Najistotniejsze podejścia do programu szkolnego

Program szkolny nie stanowi spójnej całości. To co na niego się składa stanowi przedmiot wielu sporów. Program jest przedmiotem nauczania ale też polem do popisu wielu praktyków. To czym jest program, z czym wiąże się i kto się nim zajmuje najlepiej można zrozumieć gdy spojrzymy na jego szeroki kontekst. W programach szkolnych można zauważyć związki i różnice między dziedzinami programu, teorię, praktykę programu.
„Program nauczania to tradycyjne rozumienie planu nauczania, charakteryzującego się naukowym podejściem do reformy celów, treści i metod zorganizowanego uczenia się w szkole. Sformułowanie „program nauczania” sugerować mogło możliwość dosłownego odczytania drugiego członu omawianego określenia i sytuowania w centrum czynności nauczyciela, a nie aktywności osób uczących się.”
To w jaki sposób człowiek podchodzi do programu odzwierciedla jego pogląd na świat, jego wartości, wiedzę. Na podstawy programu składają się zazwyczaj osobista filozofia, pogląd na historię, na teorię uczenia się, na kwestie społeczne), dziedziny programu, oraz teoretyczne i praktyczne założenia pracy nad programem. Wszelkie podejścia do programu wyrażają pogląd na kreowanie i na wzorzec programu, role ucznia, nauczyciela w procesie planowania programu, cele i zadania. Wszystkie sposoby podejścia do programu pokazują poglądy ludzi na szkołę i na społeczeństwo.
Sposób zdefiniowania programu mówi o podejściu tzw całościowym punkcie widzenia na edukację, „na który składa się tzw. meta orientacja, czyli inaczej mówiąc filozoficzno- psychologiczne podstawy programu oraz pogląd na szkołę i społeczeństwo.
Znane są dwa typy podejścia do programu szkolnego. Pierwszy to typ techniczno scjentystyczne do których zaliczamy takie podejścia jak: behawiorystyczne, akademickie, systemowe i menagerskie. Drugi typ podejścia do programu szkolnego to nietechniczno-niescjentystyczne do którego zaliczamy dwa podejścia: humanistyczne i rekonceptualistyczne (emancypacyjne). „Nietrudno zauważyć, odpowiadają one „szkołom myślenia o szkole”
Filozoficzne i psychologiczne podstawy podejścia behawiorystycznego
Podejście behawiorystyczne oparte jest na zasadzie metoda- wynik, jest logiczne i preskryptywne. Opiera się na naukowych zasadach i zawiera krok po kroku strategie kształtowania programu. Podstawą podejścia behawiorystycznego jest plan, cele, zadania, treść. Jak również tak uporządkowane działania uczniów i nauczycieli aby zgadzały się z celami. Podejście to stosowane jest do wszystkich przedmiotów przez większość naszego kształcenia. Stało się ono też punktem odniesienia dla innych sposobów podchodzenia do programu. Z podstawowych założeń tego podejścia wynika możliwość poznania świata poprzez zmysły i rozumowanie, wprowadza się też tezę, że rolą edukacji jest wprowadzenie jednostek w świat ideałów i wartości. Program nauczania stanowi tu uporządkowanie treści nauczania które odnosi do siebie pojęcie i ideę. Najważniejszą pozycję stanowią tu przedmioty ogólne i abstrakcyjne, historia, literatura, przyroda, język. Systematycznie powtarzane bodźce utrwalają określone zachowania jednostki, zachęca do kontrolowania postępów, wzmacniania każdego kroku dziecka.
Filozoficzne i psychologiczne podstawy podejścia humanistycznego.
Wiedza jest tu traktowana jako proces, w którym rzeczywistość podlega ciągłym zmianom, a sama czynność uczenia się jest zawsze utożsamiana z rozwiązywaniem problemów. Rolę ucznia spostrzega się tu jako zbliżoną do roli badacza, a na proces kształcenia patrzy się jako na aktywne rekonstruowanie doświadczeń. Wiedza jest tu wynikiem interakcji między otoczeniem a uczącym się. Podkreśla kontekst edukacji. Jednym z podstawowych wymiarów kształcenia jest tu współdziałanie z innymi. Powinno się angażować intelekt, emocje i tworzyć niezbędne warunki do pracy. Rolą edukacji jest tu zatem wspomaganie ucznia w samodzielnym dochodzeniu do własnej prawdy.
Według założeń psychologicznych podejście to kładzie nacisk na jednostkowy wymiar rozwoju. Określa się, że uczeń postrzega coś w związku z całością, a postrzeganie to zależy od jego wcześniejszych doświadczeń. Konstruowanie programów nastawione jest tu na indywidualizację i integrację.
Filozoficzne i psychologiczne podstawy podejścia konstruktywistycznego.
Przywiązuje się tu dużą rolę do aspektów językowych i artystycznych. Uwzględnia się tu przestrzeń budowania samowiedzy, prowadzenia refleksji. Do treści programowych wprowadza się ideologie i idee społeczne, polityczne i ekonomiczne. Występuje tu konstruowanie wiedzy przez jednostkę. Występowanie w roli badacza, odkrywcy. „Oznacza to nie tylko prymat strategii dydaktycznych wymagających współpracy, ale i społeczny wymiar podejmowanych przez uczniów działań, stanowiących immamentną cześć projektów, percypowanych jako autentyczne i wyzwalających ich pełne zaangażowanie.”

Literatura:
1. W.Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, wyd 4, Warszawa 1998.
2. A.C. Ornstein, F.P. Hunkins, Program szkolny. Założenia, zasady, problematyka, tłum. K.Kruszewski, Warszawa 1998, s.30
3. Bogusława Dorota Gołębniak, Program szkolny, rozdz. 2, Z.Kwieciński, B.Śliwerski, Pedagogika, Podręcznik akademicki T 2, Warszawa 2003, s.123
4. Bogusława Dorota Gołębniak, Program szkolny, rozdz. 2, Z.Kwieciński, B.Śliwerski, Pedagogika, Podręcznik akademicki T 2, Warszawa 2003, s.128