Wspomaganie rozwoju społecznego u dziecka w młodszym wieku szkolnym z orzeczonym Zespołem Aspergera

Wspomaganie rozwoju społecznego u dziecka w młodszym wieku szkolnym
z orzeczonym Zespołem Aspergera

Spis treści
Wstęp 3
Rozdział I Zespół Aspergera w świetle literatury przedmiotu 5
1.1 Definicja Zespołu Aspergera 5
1.2 Zachowanie społeczne charakteryzujące Zespół Aspergera 6
1.3 Rozwój poznawczy u dzieci w młodszym wieku szkolnym z Zespołem Aspergera 8
Rozdział II Argumentacja badań własnych 9
2.1 Identyfikacja problemu badanego dziecka 9
2.2 Badany w procesie edukacyjnym 10
2.3 Badany w środowisku rówieśniczym i nowych sytuacjach społecznych 10
2.4 Środowisko rodzinne wobec problemów badanego dziecka 11
Rozdział III Wskazania do działań naprawczych i wspomagających rozwój społeczny w pracy z dzieckiem a Zespołem Aspergera. 12
3.1 Wskazówki dla nauczycieli 12
3.2 Wskazania dla rodziców 13
3.3 Proponowane sposoby i metody pracy z dzieckiem 14
3.4 Konspekt zajęć rewalidacyjnych 16
Podsumowanie i wnioski 19
Spis wykorzystanej literatury 20

Wstęp
Zespół Aspergera jest jednym z całościowych zaburzeń rozwoju, które obserwuje się u dzieci od wczesnego dzieciństwa. To dysfunkcja stosunkowo nowa, nie została jeszcze dostatecznie zbadana. Naukowcy nie są jeszcze w stanie jednoznacznie stwierdzić, skąd bierze się Zespół Aspergera. Najczęściej mówi się jednak o podłożu genetycznym. Na chorobę częściej zapadają dzieci, które w niemowlęctwie przeszły ciężkie infekcje oraz te, których matki w trakcie ciąży zaraziły się toksoplazmozą. Zespół Aspergera częściej rozwija się też u dzieci z uszkodzonym centralnym układem nerwowym oraz z dziecięcym porażeniem mózgowym. Poznanie specyfiki zachowań dzieci autystycznych pozwala zrozumieć ich życie, zrozumieć ich samych. Gdy już zrozumiemy ich świat, poznamy ich zasady funkcjonowania możemy podjąć właściwe działania profilaktyczne w pracy wychowawczej. Wówczas właśnie stawiamy sobie pytanie; „Jakie działania możemy podjąć, aby pomóc dziecku w procesie edukacji?”. Aby gruntownie odpowiedzieć na to pytanie należy poznać możliwości, zachowanie i środowisko rodzinne dziecka.
Problematyka Zespołu Aspergera interesuje mnie od pewnego czasu. Jestem nauczycielem, mam w swojej klasie siedmioletnią dziewczynkę z tą chorobą, która była inspiracją do napisania tej pracy. Praca z dzieckiem ZA ma wyjątkowy charakter. Od nauczyciela wymaga przede wszystkim akceptacji ucznia, empatii oraz nieustannej walki o polepszenie losu dziecka.
Spośród trzech rozdziałów, które składają się na niniejszą pracę, pierwszy rozdział ma charakter teoretyczny. W rozdziale tym zostanie wyjaśniony termin, symptomy zespołu Aspergera, przedstawię również rozwój sfery poznawczej i społecznej dzieci z ZA oraz opiszę jakie trudności i bariery dziecko napotyka w procesie edukacji. Drugi i trzeci rozdział poświęcony jest części metodologicznej. W drugim rozdziale przedstawię historię dziewczynki objętej badaniem, przybliżę środowisko rodzinne, opiszę aktualny poziom sfery poznawczej i społecznej Ali oraz jej sukcesy i porażki w edukacji. W trzecim rozdziale zostaną zaprezentowane wskazówki do pracy terapeutycznej zarówno dla nauczycieli jaki i rodziców. Wymienię metody i sposoby, które według mnie wpłyną na lepsze funkcjonowanie dziecka. Rozdział ten będzie zawierał również scenariusz zajęć rewalidacyjnych rozwijający u dziecka samoświadomości własnych emocji i uczuć.
Niniejsza praca ma charakter empiryczny. Została przygotowana w oparciu o materiał zgromadzony przy użyciu metody studium indywidualnego przypadku. Celem zgromadzenia materiału badawczego posłużono się technikami i narzędziami przynależnymi tej metodzie. Wykorzystano technikę obserwacji, rozmowy, wywiadu, analizy dokumentów. Wśród wykorzystanych narzędzi posłużono się: inwentarzem Gunzburga, arkuszem obserwacji dziecka i analizą rysunku. Do diagnozy wykorzystano obserwację własną nauczyciela prowadzoną w sposób ukierunkowany, celowy na lekcjach. Pracę kończy podsumowanie , prognoza oraz spis wykorzystanej literatury.

