Picture book, czyli niecodzienne czytanie...

Picture book, czyli niecodzienne czytanie...

„Książka i możliwość czytania, to jeden z najwspanialszych
cudów ludzkiej cywilizacji”
(Maria Dąbrowska)

Picture book, to w wolnym tłumaczeniu książka obrazkowa. Czy na pewno? Według prof. Barbary Bader – znanej twórczyni tychże książek, definicja ta odnosi się do tekstu i ilustracji jako całości projektu. Uważa, że jest to wytwór oraz produkt komercyjny. Dodatkowo traktuje picture book jako dokument społeczny, kulturowy, historyczny. Jednak przede wszystkim twierdzi, że jest to najlepsze doświadczenie dla dziecka. Jako forma sztuki polega na wzajemnej zależności obrazów i słów.
Przytoczona definicja książki obrazkowej podkreśla równorzędność słowa i obrazu oraz odbioru i doświadczania ich obu. Jest to podstawowa cecha, która wyróżnia picture book od innych. Oczywiste jest, że pierwszymi książkami, które trafiają do rąk małego odbiory są książki obrazkowe i ilustrowane. Wprowadzają one dziecko - za pomocą środków wizualnych – w system znaków i symboli kultury otoczenia, przygotowując je do roli świadomego i twórczego odbiorcy otoczenia. Doświadczenie piękna, a czasem niezwykłości dobrej ilustracji książkowej, może stanowić wartość samą w sobie. Kontakt z ilustracją w książce wnosi wiele wartości w życie człowieka. W pierwszych latach życia stanowi medium poznawania świata, w kolejnych jest środkiem do rozwijania zainteresowań, sprzyja podejmowaniu prób samodzielnego myślenia i wartościowania. Przede wszystkim zaś oswaja dzieci z wytworem kultury człowieka – książką. Prof. Grzegorz Leszczyński – znawca literatury dziecięcej – twierdzi, że dorosły myśli słowem, a dziecko – obrazem. To właśnie ta wizualna strona książki przyciąga je najbardziej. Barwne obrazki zachęcają, aby sięgało po daną książkę. Percepcja ilustracji przez dziecko wymaga zaangażowania zmysłowego, intelektualnego, ale i emocjonalnego. Za sprawą trudu współczesnych twórców możliwe jest wczesne wprowadzenie dzieci w kulturę wizualną. Proponują bowiem małym odbiorom różne formy i strategie języka wizualnego, a tym samym budzą wrażliwość na kulturę. Autorzy książki obrazkowej jako gatunku, przywiązują wagę nie tylko do treści, ale i formy publikacji. Książki te są szczegółowo zaprojektowane (zarówno pod względem rozmieszczenia obrazków, jak i słów a także relacji między poszczególnymi stronami). Czasem czytelnik nie znajduje w nich ani jednego słowa. Książki te rozwijają nie tylko spostrzegawczość, ale przede wszystkim myślenie. W picture bookach w zwięzłej formie między okładkami prostej książki dla dzieci można zawrzeć myśli poruszające do głębi także dorosłych. Z taką książką można rozmawiać, tworzyć własne rozwiązania, stawiać najważniejsze, życiowe pytania, czy jest się małym czy dużym. Dopowiadając książkę można ją tworzyć samemu (za słowami Iwony Chmielewskiej) . To zawsze jest edukacyjne. Walorem obrazu jest bowiem możliwość wielokrotnej jego obserwacji i analizy . Ponadto dzięki temu, że dziecko ma możliwość samodzielnego tworzenia historii, czytanie takiej książki staje się wspaniałą zabawą. Morał nie przychodzi bowiem sam i nie jest wypowiedziany wprost, jak w klasycznych książkach. Oprócz tego, książka taka nie starzeje się a sięgając po nią co jakiś czas, można odkrywać ją na nowo. Szczególnie w dzisiejszych czasach wydaje się być zasadnym proponowanie tego typu książek w zamian za obcowanie z tabletem czy telefonem. W picture bookach dziecko również może przesuwać palcem po książce wyszukując poszczególnych elementów grafiki. Jak już wspomniałam, książki te są bardzo bogate w ilustracje, dzięki czemu są zbliżone do obrazów wyświetlanych przez klasyczne sprzęty multimedialne.
Obecny stan oferty rynku księgarskiego obfituje zarówno w dobrą książkę, jak i książkę mało wartościową pod względem estetycznym czy poznawczym. Nierzadko powoduje to nieporadność rodziców czy nauczycieli w doborze literatury dla dzieci młodszych. Jest to o tyle ważne, jak podkreśla Stefan Szuman, że obrazy i ryciny widziane często w dzieciństwie w swoisty sposób modelują i kształtują wyobraźnię . Z kolei Irena Słonimska określając rolę, jaką w rozwoju dziecka pełni ilustracja, wyodrębnia między innymi jej wpływ na rozwój procesów poznawczych i dyspozycji psychicznych .
Im młodsze dziecko, tym bardziej skupia uwagę na obrazku, traktuje go jako wskazówkę do rozumienia towarzyszącego słowa. Starsze dzieci traktują ją jako tekst towarzyszący, równoważny słowom. Postrzegają słowo i tekst jako całość, którą czytają. Wybierając książki obrazkowe mamy szeroki wachlarz możliwości. Są wśród nich książki symetryczne, komplementarne, „poszerzające” lub „uwydatniające”, „kontrapunkcyjne”, „syleptyczne”. Różnice między nimi są subtelne, ale istotne jest to, że wszystkie posiadają następujące cechy: integrują obraz i tekst, posiadają niewiele stron, są przemyślanie zrobione.
W wielu krajach już od lat książka obrazkowa budzi zachwyt i jest powszechnie doceniana. W Polsce zjawisko książki obrazkowej pojawiło się z początkiem XXI wieku. Obecnie staje się coraz bardziej popularne i zdobywa coraz większe grono wielbicieli.
A zatem książki obrazkowe ćwiczą nie tylko spostrzegawczość i pamięć, ale także rozwijają wyobraźnię oraz uczą logicznego myślenia. Ponadto, jak każda książka, poszerzają słownictwo i tworzą więzi między rodzicem a dzieckiem. Wszystkie te korzyści płynące z posiadania picture booków powinny być dla rodziców bodźcem do wyboru dla swoich nieczytających pociech właśnie tych książek.
Poniżej przedstawiam przykładową listę picture booków, która może być wstępem do zgromadzenia pokaźnej kolekcji.
1. Iwona Chmielewska: „Pamiętnik Blumki”, „Cztery strony czasu”
2. Pija Lindenbaum: „Nusia i wilki”
3. Aleksandra i Daniel Mizielińscy: „Pora na potwora”, seria książek o Mamoko
4. Rotraut Susanne Berger: seria książek o ulicy Czereśniowej
5. Eric Carle „Bardzo głodna gąsienica”

