego,
• wspierania rozwoju osobistego dzieci,
• • rozwiązywania kwestii dotyczących dalszej edukacji uczniów we współpracy z rodzicami i nauczycielami.
Słowacja w ostatnich latach podejmuje także współpracę z naszym krajem w ramach partnerstwa transgranicznego EURES T Beskydy, funkcjonującego na pograniczu Polski, Czech i Słowacji. W ramach współpracy odbywają się Międzynarodowe Targi Informacji, Wykształcenia i Zatrudnienia. Celem targów jest dostarczenie osobom poszukującym pracy, absolwentom, studentom i uczniom informacji nt. wolnych miejsc pracy i możliwości rozwoju kariery w regionie i w krajach Unii Europejskiej.

FINLANDIA

W Finlandii uczniowie w wieku 14-16 lat mają 76 godzin zajęć rocznie z doradztwa zawodowego. Obejmują one analizę umiejętności, wiadomości dotyczące specyfiki poszczególnych zawodów oraz rynku pracy. Cały program poradnictwa zawodowego zintegrowany jest z procesem nauczania. Młodzi Finowie w szkole uczęszczają na obowiązkowy, oddzielny przedmiot w wymiarze dwóch godzin tygodniowo. Doradcy wchodzą w skład grona pedagogicznego. Zajmują się poradnictwem grupowym i indywidualnym. Warto w tym miejscu wspomnieć, iż bezrobocie wśród młodych Finów w wieku 25-29 lat wynosi 8,7%. (Poradnictwo zawodowe w kształceniu obowiązkowym w Europie, 2010: 61-63; Grabek, 2013, http://www.rp.pl/artykul/19,1046470-Polska-szkola-bezrobotnych.html?p=2, dostęp 10.09.2013).
HOLANDIA

Z kolei w Holandii treści związane z orientacją zawodową wprowadzone zostały do różnych przedmiotów szkolnych, choć w niektórych szkołach traktowane są jako osobny przedmiot. Za doradztwo zawodowe odpowiadają wcześniej przeszkoleni wychowawcy klas (dużą uwagę zwraca się na merytoryczne przygotowanie nauczycieli podczas studiów do pełnienia roli doradcy zawodu), których wspierają nauczyciele kariery. Każdemu uczniowi przypisany zostaje opiekun, który pomaga mu rozwiązywać problemy i podejmować najtrudniejsze decyzje, a w razie potrzeby kontaktuje go z nauczycielem kariery (Studzińska, 2010: 21).
WIELKA BRYTANIA

