"Dusiołek" Bolesława Leśmiana. Konspekt na lekcję języka polskiego

Uwagi:Lekcja przeznaczona na 2 godziny.

TEMAT: Uwaga! Do wszystkich mieszkańców – po okolicy grasuje DUSIOŁEK!

CEL:
Potrafię zainterpretować samodzielnie wiersz
Wiem, czym charakteryzuje się ballada
Wiem, w jakiej epoce literackiej został napisany wiesz Bolesława Leśmiana
Znam wierzenia moich przodków
Potrafię napisać ogłoszenie lub notatkę encyklopedyczną

1. Nauczyciel prosi uczniów o zapisanie jak największej ilości skojarzeń ze słowem SEN. Po wypełnieniu tego zadania prosi Uczniów o podejście do biurka i wybranie jednej z leżących tam kart Dixit, która najbardziej pasuje do wcześniejszych skojarzeń zapisanych w zeszycie. Prosi U. o opisanie tej karty i napisanie, dlaczego została ona wybrana.

2. Nauczyciel krótko opowiada o wierszu:

WIADOMOŚCI WSTĘPNE:

Utwór "Dusiołek" autorstwa Bolesława Leśmiana jest nawiązaniem do tradycji ludowej, ukazał się w 1920 roku, w tomiku Łąka.
Powstał on w Dwudziestoleciu międzywojennym (1918-1939). Podłożem filozoficznym utworu jest odwieczna walka człowieka ze złem.

3. N. prosi U. o przeczytanie wiersza "Dusiołek" Bolesława Leśmiana, który umieszczony jest na stronie 218 ("Nowe słowa na strat!") podręcznika

4. Pytania skierowane do U.:

a). Jakie są wasze pierwsze skojarzenia i odczucia związane z tym wierszem (coś cię zaskoczyło? Rozśmieszyło? Zdziwiło? Jak odbierasz ten tekst?)

b). co przyśniło się bohaterowi wiersza?

d). kim jest Bajdała, który występuje w wierszu?

e). Jak jest nazywana postać, która się przyśniła? Od jakiego czasownika utworzone jest jej imię? Dlaczego jest niebezpieczna?

5. Uczniowie następnie wypisują z utworu 2 słowa, które należałyby do gwary chłopskiej. Wspólnie z Nauczycielem rozmawiają, dlaczego takie słowa pojawiły się w tym wierszu.

6. Po wymianie uwag z uczniami, na temat tego, jak oni sami odbierają ten tekst, następnie N. prosi U. o napisanie w zeszycie odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób sam autor opisuje historię Bajdały.
Pytanie pomocnicze: Jest poważnie, patetycznie czy żartobliwie, zabawnie, naiwnie?

7. N. rozdaje U. krótki tekst:

ISTNIENIE DUSIOŁKA TO TYLKO SPRAWKA WYOBRAŹNI POETY? A MOŻE NAPRAWDĘ MAMY SIĘ CZEGO BAĆ?

PRZECZYTAJ O WIERZENIACH NASZYCH PRZODKÓW
Gnieciuch, gniot, gniotek, gnietek, gnocek, gnotek, wiek – demon słowiański, z kategorii demonów duszących ludzi, często równoznaczny zmorom.
W Małopolsce wyobrażany pod postacią małego, grubego chłopca, z wielkim brzuchem, który nosi czerwoną czapeczkę i posiada wiele pieniędzy. Dusi on ludzi pogrążonych we śnie, lecz przed tym wyjmuje ze swojego brzucha jelita, aby nie zgnieść na śmierć swoim ciężarem tego, co dusi.

Lud z Ropczyc i okolicy wyobraża sobie gnieciucha jako małego chłopca, który zawsze zimny i milczący mlaszcze ustami, gdy zbliża się do człowieka, żeby go zgnieść. Nosi czerwoną czapeczkę. Jeśli komuś udało się ową czapeczkę zabrać gnieciuchowi, ten prosił o jej zwrot i ofiarował za nią tyle pieniędzy, ile się zmieściło w tej czapeczce, bądź mścił się za wydarcie mu jej.

Lasowiacy wierzyli, że gniotek był malutkiego wzrostu, lecz bardzo ciężki, z wielkim brzuchem, a nogi i ręce miał cienkie z długimi palcami, zakończone pokrzywionymi pazurami. Na cienkiej szyi znajdowała się obrzydliwa głowa, z dużymi uszami i wyłupiastymi oczami, a w szerokich ustach posiadał sterczące do przodu zęby. Według innych przekazów gniotek był podobny do małego chłopca o wielkim brzuchu wypełnionym bardzo ciężkimi jelitami oraz noszącego na głowie czerwoną czapeczkę na bakier, ponadto posiadał przy sobie dużo pieniędzy. [...] Natomiast mieszkańcy Mielca wierzyli, iż gnieciuch [...] Zamieszkiwał w sieni, gdzie zwykle stały żarna. Lokował się w ich zagłębieniach. Podsłuchiwał rozmów jakie prowadzili domownicy, a potem rozrabiał nawet w trakcie dnia. Do izb wchodził sękową dziuplą w suficie [...]. Działał zawsze podczas snU]. Wpierw sadowił się w nogach, następnie posuwał się ku górze ciała. Gdy usiadł na piersiach, wtenczas dusił rękoma i nogami, trzymając za gardło, w zupełności obezwładniając śpiących. Mógł nawet zadusić na śmierć, jeśli ofiara nie obudziła się w porę. Według mieszkańców Zbydniowic gnieciuch wpierw usadawiał się na brzuchu, potem na piersiach i wtenczas wysysał krew i siły żywotne tak, że człowiek budził się osłabiony.