Rozdział I Zespół Aspergera w świetle literatury przedmiotu
1.1 Definicja Zespołu Aspergera
Zespół Aspergera jest jednym z kręgu autyzmu całościowych zaburzeń rozwoju, które łączą objawy w kilku podstawowych sferach: kontaktów społecznych, komunikacji, zachowań i zainteresowań, jak również nadwrażliwości sensorycznej na różnego rodzaju bodźce. Nieprawidłowości te dotyczą wszystkich obszarów życia, choć ich nasilenie może być różne. Podstawową, najlepiej poznaną jednostką wśród całościowych zaburzeń rozwoju jest autyzm dziecięcy, prawidłowo diagnozowany już u bardzo małych, bo dwu- i pół trzyletnich dzieci. Termin „zespół Aspergera” został po raz pierwszy użyty w 1981 roku przez Brytyjkę Lornę Wing, która przetłumaczyła z języka niemieckiego pracę Hansa Aspergera. Ten austriacki psychiatra i pediatra jako pierwszy opisał to zaburzenie (w 1943 roku). Dawniejsze określenia, używane przez samego Aspergera, to „psychopatia autystyczna” oraz „zaburzenia schizoidalne okresu dzieciństwa”. Nazwy te zostały jednak zarzucone przez większość specjalistów, z uwagi na to, że mogły sugerować, iż mamy do czynienia z kolejnymi schorzeniami należącymi do spektrum schizofrenii.
Na dzień dzisiejszy jest to farmakologicznie nieuleczalne zaburzenie (choroba) trwające przez całe życie, z nie do końca wyjaśnioną etiologią. Pewne jest tylko to, że im wcześniej dziecko takie zostanie zdiagnozowane i poddane indywidualnej, dostosowanej specjalnie do jego niepełnosprawności, wielospecjalistycznej terapii, tym większe szanse, że rokowania na okres dorosłości będą pomyślne. Zatem zespół Aspergera to zaburzenie rozwojowe mieszczące się w autystycznym spektrum. Czasami nazywa się go „wysoko funkcjonującym autyzmem” (szczególnie w USA). Interpretuje się to w taki sposób, że dziecko z ZA zachowuje się bardzo podobnie do autystycznego, tyle że potrafi komunikować się dość swobodnie, a inne sfery, które są zaburzone, nie dezorganizują jego życia i funkcjonowania tak bardzo jak ma to miejsce w autyzmie. ZA nie jest diagnozowane tak wcześnie jak autyzm, bo zazwyczaj dopiero w okresie rocznego obowiązkowego przygotowania do nauki szkolnej klasy „0” lub na etapie nauczania zintegrowanego.

1.2 Zachowanie społeczne charakteryzujące Zespół Aspergera
Zespół Aspergera jest zaburzeniem, które znacznie utrudnia dziecku nawiązanie relacji społecznych, charakteryzują go następujące cechy:
1. Jakościowe upośledzenie interakcji społecznych objawiające się przynajmniej w jednej z następujących dziedzin: - upośledzenie rożnego rodzaju czynności pozawerbalnych, regulujących interakcje społeczne,
- niezdolność do nawiązywania odpowiednich do wieku kontaktów z rówieśnikami - brak spontanicznego szukania okazji do dzielenia się z innymi ludźmi swoimi doświadczeniami, - brak wzajemności w kontaktach społecznych lub emocjonalnych.
2. Ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i czynności, objawiające się przynajmniej w dwóch następujących dziedzin: - zaabsorbowanie jednym lub kilkoma stereotypowymi i ograniczonymi wzorcami zainteresowań, - niezmienne trzymanie się określonych, niefunkcjonalnych zachowań rutynowych, czy rytuałów,
- stereotypowe lub powtarzające się manieryzmy w zachowaniu lub zainteresowanie elementami przedmiotów.
Zachowania te w znacznym stopniu wpływają negatywnie na funkcjonowanie społeczne dziecka lub inne jego zachowanie. Ponadto u dziecka z ZA nie mogą występować poważne opóźnienia rozwojowe w funkcjach poznawczych, adaptacyjnych, zainteresowania środowiskiem, umiejętności samodzielnego radzenia sobie czy ogólnego rozwoju mowy.
Szwedzki badacz Gillberg zaproponował 6 kryteriów diagnostycznych dla tego zaburzenia, na podst. DSM-IV, oddających unikalny charakter tego zaburzenia.
1. Zaburzenia funkcji społecznych z towarzyszącym mu dużym egocentryzmem w takich dziedzinach jak:
o niezdolność do nawiązywania kontaktów z rówieśnikami,
o brak chęci do nawiązywania kontaktów z rówieśnikami,
o słaba znajomość kodów społecznych,
o nieadekwatne reakcje społeczne i emocjonalne.
2. Ograniczone zainteresowania i aktywności, w tym:
o bardziej zapamiętane niż zrozumiane,
o wyłączanie innych zainteresowań,
o przywiązanie do powtórzeń.
3. Powtarzające się zachowania rutynowe lub rytuały:
o narzucane sobie,
o narzucane innym.
4. Cechy dotyczące języka i mowy takie jak:
o możliwe, choć nie obserwowane w sposób ciągły, opóźnienie wczesnego rozwoju mowy,
o na pozór perfekcyjnie opanowane funkcje ekspresyjne języka,
o dziwna prozodia, szczególne cechy głosu,
o upośledzenie rozumienia, obejmujące złą interpretację znaczeń dosłownych i ukrytych.
5. Problemy z komunikacją pozawerbalną, obejmujące:
o ograniczony zakres gestów,
o niezdarny język ciała,
o ograniczony zakres lub niewłaściwe stosowanie mimiki,
o szczególne, „sztywne” spojrzenie,
o trudności w utrzymaniu bliskiego kontaktu fizycznego.