W Wielkiej Brytanii praca doradcza obejmuje codzienne spotkania z wychowawcą. Realizowane są specjalne programy „Planowanie działania” i „Rejestracja osiągnięć”. Podczas indywidualnych spotkań z uczniami mają oni możliwość zaplanowania swoich celów zawodowych. W programach poszczególnych przedmiotów przewidziano tematy związane z planowaniem kariery zawodowej. W każdej szkole zatrudniony jest koordynator do spraw planowania karier, a nauczyciele kariery i doradcy kariery to często osoby z grona pedagogicznego danej szkoły. Często organizowane są również spotkania doradców z rodzicami. Każdy uczeń w wieku 14-16 lat objęty jest programem tzw. edukacji osobowej i społecznej, w ramach której mieści się orientacja zawodowa. Jej wczesna forma rozpoczyna się jednak już w pierwszych klasach szkoły podstawowej, gdzie wprowadzony zostaje osobny przedmiot „Wczesna orientacja zawodowa”, a zatem w zajęciach z zakresu doradztwa zawodowego uczestniczą nawet pięciolatki (Studzińska, 2010: 25-27; Paszkowska-Rogacz, 2001: 16-19). Sytuacja poradnictwa zawodowego w Wielkiej Brytanii przedstawia się, trzeba przyznać, zadowalająco. Zgodnie z Ustawą o edukacji z roku 1997 szkoły muszą zapewnić kształcenie zawodowe uczniom w wieku 11-16 lat. Z kolei ustawa o edukacji i umiejętnościach z roku 2007 nakłada na szkoły średnie obowiązek „bezstronnego przedstawiania informacji zawodowych i świadczenia poradnictwa zawodowego” (http://www.irp-fundacja.pl/know-how-portal/kraje/uk.php, dostęp 1.05.2014). Proces ten ma za zadanie dostarczenie uczniom umiejętności potrzebnych w zażądaniu własną karierą, czyli właściwego poszukiwania możliwości związanych z nauką i zatrudnieniem, podejmowania uzasadnionych decyzji edukacyjnych i zawodowych, wiedzy na temat możliwości realizacji własnych ambicji i skutecznego radzenia sobie z tzw. kluczowymi momentami przejściowymi. Poradnictwem zajmują się doradcy spoza szkoły. Warto też wspomnieć, iż oprócz doradztwa zawodowego w szkołach angielskich ma miejsce również wdrażanie do pracy, które obejmuje zajęcia mające na celu poszerzanie wiedzy i umiejętności przydatnych w pracy. W ramach wdrażania do pracy uczniowie nabywają wiadomości na temat pracy, praktyk zawodowych i umiejętności zawodowych. Celami nauczania związanego z pracą jest: „rozwijanie umiejętności zwiększających szanse zatrudnienia, dawanie uczniom możliwości „uczenia się w działaniu” oraz uczenia się od specjalistów, podnoszenie standardów osiągnięć, zwiększenie zaangażowania uczniów w naukę, motywacji i wiary w siebie, zwiększanie liczby młodych ludzi kontynuujących kształcenie po ukończeniu edukacji obowiązkowej, rozwijanie świadomości zawodowej oraz umiejętności korzystania z bezstronnego i rzetelnego poradnictwa i informacji, zachęcanie do aktywności obywatelskiej, rozwijanie umiejętności wykorzystywania wiedzy, rozumienia i możliwości, poprawa rozumienia ekonomii, przedsiębiorczości, finansów osobistych, struktury organizacji biznesowych i mechanizmów ich funkcjonowania, kształtowanie pozytywnego nastawienia do uczenia się przez całe życie” (http://www.irp-fundacja.pl/know-how-portal/kraje/uk.php, dostęp 1.05.2014).
IRLANDIA PÓŁNOCNA

Zgodnie z rozporządzeniem o edukacji z roku 2006 r. w Irlandii Północnej obowiązkowe jest nauczanie o życiu i pracy. Wprowadzenie tego przedmiotu do szkół odbywało się stopniowo i miało miejsce w okresie od września 2007 do czerwca 2010 r. „Celem przedmiotu jest, by wszyscy młodzi ludzie rozwinęli cechy charakteru, umiejętności, wiedzę, świadomość i postawy, które będą mocną podstawą życia i pracy zawodowej” (http://www.irp-fundacja.pl/know-how-portal/kraje/uk.php, dostęp 1.05.2014). W szkołach irlandzkich zatrudniani są na stałe doradcy zawodowi. Wymiar ich pracy nauczycielskiej wynosi trzy godziny tygodniowo. Pozostały swój czas przeznaczają oni na działania związane z poradnictwem zawodowym. W zajęciach z tego zakresu biorą udział uczniowie szkół średnich w wieku 12-18 lat. Obejmują one przeprowadzanie wywiadów indywidualnych z uczniami oraz grupowe zajęcia związane z orientacją i informacją zawodową (Studzińska, 2010: 34-35; Paszkowska-Rogacz, 2001: 14, 33).

