Zabawa dziecka przejawem jego własnej aktywności - referat

Wśród koncepcji dydaktyczno – wychowawczych uwzględniających w wysokim stopniu zasadę aktywności własnej dziecka, na szczególną uwagę zasługuje zabawa.
W każdej placówce przedszkolnej niezależnie od stopnia organizacji muszą znajdować się zabawki, miejsce oraz czas na zabawę, ponieważ jest to podstawowa forma działalności przedszkolaka. Zaspakaja ona potrzebę aktywności, daje dziecku bogactwo przeżyć, radości i zadowolenia, a tylko w takiej atmosferze może się ono dobrze i harmonijnie rozwijać.
Czym jest zabawa? Jakie jest jej znaczenie? Na te i inne pytania próbowali odpowiadać przedstawiciele różnych gałęzi wiedzy: biologii, psychologii, socjologii oraz pedagogiki.
Przez zabawę rozumie się spontaniczną aktywność, podejmowaną bez jakiegoś zewnętrznego w stosunku do niej samej celu i stanowiącą jako całość źródło przyjemności obecnie doznawanej lub oczekiwanej.
Ogólna definicja zabawy sformułowana przez Wincentego Okonia zawiera ponadto inne bardzo ważne cechy zabawy. Autor powiada więc: ...,,zabawa jest działaniem wykonywanym dla własnej przyjemności, a opartym na udziale wyobraźni, tworzącej nową rzeczywistość. Choć działaniem tym rządzą reguły, których treść pochodzi głównie z życia społecznego, ma ono charakter twórczy i prowadzi do samodzielnego poznawania rzeczywistości”.
Stefan Szuman i Władysław Dyner rozumieją zabawę jako, aktywność zależną, od czterech składników rozwoju dziecka:
- zadatków biologicznych,
- środowiska społeczno – kulturowego,
- celowych oddziaływań wychowawczych,
- aktywności własnej.
Maria Przetacznikowa uważa, iż ,,aktywność własna dziecka jest nie tylko jednym z czynników i wewnętrznych warunków rozwoju psychicznego lecz można ją uważać za niezbędny wyznacznik procesów rozwojowych, za determinant bez którego ów rozwój nie mógłby w ogóle się dokonywać”.
Można zatem stwierdzić, iż własna aktywność jednostki to taka , której źródłem są wewnętrzne pobudki, która jest inicjowana, motywowana od wewnątrz, a nie wywoływana wymuszana przez czynniki zewnętrzne.
Na zjawisko to zwracał uwagę L.S.Wygotski. Podkreślał on w swoich pracach dotyczących rozwoju aktywności własnej, iż to w okresie dzieciństwa dziecko uczy się, a więc zdobywa wiedzę o świecie i różne umiejętności według tzw. własnego czy inaczej wewnętrznego programu. Jest to uczenie spontaniczne, okazjonalne, mimowolne, dziecko nastawione jest bowiem nie wprost na zdobywanie wiedzy czy ćwiczenie czegoś, ale po prostu na działanie.
Dziecko uczy się zatem różnymi sposobami, ale jak ma postępować dorosły, by aktywność dziecka była jak najczęściej jego własną aktywnością ?
Musi pamiętać o dwóch sprawach:
- u dziecka powinny występować działania podejmowane spontanicznie, z własnej woli, działania które dorosły jedynie zainspirował, coś podpowiedział i wreszcie działania, które dorosły bardziej czy mniej ukierunkował;
- nie może istnieć problem wyboru między działaniami motywowanymi
– motywem typu ,,chcę” bo mam na to ochotę i motywem typu "muszę", bo boję się kary lub odebrania nagrody.
A zatem aktywność własna to:
- aktywność wewnętrznie motywowana,
- jest to motywacja typu ,,chcę”,
- motywacja ta ma dwa źródła – albo powstaje spontanicznie albo też otoczenie spowodowało jej powstawanie.
Uwzględniając aktywność własną dziecka, inicjatywę oraz samodzielność zabawy w przedszkolu można podzielić na: spontaniczne, spontaniczne z udziałem nauczycielki, zabawy według określonych zasad.