6. Problemy w koordynacji ruchowej (niezgrabność ruchowa).
o Zaburzenie równowagi
o Sztywny sposób poruszania się
o Obniżona sprawność manualna.
Nie wszystkie w/w cechy muszą być jednocześnie obecne. Stąd też diagnozowanie tego zaburzenia jest trudne i trwa kilka lat.

1.3 Rozwój poznawczy u dzieci w młodszym wieku szkolnym z Zespołem Aspergera
Rozwój czynności poznawczych jest podstawą różnicującej się aktywności dziecka. Psychiczne formy aktywności związane z nabywaniem, przetwarzaniem, a także organizowaniem wiedzy, dotyczy to zatem sprawności powiązanych z myśleniem i mową. Zdolności poznawcze dotyczą również inteligencji, twórczości i stosunków interpersonalnych. Funkcje poznawcze to pamięć, myślenie, uczenie się i wyobraźnia. Dzieci z zespołem Aspergera mają uszkodzoną zdolność „czytania umysłu”.
Dziecko z Zespołem Aspergera cechuje:
- Iloraz inteligencji u dzieci z Zespołem Aspergera mieści się w granicach normy lub jest wyższy. - Zwraca uwagę dobra pamięć mechaniczna(dotycząca faktów), rozległa wiedza dotycząca interesującej dziecko dziedziny, zdolności do nauk ścisłych (matematyka, informatyka). - Dziecko może ujawniać różne talenty, np. talent muzyczny, plastyczny. Natomiast stosunkowo słaby jest poziom rozumienia, myślenia abstrakcyjnego (rozwijania pojęć, wnioskowania, wydawania osądów) oraz rozumienia sytuacji społecznych.
- Problemem jest sztywność poznawcza, z myśleniem mało podatnym na perswazję, słabe rozumienie czytanego tekstu (mimo, że uczą się czytać szybko i płynnie) oraz zaburzenie tzw. pamięci operacyjnej czyli roboczej pamięci krótkotrwałej.
Charakterystyczne dla osób z ZA jest odmienne poczucie upływającego czasu. Mają one dużą trudność z organizacją zajęć, zwłaszcza w perspektywie dni, miesięcy, tygodni. Warto pamiętać, że odmienne od przeciętnego funkcjonowanie układu nerwowego u osób z ZA nie sprawdza się jedynie do obserwowanych ”deficytów i trudności. Osoby te cechuje nieszablonowy sposób myślenia, co może sprzyjać kreatywności i oryginalności. Tak jak w przypadku wszystkich uczniów, w edukacji dzieci z ZA powinniśmy bazować na jego mocnych stronach, aby minimalizować skutki występujących trudności.
Rozdział II Argumentacja badań własnych
2.1 Identyfikacja problemu badanego dziecka
Ala to 7- letnia dziewczynka, u której zdiagnozowano zespół Aspergera. Jest pierwszym dzieckiem w rodzinie. Ciąża ta charakteryzowała się dwoma patologiami czyli zaburzeniami ciąży, a mianowicie: cukrzycą oraz cholestazą. Cukrzyca ciążowa, a więc wysokie stężenie cukru we krwi. Wewnątrzwątrobowa cholestaza ciężarnej czyli choroba wątroby objawiała się podczas ciąży poprzez swędzenie skóry, mdłości oraz wymioty. Mama dziewczynki w ostatnim trymestrze ciąży z powodu tej choroby przyjmowała antybiotyk. Kobieta przez całą ciążę była na diecie. Nie spożywała pokarmów smażonych, słodyczy, napojów, pieczywa itp. Poród odbył się w terminie.. Dziecko ważyło 3520g oraz mierzyło 54 cm długości, dostała 10 punktów w skali APGAR. W życiu Ali nie było żadnych poważnych chorób, nie licząc przeziębień i ospy.
Rodzice nie zauważali przez okres niemowlęcy i wczesnodziecięcy niepokojących oznak w zachowaniu córki. Pierwsze sygnały o możliwych problemach w rozwoju zauważyła nauczycielka w przedszkolu. To właśnie tam zauważono pierwsze niepokojące zachowania dziewczynki. Ala nie bawiła się z innymi dziećmi, nie uczestniczyła w zabawach na dywanie z całą grupą, interesowały ją tylko zabawki, nie reagowała również na sygnały nauczycielki. Często wpadała w złość , denerwowała się, kręciła się w kółko przy muzyce. Rodzice poinformowani o nieprawidłowościach w zachowaniu dziecka zaczęli baczniej przyglądać się córce i i szukać pomocy. Rodzice zgłosili się do Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej. Po badaniu w Poradni, została wydana opinia o dziecku na czas edukacji w oddziale przedszkolnym. Według Poradni - dziewczynka z przeciętnym i nieharmonijnym rozwojem poznawczym. Stwierdzono deficyt koncentracji uwagi, funkcji słuchowo – językowych,. Rodzice realizowali zalecenia Poradni, szczególną uwagę przywiązywali do tego, aby ich pociecha korzystała z różnorodnych form terapii: terapia pedagogiczna, terapia logopedyczna, Integracja Sensoryczna oraz taktylna. Ala uczęszczała do oddziału przedszkolnego prze dwa lata , jako 5 – latek oraz 6 –latek. Dziewczynka zazwyczaj bawiła się sama, najchętniej spędzała czas w kącie zajmując się własnymi zabawkami, realizował program w miarę własnych możliwości, z upływam czasu zaczęła chętnie brać udział w zajęciach na dywanie. Czasami była agresywna, wpadała w furię jeżeli następowała jakaś zmiana w rozkładzie dnia, potrzebowała wydłużonego czasu do zaakceptowania zmian. Czasami dziewczynka nie tolerowała w przekazie słownym kierowanym do niej słowa „nie”, zwłaszcza jeśli używane było w formie zakazu.