Zmora zwana też marą (stąd powiedzenie sen mara, Bóg wiara) – w wierzeniach słowiańskich istota pół demoniczna, dusza człowieka żyjącego lub zmarłego, która nocą męczyła śpiących, wysysając z nich krew. Zmora zostawia ślady od pazurów na klatce piersiowej śpiącego. Ofiara zmory traci siły i energię, które później odzyskuje w naturalny sposób. Mocno wygłodzona zmora potrafiła jednak zabić swoją ofiarę. Człowiek dręczony przez zmorę jęczy, poci się i rzuca się na łóżku, wreszcie jest omdlały, leży jak sparaliżowany. Charakterystyczny był stan człowieka tuż po obudzeniu sięː przejmujące uczucie zmęczenia, „bycia gniecionym całą noc”. Gdy osoba zaatakowana przez zmorę budziła się, ta natychmiast uciekała. Niewyspany człowiek jest następnego dnia ,,blady jak zmora".

Najedzona zmora udaje się do stajni, gdzie dosiada konia i zmusza go do galopu, dbając, by zawsze być oświetloną promieniami księżyca. Kiedy koń osłabnie, zawraca i zostawia zwierzę w stajni.
Metody ochrony przed zmorą: wypić przed snem fusy z kawy (wieś Wojciechowo),zabrać zmorze czapkę, którą zwykle zostawia na żarnach w sieni (wieś Czarna), rzucić w zmorę pasek z wisielca (wieś Lipnica Dolna), spać w ślubnym, skórzanym pasie lub z kosą przy boku (Krakowskie),zaprosić zmorę na śniadanie, położyć na progu skrzyżowane siekierę i miotłę, zatknąć w drzwiach szydło,spać z gwoździem i młotkiem, by ubić zmorę.

8. Pytanie skierowane do U.:

Który z tych opisów bardziej pasuje do istoty spotkanej przez Bajdałę?

9. N. rozdaje U. krótką informację, według której mają za zadanie wypełnić tabelę:

Ballada romantyczna to gatunek z pogranicza epiki i liryki, zawierający również aspekty dramatu. Jest to więc gatunek synkretyczny. Posiada narratora. Elementami epickimi są tu fabuła, akcja, narracja oraz bohaterowie. Fabuła najczęściej dotyczy wydarzeń historycznych lub legendarnych, a także zawiera aspekty fantastyczne. Bohaterowie często uosabiają określone typy i postawy życiowe. Elementami lirycznymi ballady są poetycki nastrój tekstu, subiektywna wizja świata. Dramatyczne właściwości gatunku ujawniają się w postaci wzbogacenia akcji o monologi i dialogi. W balladzie romantycznej dużą rolę odgrywa natura. Jest ona traktowana jako siła transcendentna (trascendentalny - wykraczający poza zasięg doświadczenia i poznania ludzkiego). Bardzo ważną funkcję pełni tu również folklor. Światopogląd ludowy przejawia się w postaci wyrazistego porządku moralnego (motywu winy i kary).

Dlaczego taki gatunek?

Elementy fantastyczne

Elementy należące do epiki

Narrator (kim jest? W jaki sposób się ujawnia? (pyt. Pomocnicze: popatrz na pytania retoryczne)

Elementy ludowe (1. dlaczego wiersz opisuje coś, co należy do folkloru? 2. Język)

Elementy należące do dramatu (podaj cytat)

Zad. 5.

DO WYBORU (A lub B):

A. Wyobraź sobie, że nasz dzisiejszy bohater, choć może trochę nieokrzesany (kto to widział dusić ludzi?) nie należy do zwykłego, ale do magicznego świata. Na osobnej kartce opisz tą postać w taki sposób, jakby jej rysopis miał trafić do atlasu przyrodniczego lub książki typu "Fantastyczne zwierzęta i jak je znaleźć". W twojej pracy nie powinno zabraknąć:

Nazwy tej istoty
jej rysunku
Opisu jej wyglądu
Informacji, gdzie taka postać występuje, dlaczego jest niebezpieczna
Informacji, kiedy ją można spotkać/ kiedy się pojawia

Dodatkowo: Do swojego opisu możesz dodać gwiazdki (na ile ta postać jest groźna?)

B. Napisz ogłoszenie- ostrzeżenie (na osobnej kartce) dla mieszkańców.

W twojej pracy nie powinno zabraknąć:

Nazwy tej istoty
jej rysunku
Opisu jej wyglądu
Informacji, gdzie taka postać występuje, dlaczego jest niebezpieczna
Informacji, kiedy ją można spotkać/ kiedy się pojawia

CIEKAWOSTKA:

Dusiołek to nie tylko dziwny stwór z wiersza Bolesława Leśmiana. Taką nazwę nosi również wodospad na potoku Dusica na południowych stokach Pasma Łamanej Skały w Beskidzie Małym.