Zabawy spontaniczne – w zabawie tej dziecko obiera sobie jej przedmiot, a w realizacji swoich zamierzeń posługuje się przez siebie wymyślonymi środkami, stosując przeważnie metodę prób i błędów. Zamierzenia dziecka bywają tak bardzo osobiste , że wyobraźnia dorosłego nie zawsze jest w stanie za nimi nadążyć. Bo i skąd dorosły ma wiedzieć, że lusterko stojące na podpórce nadaje się do zabawy w tramwaj, gdyż podpórka przypomina pałąk na jego dachu. Skąd ma wiedzieć, że dziecko dlatego kłóci się z kolegą o pomarańczowy klocek, bo jest dla niego oczywiste, że tylko taki ,,świeci” więc nadaje się na nocną lampkę przy łóżku lalki.
W zabawie spontanicznej dziecko najpełniej przeżywa teraźniejszość, gdy w sobie wiadomym kierunku, samodzielnie obserwuje, bada, naśladuje, ćwiczy umiejętności, które posiada na danym etapie rozwoju. To nic, że może działa nieudolnie, ale coraz lepiej i o własnych siłach. Tej drogi uczenia się małego dziecka, która wiedzie przez zabawę, nigdy żadna inna droganie zastąpi.
Spontaniczną zabawę trzeba chronić, tworząc dla niej dogodne warunki,
aby dzieci miały się czym bawić, umiały dzielić się zabawkami, współdziałać z partnerami. Dorosły nie powinien się włączać, ale przede wszystkim starać się zrozumieć zamierzenia dziecka i jeśli będzie to potrzebne, pomóc mu w samodzielnym ich spełnieniu.
Zabawy spontaniczne z udziałem nauczycielki – często dziecko w zabawie wybiega poza swoje możliwości. Dąży do tego, czego osiągnąć o własnych siłach jeszcze nie potrafi. Dlatego współpraca z nauczycielką, która w określonych sytuacjach pokieruje jego aktywnością, doprowadzi do osiągnięcia zamierzonych przez dziecko rezultatów, wiele dla niego znaczy.
Nauczycielka może dostarczyć dzieciom środków do realizacji ich pomysłów.

Dzieci np. z wielką ochotą zabawią się w tropienie na wzór harcerskich podchodów, ale nauczycielka musi im tę zabawę zorganizować, umówić znaki, rozdzielić funkcje. Dzieci pragną budować ze śniegu, wylewać lodowe dróżki, lepić bałwany, ale techniki muszą się nauczyć od osoby dorosłej.
Są też zabawy, których treść jest dla dzieci pociągająca, ale i nie bardzo dostępna. Chciałyby np. wyrazić w zabawie swoje wrażenie wywołane oglądaniem w domu popularnego wśród dzieci widowiska telewizyjnego. W spontanicznej zabawie naśladują różne fragmenty filmu, ale bardzo je ucieszy gdy, nauczycielka pomoże im odegrać im w zabawie jakiś odcinek akcji, okaże pomoc w rozdziale ról. Podpowiadając wątek fabuły, dobrze dzieciom znanej, wyręcza je w słownym porozumiewaniu się, koniecznym dla ułożenia wspólnego planu działania, do czego jeszcze dzieci nie zawsze dojrzały.
Jednak zabawa dzieci z nauczycielką musi pozostać zabawą. Jej rolą jest wspierać i stymulować inicjatywę dzieci, urealniać ich pomysły, nigdyzaś odbierać im tę inicjatywę w myśl własnych, choćby i najsłuszniejszych celów.
Zabawy według określonych reguł dobrowolnie podejmowane przez dzieci
– działania dziecka w zabawie według przyjętych zasad wyznaczają
zadania oraz określone warunki ich wykonania. Inicjatywa dziecka zostaje więc
ujęta w ramy, których nie można przekroczyć.
Każda z grup zabaw, wyróżnionych ze względu na stopień samodzielności i własnej aktywności i inicjatywy dziecka, odgrywa swoistą rolę w jego rozwoju. Łączy je wspólna cecha dobrowolności. W zajęciach dziecko uczestniczy m. in. dlatego , że tak trzeba, w zabawie dlatego , że chce.