DANIA

W Danii zajęcia dotyczące planowania przyszłości zawodowej są obowiązkowe. Uczniowie w wieku 14-16 lat mają 48 lekcji rocznie przeznaczonych na orientację zawodową. Dla młodszych uczniów przewidziano zajęcia z elementami orientacji zawodowej. W prowadzeniu tych zajęć wychowawców klas wspierają doradcy zawodowi (Studzińska, 2010: 24; Paszkowska-Rogacz, 2001: 18).

NIEMCY

W Niemczech na ten cel przeznacza się od 5-7 godzin tygodniowo (w zależności od rodzaju szkoły). W każdej z placówek zatrudniany jest nauczyciel, do zadań którego należy prowadzenie zajęć z zakresu orientacji i informacji zawodowej (Studzińska, 2010: 31). Warto też dodać, iż w Danii, Niemczech i Wielkiej Brytanii programy orientacji zawodowej są dodatkowo poszerzone o praktyki zawodowe, dzięki czemu uczniowie już w wieku szkolnym zdobywają tak istotne na współczesnym rynku pracy doświadczenie zawodowe.
Sprawy związane z poradnictwem zawodowym i pośrednictwem pracy leżą w gestii Federalnego Urzędu Pracy /BA/ , który kieruje pracą sieci urzędów pracy . Usługi w zakresie poradnictwa i informacji zawodowej świadczone są przez doradców w Centrach Informacji Zawodowej/BIZ/. Obok informacji krajowych w każdym Centrum można uzyskać informacje dotyczące możliwości kształcenia i szkolenia w innych krajach europejskich.
Instytucjami odpowiedzialnymi za gromadzenie i udostępnianie informacji związanych z możliwością kształcenia i szkolenia za granicą są w Niemczech Europejskie Centra Poradnictwa Zawodowego. We wszystkich krajach Unii Europejskiej istnieją tzw. Narodowe Centra Zasobów Poradnictwa Zawodowego. W wybranych urzędach pracy powołano tzw. Bliźniacze centra (aktualnie jest ich 25), które specjalizują się w wymianie informacji z jednym lub kilkoma państwami. Na przykład współpracą z Polską zajmuje się centrum we Frankfurcie nad Menem. Federalny Urząd Pracy(BA) jest również odpowiedzialny za:
• rozwój kształcenia zawodowego;
• rozwój usług związanych z rehabilitacją zawodową;
• usługi związane z utrzymaniem i tworzeniem miejsc pracy;
• wypłacanie zasiłków dla bezrobotnych
• wypłacanie świadczeń na dzieci.
Obowiązujący w Niemczech system edukacyjny zakłada istnienie pewnych różnic w poszczególnych landach. Wymagania formalne są we wszystkich landach takie same. Większość form początkowej edukacji zawodowej realizowana jest w Niemczech w ramach systemu dualnego. Główną cechą tego systemu jest połączenie szkolenia zawodowego w przedsiębiorstwie /praktyka/ i szkolenia w szkole zawodowej /teoria/. Zgodnie z regulacjami prawnymi dotyczącymi szkolenia zawodowego dla każdego zawodu zostały opracowane specjalne regulacje dotyczące kształcenia. Aby znaleźć miejsce, w którym można odbyć szkolenie zawodowe należy, albo zgłosić się do centrum informacji zawodowej usytuowanego przy urzędzie pracy, albo złożyć aplikacje bezpośrednio w przedsiębiorstwie które oferuje szkolenie zawodowe. Oprócz szkolenia zawodowego w ramach systemu dualnego istnieje również w Niemczech możliwość kształcenia się w ramach dziennego systemu szkolenia zawodowego w szkołach.
Zgodnie z ustawą dotyczącą promocji zatrudnienia główną instytucją odpowiedzialną za poradnictwo karierowe, pośrednictwo w zakresie praktyk zawodowych, pośrednictwo pracy i poradnictwo jest Federalny Urząd Pracy /BA/. Świadczone przez Urząd usługi w zakresie pośrednictwa pracy są bezpłatne dla pracowników i pracodawców. Urząd oferuje również poradnictwo dla pracodawców związane z rekrutacją i doborem pracowników.
Urzędy pracy zakładają specjalne Centra Informacji Zawodowej(BIZ). Aktualnie na terenie Niemiec istnieje około 180 takich Centrów. Obok nich, usługi w zakresie poradnictwa zawodowego i pośrednictwa pracy są świadczone w około 160 urzędach pracy na terenie Niemiec. Narzędziami pomocnymi są: foldery informacyjne zawierające informacje o zawodach, książki, filmy o zawodach, programy komputerowe związane z wyborem zawodu i dostosowaniem do pracy.
Indywidualne poradnictwo zawodowe jest realizowane w lokalnych biurach pracy. Zatrudnieni w nich doradcy zawodowi udzielają informacji z zakresu:
• szkolenia zawodowego i zatrudnienia;
• informacji dotyczących prac specjalnych;
• dobrych i złych stron różnych opcji szkoleniowych;
• możliwości wsparcia finansowego;
• edukacji ustawicznej i promocji możliwości;
• dostępnych alternatyw pożądanych kursów.
Natomiast Federalny Urząd Pracy jest odpowiedzialny za wspieranie i finansowanie instytucji zajmujących się edukacją i szkoleniem zawodowym osób zajmujących się poradnictwem zawodowym.