U Ali obecnie nasilił się opór wobec zmian, nie toleruje niezgodnego z jej oczekiwaniami postępowania osób z jej otoczenia. Zdarza się, że takie sytuacje wyzwalają w niej agresję skierowaną na osoby bądź też przedmioty. Zazwyczaj jednak obraża on się na innych. Ataki te mijają bardzo szybko i Ala wraca do pogodnego nastroju. Dziewczynka często śmieje się nieadekwatnie do okoliczności i sytuacji.
2.2 Badane dziecko w procesie edukacyjnym
Ala ma bardzo dobrą pamięć. Jest aktywna na zajęciach, często zgłasza się do odpowiedzi. Wypowiada się zdaniami, ma duży zasób słów. Samodzielnie pisze wyrazy, potrafi przeczytać proste zdania. Chętnie wypowiada się na tematy przyrodnicze. Poprawnie pisze w liniaturze. Dzieli słowa na sylaby. Rozpoznaje litery drukowane, potrafi je odwzorować. Lubi rysować i kolorować. Wykonuje ciekawe prace plastyczne, bogate w szczegóły. Dobrze wycina nożyczkami. Lubi lepić z plasteliny. Potrafi przeliczać na konkretach i w pamięci w zakresie 10. Lubi zajęcia ruchowe, ma dużą potrzebę ruchu. Ma trudności z utrzymaniem równowagi i poprawnym wykonywaniem ćwiczeń. Rzadko stosuje się do zasad w zabawach grupowych. Woli biegać po sali i wymyślać swoje zabawy. Lubi zajęcia ruchowe, ma dużą potrzebę ruchu. Widoczna jest niezgrabność ruchowa, zaburzenie koordynacji, duża gibkość i wiotkość ciała.
2.3 Badana dziewczynka w środowisku rówieśniczym i nowych sytuacjach społecznych
Największe problemy Ala ma w sferze rozwoju emocjonalno – społecznego. Nie potrafi współpracować w grupie. Często złości się , płacze i skarży przez co nie ma kolegów i koleżanek z którymi mogła by się bawić. W czasie słuchania i śpiewania piosenek kręci się w kółko. Gdy jest głośno lub hałas w klasie, zatyka uszy. Chciałaby odwiedzać inne dzieci w ich domach, ale one nie chcą jej zapraszać. Zdarzały się sytuacje gdy w złości uszczypała lub ugryzła inne dziecko. Trudno jej jest dostosować się do zasad w grupie, przez co jest uważana za niegrzeczną i rozpieszczoną dziewczynkę. Ubiera się ekscentrycznie, oryginalnie. Nie przywiązuje wagi do tego, co jest modne co też wpływa na to, że jest postrzegana inaczej.
Ala jest bardzo widoczna poprzez swoje czasami nietypowe zachowanie. Trudno jest jej się odnaleźć w nowych sytuacjach. Nauczyciel musi mieć Alę pod ciągłą kontrolą ,ponieważ nie wie jak ona może w pewnych sytuacjach zareagować. Nie ma w niej lęku, wchodzi na wysokie drabinki, czasami kładzie się na podłodze i pływa jak ryba np. w czasie oglądania przedstawienia. Wszystkie te zachowania sprawiają, że Ala jest inaczej postrzegana przez dzieci. Jest w jej klasie dwoje dzieci, które chcą się z nią bawić, ale Ala ustala swoje zasady, tak więc zabawa trwa krótko. Szybko pojawia się konflikt i ona zostaje sama.
2.4 Środowisko rodzinne wobec problemów badanego dziecka
Ala wychowuje się w rodzinie pełnej. Obydwoje rodzice posiadają wyższe wykształcenie. Mama jest konsultantem, natomiast tata prowadzi firmę budowlaną. Dziewczynka ma młodszą siostrę w wieku 4 lat. Rodzina mieszka w domu jednorodzinnym o bardzo dobrych warunkach mieszkaniowych. Dziewczynka ma swój pokój przystosowany do jej wieku i zainteresowań. Warunki materialne rodziny są wystarczające do zaspokojenia jej podstawowych potrzeb. Rodzice akceptują w pełni dziecko, ale nie potrafią pogodzić się z jego chorobą. Dziecko czuje się dobrze w swojej rodzinie. Dziewczynka silniej związana jest z mamą, gdyż to ona spędza z nią więcej czasu, uczy ją, uczestniczy razem z nią w terapiach, ćwiczy w domu. Pani Magda troszczy się o córkę, w wielu rzeczach ją wyręcza. Tata jest stanowczym człowiekiem, ale tak jak mama spełnia wszystkie potrzeby dziewczynki. Stan zdrowia rodziców i młodszej siostry jest bardzo dobry. Rodzice martwią się czy młodsza siostra też nie będzie miała tej choroby, nie wiedzą czy naśladuje Alę albo ma cechy choroby ZA. Rodzice Ali współpracują ze specjalistami. Wykonują ich wszelkie wskazówki, tym samym walcząc każdego dnia o normalne życie dla córki. Dziewczynka uczęszcza do oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej. Rodzice współpracują z nauczycielem prowadzącym klasę Ali. Codziennie odbierając dziecko pytają o jego postępy czy też braki. Starają się w domu poprzez różne zabawy prowadzić terapię dziecka.