Różne są kierunki aktywności dziecka w zabawie. Zabawą jest karmienie lalki, gra w loteryjkę, puszczanie baniek mydlanych, skakanie przez sznurek itp. Każda z tych zabaw wypływa z różnych zainteresowań, emocji i wyobrażeń.
Psychologowie zajmujący się od dawna klasyfikowali zabawy wyróżniając
ich rodzaje. Kryterium podziału dogodne dla praktyki to podział według kierunków aktywności dziecka .Biorąc to pod uwagę wyróżniamy zabawy : tematyczne, konstrukcyjne, ruchowe, dydaktyczne, badawcze.
Zabawy tematyczne – są tym rodzajem działalności dziecka, w której odtwarza ono w sposób ludyczny otaczający je świat, a szczególnie działania ludzi dorosłych, ich życie i stosunki społeczne. Zabawy te rozwijają się, wzbogacają, uatrakcyjniają i komplikują wraz z rozwojem dziecka, a najpełniejszy kształt przyjmują u starszych przedszkolaków. Rozwinięta
zabawa tematyczna w okresie przedszkolnym to jakby małe przedstawienie na
określony temat.
Zabawy konstrukcyjne – kierują aktywność dziecka ku wytworzeniu
,,czegoś”. Tworzywem są różne bryły, a więc klocki ale także ścinki drewna, kamyki, piasek, glina, masy plastyczne. Zabawy konstrukcyjne rozwijają techniczną myśl dziecka, wyobraźnie przestrzenną, zapoznają z właściwościami tworzyw.
Zabawy ruchowe – dzieci z własnej inicjatywy dla przyjemności opanowują podstawowe formy ruchu biegu, skoki, wspinanie się, rzucanie, chwytanie itd. Ćwiczą swoją siłę, szybkość, wytrzymałość, zwinność. Ruch towarzyszy każdej prawie zabawie spontanicznej choćby dlatego, że dziecko czuje potrzebę częstej zmiany pozycji.
Zabawy badawcze – służą zaspokojeniu potrzeb poznawczych dzieci poprzez działanie i manipulowanie przedmiotami.
Aby dziecko mogło twórczo działać tzn. odkrywać dla siebie coś nowego, zdobywać wiedzę, opanowywać różne umiejętności musi mieć odpowiednio zorganizowane materialne środki do działania. Nauczyciel powinien mu to umożliwić, zadbać o otoczenie przedszkolaka. Sala przedszkolna podzielona na kąciki zainteresowań, miejsca zabaw, zakamarki zachęci do wyboru aktywności i umożliwi zabawę, która nie będzie przeszkadzała innym. Różnorodne przybory plastyczne, zabawki zmuszające do myślenia i manipulacji, bogaty materiał przyrodniczy, skrzynie ,,skarbów” i elementy garderoby, różnorodne poduszki, książki, teatrzyki będą zachęcały do działania pod warunkiem, że pozostają do swobodnej decyzji dzieci. Monotonia wyposażenia zabija inicjatywę dzieci. Ale nie tylko wyposażenie sali decyduje o aktywności wychowanków. Przy odpowiedniej inspiracji nauczyciela, jego zachęcie, a czasem tylko aprobacie, można skłonić dzieci do nowego spojrzenia na dobrze znane przedmioty tak, by nadać im nowe właściwości lub wykorzystać je do wytworzenia potrzebnego rekwizytu. Dzieci same w naturalny sposób utworzą miejsca do działania.
Zabawa jest zatem najpełniejsza formą ujawniania się aktywności własnej dziecka w wieku przedszkolnym, manifestacją całej jego osobowości, wchodzące

Literatura:

Bogdanowicz Z. Zabawy dydaktyczne dla przedszkoli Warszawa 1968 PZWS
Cieślikowski J. Wielka zabawa Wrocław 1967
Dunin- Wąsowicz O dobrej zabawie Kraków 1972j w złożone kontakty ze
swoim otoczeniem rzeczowym i ludzkim.