ISLANDIA

Natomiast w Islandii zatrudnia się doradców zawodowych jedynie w szkołach średnich II stopnia, a poradnictwo zawodowe jest elementem przedmiotu nazwanego „Umiejętności życiowe”, obowiązkowego dla uczniów klas IV-X, na który przeznacza się jedną lekcję tygodniowo.
Podsumowując, według danych OECD średnie bezrobocie wśród młodych w krajach o rozwiniętym systemie doradztwa zawodowego wynosi około 9%, czyli znacznie mniej niż w Polsce. Jest to najlepszy dowód na to, iż prowadzenie zajęć z zakresu doradztwa zawodowego z prawdziwego zdarzenia opłaca się i przynosi korzyści gospodarce danego kraju. Warto zatem zainwestować w rozwój poradnictwa w polskim systemie oświaty, bo ta inwestycja z pewnością szybko się zwróci.

FRANCJA

Francja posiada podwójną sieć Narodowych Centrów Zasobów Orientacji Zawodowej.
Pierwsza jest administrowana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, druga przez Ministerstwo Zatrudnienia i Solidarności.
W skład sieci podlegającej Ministerstwu Edukacji Narodowej wchodzą centra, których zadaniem jest udzielanie obywatelom francuskim i cudzoziemcom informacji dotyczącej ponadnarodowej mobilności w dziedzinie studiów, szkoleń oraz praktyk zawodowych.
Informacje dotyczące innych krajów europejskich są przekazywane przez Centra Informacji i Orientacji (CIO). Utrzymują one kontakty z odpowiednim partnerem w danej grupie państw członkowskich i odpowiadają przede wszystkim na pytania szczególnie związane z tym krajem. We Francji istnieją cztery Narodowe Centra Zasobów Poradnictwa Zawodowego działające w ramach Ministerstwa Edukacji Narodowej. We Francji istnieje szereg instytucji centralnych stanowiących źródło informacji dla praktyków poradnictwa zawodowego.
Należą do nich:
• Krajowe Biuro Informacji o Kształceniu i Zawodach, które podlega Ministerstwu Edukacji Narodowej i wydaje publikacje z zakresu poradnictwa zawodowego,
• Krajowa Agencja ds. Zatrudnienia,
• Centrum Informacji i Dokumentacji Młodzieży, które podlega Ministerstwu Młodzieży i Sportu, udzielając informacji o możliwościach spędzania wolnego czasu, sporcie, kulturze, nauce i szkoleniach,
• Centrum Studiów i Badań nad Kwalifikacjami,
• Centrum Informacji specjalizujące się w udzielaniu informacji dla osób pracujących i kontynuujących naukę.
Na poziomie regionalnym również istnieje szereg instytucji wspierających działania w zakresie poradnictwa zawodowego. Należą do nich:
• Regionalne Centra Informacji,
• Lokalne Agencje Zatrudnienia,
• Regionalne Biura Ministerstwa Zatrudnienia i Solidarności,
• Centralne Biura Służb Poradnictwa,
• Lokalne Serwisy Informacji Akademickiej i Poradnictwa.
Usługi w zakresie poradnictwa zawodowego są we Francji świadczone przez:
• Centra Informacji i Poradnictwa, jest ich ponad 500, zatrudniają około 5000 doradców zawodowych-główny zakres ich działań to udzielanie indywidualnych informacji i porad uczniom szkół średnich, prowadzenie porad grupowych, współpraca z personelem pedagogicznym szkół, udzielanie porad rodzicom uczniów, studentom, dorosłym,