Rozdział III Wskazania do działań naprawczych i wspomagających rozwój społeczny w pracy z dzieckiem a Zespołem Aspergera
3.1 Wskazówki dla nauczycieli
Nauczyciele pracujący z Alą są jej sprzymierzeńcami. Wkładają wiele wysiłku, aby dziecko czuło się dobrze w środowisku szkolnym. Starają się również przekazywać dziewczynce wiedzę w taki sposób, aby jak najwięcej jej zapamiętała.
Wskazówki, które pomogą nauczycielowi skutecznie zaplanować pracę z Alą:
1. Zaplanuj swoją pracę, zapoznaj dziecko z konkretnym planem, aby mogło wiedzieć i oswoić się z tym, co go czeka; unikaj niespodzianek, nagłych zmian, zamieszania Jeżeli nie jesteś w stanie zaplanować takiego wyjścia wcześniej, to przynajmniej tuż przed wyjściem ze szkoły wyjaśnij gdzie się wybieracie, dlaczego i co się będzie dziać w trakcie tego spaceru.
2. Zwracaj się do Ali prostym językiem; jeśli chcesz użyć przenośni, metafory, przysłowia czy zwrotu typu: „zamurowało go ze strachu”, „pęknie mi chyba głowa od tego hałasu to dokładnie objaśnij, o co ci chodzi. Są realistami, liczy się dla nich „tu i teraz”, liczą się fakty.
3. Usuwaj lub ograniczaj z otoczenia elementy rozpraszające uwagę: hałas na korytarzu, szmer w klasie, włączony komputer, lampy jarzeniówki, kolorową, fruwającą dekorację.
4. Jasno ustalaj reguły obowiązujące w grupie, objaśniaj, jakie zachowanie jest dobre, a jakie złe. To bardzo ważne, gdyż Ala ma duże problemy z przestrzeganiem norm społecznych w określonej społeczności, np. klasowej. Nie wystarczy jej powiedzieć, czego nie wolno robić, ale także, co w zamian za to należy uczynić, np.: „Nie wyrywaj koledze kredek z ręki, weź te, które leżą na stoliku”.
5. Pracuj nad emocjami Ali oraz innych osób – ich rozpoznawaniem i nazywaniem, zachęcaj do obserwacji mowy niewerbalnej. Ćwicz z nią pokazywanie na obrazkach, a potem na sobie, jak wygląda człowiek, który jest zadowolony, zły, smutny, zamyślony itp. Ucz ją znaków mowy niewerbalnej.
6. Pomóż Ali opracować sposoby postępowania w sytuacjach dla niej trudnych, radzenia sobie ze stresem, opanowania złości; w miarę możliwości wycofuj się z precyzyjnych instrukcji, wyjaśniania czegoś krok po kroku; stwarzaj sytuacje problemowe, aby mogło samo podejmować decyzję i dokonywać wyboru, a także uczyć się na błędach, dostrzegać porażki i budować racjonalne rozwiązania problemów.
7. Przy każdej sposobności i okazji wzmacniaj u Ali pozytywne myślenie o sobie, podnoś jej samoocenę, ponieważ często może wpadać z jednego stanu emocjonalnego w drugi, być bardzo labilne emocjonalnie, mieć skłonności depresyjne, wręcz schizofreniczne.
8.Pamiętaj, że Ala niezwykle szybko przyswaja sobie pewne treści edukacyjne, ale może gubić się w gąszczu relacji społecznych, nakazów, reguł i zakazów. Możesz je wspomóc, chwaląc, okazując szacunek i stwarzając sytuację, w której będzie mogła docenić siebie i swoje decyzje.
Jak wiadomo, dziecko dotknięte tym zaburzeniem nie rozwija swoich zdolności komunikacyjnych i umiejętności społecznych tak jak zdrowi rówieśnicy. Jest to duży problem, gdyż stopień rozwinięcia tych umiejętności wpływa na poziom jego akceptacji przez środowisko społeczne, w którym się znajduje, jak również na jego samoocenę. W terapii ucznia ze zdiagnozowanym ZA należy położyć nacisk przede wszystkim na wypracowanie zachowań społecznie akceptowanych i wyuczenie sprawności potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania w życiu codziennym.
3.2 Wskazania dla rodziców
Rodzina jest dla każdego dziecka niezastąpionym czynnikiem wychowawczym, to ona buduje osobowość małego człowieka. Dom rodzinny budzi w dzieciach poczucie bezpieczeństwa. Rodzice znają swoje dziecko najlepiej, dlatego też prowadzona przez nich terapia w domu, ma kluczowe znaczenie w funkcjonowaniu ich pociechy. Rodzice Ali są świadomi, że mają dziecko z trudnościami, któremu trzeba pomóc. Poniżej przedstawię kilka wskazówek dla opiekunów Ali, które ułatwią funkcjonowanie dziewczynki, ale również pomogą rodzicom dziecka:
- obniżcie swój lęk o przyszły los swojego dziecka poprzez wychodzenie z tym do najszerszego kręgu społeczeństwa,
- zapiszcie się do grupy wsparcia,
- kochajcie dziecko, niech ono wie, że jesteście z niego dumni,
- stawiajcie proste zadania, które będą stymulować jego rozwój,
- tłumaczcie, dlaczego potrzebny jest kontakt wzrokowy – chwalcie i zachęcajcie do tego,
- dbajcie o dobre relacje między wszystkimi członkami rodziny,
- szukajcie sposobów, aby opanować złe zachowanie dziecka,
- umiejętnie rozplanujcie zajęcia w czasie dnia,
- pamiętajcie, że nakazy i zakazy uczą żyć,
- zapewnijcie wsparcie dziecku w każdej chwili, okazujcie miłość, która będzie pozwalała jej wierzyć w siebie,
- starajcie się o wszelkie zasiłki, aby zapewnić jej jak najlepsze warunki do życia.