Literatura:
Chmielewska Iwona: Książki na długim sznurku.... Rozmowę przeprowadziła Anita Jarzyna. „Polonistyka” 2014, nr 2, s. 35 - 38
Baczyńska Halina: Metodyka języka polskiego w klasach 1 -3 szkoły podstawowej. Warszawa: Wydaw. WSiP, 1985, s. 33
Boguszewska Anna: O ilustracji w książkach dla dzieci. „Wychowanie w Przedszkolu” 2012, nr 6, s. 17 - 19
Center – Guz Małgorzata: Wartości ilustracji w książce obrazkowej i ilustrowanej
w perspektywie początku jej udostępniania dzieciom. „Edukacja Elementarna w teorii
i praktyce” 2017, nr 3, s. 68 – 87
Książka dziecięca 1990 – 2005. Konteksty kultury popularnej i literatury wysokiej. Red. Grzegorz Leszczyński, Danuta Świerczyńska – Jelonek, Michał Zając. Warszawa: Wydaw. SBP, 2006, s. 163 - 175
Lewadnowicz – Nosal Grażyna: Książki dla najmłodszych. Od zera do trzech. Poradnik, Wyd. SBP, W-wa 2011, s. 21.
Slany Katarzyna: Monstruarium ludyczne na przykładzie anglojęzycznych książek obrazkowych dla dzieci. „Guliwer” 2016, nr 2, s. 23 – 36
Słońska Irena: Psychologiczne problemy ilustracji dla dzieci. Warszawa: Wydaw. PWN, 1969, s. 15
Szefler Elżbieta: Historyjki obrazkowe dla dzieci w czasopismach i książkach – zbiorach. „Życie Szkoły” 2012, nr 3, s. 12 - 16
Szyszka Anna: Mądra ilustracja pod lupą. „Wychowanie w Przedszkolu” 2014, nr 7,
s. 62 - 63
Zabawa Krystyna: Rozpoczęta opowieść: polska literatura dziecięca po 1989 roku wobec kultury współczesnej. Kraków: Akademia Ingatianum; Wydaw. WAM, 2013, s. 63
Żygowska Joanna: Jestem dziecko, które zgubiło swoje przedszkole! – o Nusi
i wilkach Pii Lindenbaum i Roberta Jarosza. „Polonistyka” 2014, nr 3, s. 19 - 22
Żygowska Joanna: Książki artystyczne i książki niechciane. „Polonistyka” 2014, nr 8,
s. 32 – 34

Opracowała: Anna Klejnowska - nauczyciel Miejskiego Przedszkola nr 33
w Częstochowie