• Centrum Informacji i Dokumentacji Młodzieży– główny zakres jego działania, to dokumentowanie, szybka informacja na różne tematy, w tym kursy szkoleniowe i zawodowe,
• Centra Ogólnych Informacji Uniwersyteckich i Poradnictwa Zawodowego-główny zakres ich działania to dokumentacja, informacja, doradztwo,
• Lokalne Misje prowadzące poradnictwo i pomoc w zawodowej i społecznej integracji młodzieży w wieku16–25lat, która opuściła system edukacyjny bez kwalifikacji zawodowych,
• Krajową Agencję ds. Zatrudnienia posiadającą około 800 lokalnych agencji– główny zakres jej działania to pośrednictwo pracy, zbieranie informacji, dokumentowanie, poradnictwo dla dorosłych, którzy poszukują pracy lub planują awans zawodowy,
• Stowarzyszenie ds. Szkolnictwa Zawodowego Dorosłych, posiadające około 160 punktów przyjęć w całym kraju– główny zakres jego działania to pośrednictwo w zakresie szkoleń, poradnictwo, zbieranie informacji, dokumentowanie,
• Interinstytucjonalne Centrum Bilansu Kompetencji, które służy osobom aktywnym zawodowo oraz poszukującym pracy– główny zakres jego działania to udzielanie informacji, poradnictwo, przygotowywanie pogłębionego bilansu kompetencji dla tych osób,
• Stowarzyszenie ds. Zawodowej Integracji Absolwentów Szkół Wyższych– ułatwiające zawodową integrację młodych absolwentów po uzyskaniu przez nich dyplomów. Stowarzyszenie posiada kilka filii na terenie Francji

W Polsce istnieje potrzeba zwiększenia atrakcyjności, jakości i skuteczności kształcenia i szkolenia zawodowego. Potrzebne jest również skuteczniejsze doradztwo zawodowe i stworzenie elastyczniejszych form nauki ułatwiających zdobycie kwalifikacji. Zmiany zachodzące we współczesnym świecie wymagają coraz szerszych usług doradczych, w tym również z zakresu poradnictwa zawodowego. Zmieniają się tendencje zarówno na gruncie światowym, jak i polskim. Poradnictwo zawodowe to wymóg czasu wynikający nie tylko z wejścia naszego kraju do struktur Unii Europejskiej, ale również z przemian gospodarczych i coraz trudniejszej sytuacji na rynku pracy. Powyżej zaprezentowane przykłady ciekawych inicjatyw i programów, które promują doradztwo zawodowe na Słowacji, Węgrzech i w Anglii, pokazują, jak dużo przedsięwzięć jest podejmowanych na rzecz rozwoju omawianego obszaru. Każdy z opisanych krajów, pomimo różnic kulturowych oraz gospodarczych, docenia znaczenie poradnictwa zawodowego na swoim obszarze i stara się promować usługi doradcze zarówno wśród młodzieży, jak i osób dorosłych. Proponowane przez opisywane państwa rozwiązania są bardzo ciekawe i mogą stanowić przykład dla naszego kraju.
Ciągłość w procesie doradczym to elementem niezbędny, który musi zostać wpisany w polski system. Podejmowane wówczas przez jednostkę decyzje, wsparte profesjonalnym doradztwem będą zapewne trafniejsze, a w przyszłości wygenerują satysfakcjonujący rozwój zawodowy. Trzeba zaznaczyć, że proces oraz idea dalszego rozwoju tej formy działalności wzrastała szczególnie ze względu na coraz większe zapotrzebowanie społeczne.