3.3 Proponowane sposoby i metody pracy z dzieckiem
Ala swą edukację realizuje w oddziale przedszkolnym. Specyfika zaburzenia Ali nie pozwala jej na harmonijny rozwój i utrudnia zdobywanie wiedzy. Dlatego też, istotne jest podjęcie odpowiednich oddziaływań, aby umożliwić dziewczynce prawidłowe funkcjonowanie w środowisku szkolnym. Ważne jest ustalenie i przestrzeganie norm. Poniżej przedstawię kryteria pracy z Alą, które powinny pomóc mu w procesie edukacyjnym, należą do nich:
• Zachowanie struktury przestrzeni i czasu – istotne w pracy z Alą jest miejsce pracy. Dziewczynka powinna siedzieć z dala od okna, aby zmniejszyć liczbę bodźców rozpraszających ją. Zdecydowanie Ala musi mieć własne, stałe miejsce w klasie..
• Kształtowanie reagowania na polecenia słowne – Ala rozumie wypowiedzi, jednak nie zawsze się do nich stosuje. Istotne jest, aby podawać dziecku pojedyncze polecenia, wyraźnie i powoli wypowiadać słowa, jeżeli jest to konieczne powtórzyć polecenia.
• Wprowadzanie struktury zadaniowej- jasno i konkretnie należy podawać dziecku zadanie, które musi wykonać. Należy w pracy z Alą przeplatać zadania aktywnością ruchową, stosować przerwy.
• Konsekwencja – trzeba z dziewczynka ustalić jasne, proste, czytelne reguły i ich przestrzegać. Oczywiście konsekwencja musi być dostosowana do możliwości dziecka. Warto jest wprowadzić system nagród w celu zwiększenia motywacji dziecka.

Ogromne znaczenie ma terapia dla dziewczynki. Ważne jest aby dziecko nie tylko w trakcje zajęć w szkole uczyło się prawidłowego funkcjonowania, istotne w tym zakresie są zajęcia pozalekcyjne. Moim zdaniem na początku dla Ali wskazane są następujące terapie:
a) terapia w zakresie integracji sensorycznej, na którą dziewczynka uczęszcza. Celem tej terapii jest oddziaływanie na zaburzone sfery poprzez różnorakie ćwiczenia. Niezwykle ważna jest również współpraca z rodzicami, zadawanie „ćwiczeń” do domu, które tak naprawdę są 5-10-minutową, ale systematyczną zabawą z dzieckiem.
b) trening umiejętności społecznych, również Ala na nią uczęszcza. Metoda ta jest jedną z głównych form terapii dzieci z zespołem Aspergera, dotyczy bowiem podstawowego problemu, jakim są zaburzenia w kontaktach społecznych. Trening obejmuje naukę w dziewięciu podstawowych dziedzinach:
• zawieranie znajomości,
• słuchanie,
• pytanie,
• odmawianie,
• inicjowanie rozmowy,
• dyskutowanie,
• reagowanie na krytykę,
• wyrażanie krytyki,
• radzenie sobie z uczuciami: rozróżnianie uczuć, wyrażanie gniewu, rozczarowania, mówienie komplementów.
c) Trening zastępowania agresji, jest metodą zmiany zachowań mocno osadzoną w nurcie behawioralnym. Zakłada, że agresja jest zachowaniem wyuczonym przez obserwację, naśladowanie. Słabe rozpoznawanie własnych emocji oraz niska zdolność do empatii i rozumienia norm społecznych sprawiają, że dziecko reaguje agresją na jakiekolwiek trudności.
d) Artterapia, jest formą komunikacji pozawerbalnej, wywołującej pozytywne emocje, rozładowującej nadmiar energii, uczącej kontaktu i współpracy z drugim człowiekiem. Taniec powoduje rozluźnienie mięśni, odprężenie, pozwala wyładować wszystkie negatywne emocje. Tworzenie wspólnego dzieła plastycznego uczyć będzie dialogu z drugim człowiekiem, przyniesie uczucie sukcesu i wzrost własnej wartości. poprzez wspólne muzykowanie dziecko nabywa umiejętności społecznych (integracja w grupie), uczy się czekania na swoją kolej, respektowania ustalonych norm.
Na lekcjach w szkole nauczyciel przede wszystkim powinien przekazywać dzieciom informację za pomocą metod czynnościowych, oglądowych i aktywizujących. Umożliwi to dziecku lepsze przyswojenie wiedzy i wpłynie na lepszą koncentrację podczas zajęć.