Bibliografia:

1. „Doradztwo edukacyjno-zawodowe w szkolnictwie zawodowym w Polsce i w wybranych państwach Unii Europejskiej” –Dobromir Dziewulak , Analizy –BAS nr4(93) 10 kwietnia 2013
2. „Raport dotyczący stanu doradztwa edukacyjno-zawodowego w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej” - Daniel Kukla, file:///C:/Users/Gim%20Łucka/AppData/Local/Microsoft/Windows/INetCache/IE/5F3DBWST/raport-Kukla.pdf
3. Doradztwo zawodowe w szkołach to fikcja, http://kariera.forbes.pl/doradztwo-zawodowe-w-szkolach-to-fikcja,artykuly,161494,1,1.html, dostęp 12.10.2014
4. Gaweł-Luty E. (2008), Aspiracje zawodowe współczesnej młodzieży. Perspektywa badawcza W: Wybrane problemy pedagogiki pracy w aspekcie przygotowania do zatrudnienia, red. R. Gerlach, A. Kulpa-Puczyńska, R. Tomaszewska-Lipiec, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz
5. http://biznes.onet.pl/praca/bezrobocie/mizerna-pomoc-w-wyborze-zawodu/3xmpg, dostęp 13.02.2015
6. http://www.irp-fundacja.pl/know-how-portal/kraje/uk.php, dostęp 1.05.2014
7. Koryzma-Wasilewa, Zając, Doradztwo zawodowe w krajach UE, http://www.edukator.org.pl/2003c/%20doradztwo/doradztwo.html, dostęp 15.02.2014
8. Kukla D. (2012), Raport dot. stanu doradztwa edukacyjno-zawodowego w Polsce i wybranych krajach UE, Warszawa
9. Zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy zawodowego – zeszyt 21 „System szkolenia, kształcenia i poradnictwa zawodowego w krajach Europy – Niemcy” , Krajowy Urząd Pracy, Warszawa 2002
10. Lenart J. (2008), Współczesne poradnictwo zawodowe – poradnictwo karier. Potrzeby a rzeczywistość W: Wybrane problemy pedagogiki pracy w aspekcie przygotowania do zatrudnienia, red. R. Gerlach, A. Kulpa-Puczyńska, R. Tomaszewska-Lipiec, Bydgoszcz
11. Paszkowska-Rogacz A. (2001), Doradztwo zawodowe w systemach szkolnych krajów UE, Warszawa
12. Poradnictwo zawodowe w kształceniu obowiązkowym w Europie (2010), Agencja Wykonawcza ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego (EACEA P9 Eurydice), tłum. Jakub Czernik, Warszawa
13. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 roku w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach
14. Studzińska E. (2010), Europejskie drogowskazy –wybrane elementy doradztwa zawodowego w krajach Unii Europejskiej i w Polsce, Olsztyn
15. Sztanderska U., Drogosz-Zabłocka E., Lednicki B. i inni (2008), Badanie aktywności zawodowej absolwentów w kontekście realizacji Programu „Pierwsza Praca”, MPiPS Warszawa
16. Grabek (2013), Polska szkoła bezrobotnych, http://www.rp.pl/artykul/19,1046470-Polska-szkola-bezrobotnych.html?p=2, dostęp 10.09.2013