Obecność w klasie dziecka z zespołem Aspergera może stać się olbrzymim wyzwaniem i okazją dla nauczyciela, by wpłynąć na zmianę życia takiego ucznia na lepsze. Nauczyciel, który właściwie ukierunkuje rozwój dziecka, dostrzeże jego talenty i będzie je umiejętnie rozwijał i wspierał, może pomóc dziecku w przezwyciężeniu napotykanych trudności. Dziecko z zespołem Aspergera może osiągnąć sukces edukacyjny i poprawić swoje funkcjonowanie społeczne. Na długo zachowa ono w pamięci tych pedagogów, którzy podali mu pomocną dłoń.
3.4 Konspekt zajęć rewalidacyjnych
Scenariusz zajęć terapeutycznych - czas 60 min
Temat zajęć: Bez złości mam więcej radości.
Cele:
- rozwijanie u dziecka samoświadomości własnych emocji i uczuć,
- rozwijanie umiejętności rozpoznawania swoich stanów emocjonalnych,
- tworzenie okazji do budowania konstruktywnych więzi z innymi.
Formy pracy: indywidualna
Metody: wspierające i stymulacyjne rozwój dziecka.
Środki i materiały wykorzystane na zajęciach: ilustracje przedstawiające różne uczucia, karty z „buziami” wyrażającymi uczucia, płyta z muzyką, blok rysunkowy, kredki, pisaki.
Przebieg zajęć :
1. Rozpoznawanie uczuć.
Nauczyciel pokazuje ilustracje przedstawiające różne uczucia np. gniew, smutek, radość, strach. Dziecko rozpoznają poszczególne stany emocjonalne i nazywa je. Ilustracje przyczepiamy. Nauczyciel informuje dziecko, że uczucia mogą być przyjemne i nieprzyjemne. Dziecko podejmują próbę określenia, które uczucia są przyjemne, a które nie. Zabawa: nauczyciel przedstawia różne uczucia, a dziecko je nazywa. Jak odgadnie, zostaje aktorem i zabawa toczy się dalej.
2. Zabawa „ Gra w karty”.
Nauczyciel podaje przykłady różnych zdarzeń, które mogłyby przytrafić się dziecku. Ono za pomocą kart z „buziami” pokazuje rodzaj uczucia, jakie odczuwa w takich sytuacjach. Przykłady sytuacji: dostałam szóstkę w szkole, popsuła mi się zabawka, starszy kolega uderzył mnie, nikt nie chce się ze mną bawić, maluchy przeszkadzają mi w nauce itp..
3. Malowanie uczuć.
Dziecko rysują jakie uczucie je ogarnia, gdy traci panowanie nad sobą: złość, zdenerwowanie, strach, bezradność. Następnie dziecko próbuje zmienić obrazek uczuć na bardziej pozytywny – poprzez zamalowanie, dodanie innych kolorów lub kształtów itp.. Trzeba spróbować np. ze „strachu” zrobić „pewność ”.
4. Opowiadanie pt. „Bez złości mamy więcej radości”.
Nauczyciel czyta z podkładem muzycznym opowiadanie. Dziecko słuchając odbywa podróż na inną planetę, równocześnie wykonuje ono podane przez nauczyciela polecenia.
Opowiadanie pt. „ Bez złości mamy więcej radości ”.
Dzisiaj polecisz w podróż samolotem marzeń i odwiedzisz nieznaną ci planetę. Teraz wtulasz się w miękkie obicie fotela, koncentrując się na odgłosach startującej maszyny ... Warczenie silników staje się coraz głośniejsze ... Samolot odrywa się od podłoża ... Opuszczasz ziemię ... I już dostrzegasz w oddali nowe planety ... błyszczą się one i migoczą na czarnym niebie... Ziemia pozostaje daleko w tyle ... coraz mniejsza i mniejsza ... Czujesz się lekka, gdzieś znikła siła ciężkości, przyciągająca cię do podłoża ... Przekraczasz bez problemów granice kosmosu ... Postanawiasz wylądować na następnej planecie, jesteś ciekawa, co się tam znajduje, co tam przeżyjesz, czy są tam takie dzieci, jak ty ... Im bardziej zbliżasz się do tej planety, tym jest ona piękniejsza ... przyciąga oczy jasnymi, przyjaznymi kolorami. Są tam domy, okrągłe i ciepłe, pomiędzy nimi kolorowe kwiaty i zielone krzewy ... Wszystko jest takie spokojne i przyjazne ...Twój samolot ląduje łagodnie ... wysiadasz ...biegniesz po miękkim, ciepłym podłożu ... Ostrożnie podchodzisz do jednego z domów...zaglądasz przez okno ...nikt cię nie zauważa ... W domu tym jest ktoś ...Słyszysz właśnie, jak jedno dziecko mówi coś do drugiego , ale nie rozumiesz wypowiadanych przez nie słów ...Musiało to być coś nieprzyjemnego ... a może dziecko, do którego skierowane były te słowa, po prostu ich nie zrozumiało ?... W każdy bądź razie widzisz, jak jest ono coraz bardziej rozłoszczone.. oddycha gwałtownie ...ściska dłonie w pięści ... Ale spójrz, co się teraz dzieje? Dziecko to nagle zatrzymuje się, zastyga w bezruchu. Zaczyna spokojnie oddychać, głęboko nabiera powietrza do płuc i wydmuchuje je stopniowo, wdech- wydech, wdech - wydech, wdech – wydech ... I zaczyna mówić, najpierw bardzo cicho, potem coraz głośniej i pewniej: Bez złości mamy więcej radości, bez złości mamy więcej radości, bez złości mamy więcej radości...A za każdym razem staje się coraz spokojniejsze i bardziej przyjaźnie nastawione do innych, a i to drugie dziecko uspokaja się ... Widzisz, jak oboje się odprężają ... zaczynają się uśmiechać, rozmawiają ze sobą, są spokojni i uprzejmi dla siebie ... wszystko jest w porządku ... Nikt nie widział cię zaglądająca przez okno ... Idziesz z powrotem w stronę samolotu. Mówisz do siebie: to był naprawdę świetny pomysł : bez złości mamy więcej radości. zapamiętam to sobie. Powtarzasz sobie to zdanie wielokrotnie po cichu... i jeszcze kilka razy ... Wsiadasz do samolotu ...lecisz z powrotem na ziemię ... staje się ona coraz większa i piękniejsza ... Jesteś znowu tutaj ...Po cichu wypowiadasz zapamiętane słowa: bez złości mamy więcej radości , bez złości mamy więcej radości.
5. Zakończenie
Po zakończeniu tej podróży należy dać dziecku możliwość zastanowienia się i porozmawiania o uczuciach, które przeżywało w trakcie tej podróży.
Na zakończenie dziecko samodzielnie lub z pomocą nauczyciela wymyśla okrzyk np.”Jestem uśmiechnięty”.

Podsumowanie i wnioski
Dzieci ze zdiagnozowanym Zespołem Aspergera stanowią szczególne wyzwanie w środowisku edukacyjnym. Zwykle widziane jako ekscentryczne i dziwne przez kolegów z klasy, ich nieudolne zdolności społeczne czynią te dzieci „kozłami ofiarnymi”. Niezdarność i obsesyjne zainteresowanie niejasnymi, mało znanymi tematami przyczyniają się do postrzegania ich jako dziwnych. Brak elastyczności i niemożność radzenia sobie ze zmianami powoduje, że te osoby łatwo się stresują i są emocjonalnie wrażliwe. Jednocześnie dzieci z ZA cechuje przeciętna do ponadprzeciętnej inteligencja i bardzo dobra pamięć. Ich determinacja w dążeniu do własnych celów może prowadzić do wielkich osiągnięć w późniejszym życiu. Dzięki temu, że Ala uczęszcza odo szkoły ogólnodostępnej obserwuje swoich rówieśników, pogłębia swoją wiedzę, współpracuje na miarę własnych możliwości z innymi osobami. Dziecko w procesie edukacyjnym ponosi zarówno sukcesy jak i porażki. Jednak sukcesów jest znacznie więcej. Pomimo niepowodzeń, każdego dnia walczy o siebie wraz ze swoimi rodzicami oraz nauczycielami. Nauczyciele pracują różnymi metodami, aby Ala czuła się dobrze w środowisku klasowym. Terapia dzieci ma olbrzymi wpływ na polepszenie poziomu życia dziecka. Uważam, że terapia przyniesie pozytywne efekty w życiu dziewczynki. Czeka ją wiele godzin spędzonych na różnych terapiach, niezwykle żmudna praca, wymagająca zarówno od niej jak i rodziców ogromnego poświęcenia.
Podsumowując praca ta przyczyniła się do poszerzenia mojej wiedzy, pozwoliła mi zdobyć nowe doświadczenia i zrozumieć dzieci z Zespołem Aspergera. Uzyskane umiejętności oraz wiadomości na pewno wykorzystam w dalszej pracy zawodowej.

Spis wykorzystanej literatury
Błeszyński J.J.”Autyzm a niepełnosprawność intelektualna i opóźnienie w rozwoju” Gdańsk 2011
Bartuś E. „Potencjał życiowy osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębszym”, Płock 2013
Całek G., Łuszczak H., Jankowska H., Mam dziecko z zespołem Aspergera :). Poradnik dla rodziców, Warszawa 2014, s.44.
Cybulska R., Dryjańska J., Gotlin K., Kłoda M., Pomorska K., Pyzikiewicz A., Uczeń z Zespoem Aspergera w szkole ogólnodostępnej, Warszawa 2016, s.10
Franczyk A., Krajewska K. „Skarbiec nauczyciela – terapeuty” Kraków 2006
Frith U., Autyzm i zespół Aspergera, Warszawa 2005, s.28.
Jagielska G., Dziecko z autyzmem i Zespołem Aspergera w szkole i przedszkolu , Warszawa 2010, s.17. Olechowska A.: Wspieranie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2001
Piszczek M.”Równe szanse” zajecia terapeutyczno – edukacyjne dla dzieci w wieku 9-11 lat z rodzin dysfunkcyjnych, Warszawa 2001
Święcicka J., Uczeń z zespołem Aspergera. Praktyczne wskazówki dla nauczyciela,
Kraków 2010, s.10.
Strony internetowe
http://niegrzecznedzieci.org.pl/asperger/ (03.05.2017).
http://niegrzecznedzieci.org.pl/asperger/specjalnie-dla-nauczycieli-i-terapeutow/zrozumiec-ucznia-z-zespolem-aspergera-wskazowki-dla-nauczycieli/ (02.05.2017).
http://www.egodziecka.pl/Vademecum/ABC-rozwoju-dziecka.html (02.05.2017).
Rybska E., Słomka M., Dziecko z zespołem Aspergera jako uczeń w szkole, www.poradnia2krakow.pl/doc/dziecko%20z%20zespolem%20Aspergera.pps (02.05.2017).