Rozpoznajemy podstawowe gatunki drzew w najbliższej okolicy. Scenariusz lekcji biologii w terenie

Nie bójmy się opuścić szkolnych murów
i wyruszyć wraz z młodymi ludźmi na poszukiwanie zielonej przygody!
Polski Klub Ekologiczny

Scenariusz lekcji biologii w terenie
Lekcja wycieczka – zajęcia w terenie.

A– część wstępna
1. Autor: - A. J., studentka biologii , Instytut Kształcenia Podyplomowego.
2. Adresat: - uczniowie kl. V szkoły podstawowej, lekcja biologii.
Czas trwania – 3 godz.
3a. Temat: Rozpoznajemy podstawowe gatunki drzew w najbliższej okolicy.
3b. Miejsce tematu w podstawie programowej.
Wymagania ogólne - cele kształcenia
Posługiwanie się informacjami pochodzącymi z analizy materiałów źródłowych.
Uczeń wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji; odczytuje, oblicza, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe; posługuje się podstawową terminologią biologiczną.
Wymagania szczegółowe - treści nauczania
II. Różnorodność życia 5) Różnorodność i jedność roślin 4.Rośliny nagonasienne, 5.Rośliny okrytonasienne.
Treści lekcji zgodne z Programem nauczania biologii w klasach 5-8 szkoły podstawowej. Puls życia. Nowa Era. 2017
Nauczany materiał: Przegląd roślin nagonasiennych i okrytonasiennych (drzew) i ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka.
Klasyfikowanie drzew na podstawie ich cech morfologicznych.
Oczekiwane osiągnięcia: Uczeń potrafi rozpoznawać drzewa rosnące o okolicy szkoły i pobliskim lesie. Potrafi określić wiek i wysokość drzewa oraz ile tlenu wyprodukuje drzewo, korzysta ze źródeł informacji, zna znaczenie drzew dla przyrody i dla człowieka.
4. Cele lekcji:
Wiadomości - uczeń :
poznaje przedstawicieli rodzimych drzew nagonasiennych i okrytonasiennych
zapoznaje się z bioróżnorodnością środowiska lokalnego,
przedstawia znaczenie drzew w przyrodzie i dla człowieka,

Umiejętności - uczeń:
wykorzystuje zdobytą wiedzę w praktyce, (identyfikuje gatunki)
dokonuje obserwacji drzew,
rozpoznaje na podstawie liści, fragmentów gałązek, szyszek, kory, ogólnej budowy wybrane gatunki drzew iglastych i liściastych występujących w lasach regionu i najbliższej okolicy
dokonuje interpretacji obserwowanych zjawisk przyrodniczych i poprawnie formułuje wnioski,
dokumentuje obserwacje przyrodnicze za pomocą schematycznych rysunków,
posługuje się prostym sprzętem do obserwacji terenowej: lupą, lornetką, taśmą mierniczą,
potrafi obliczyć przybliżoną wysokość i wiek drzewa oraz ile tlenu wyprodukuje drzewo
Postawy - uczeń:
przestrzega zasad właściwego zachowania się w lesie,
dostrzega piękno rodzimej przyrody,
kształtuje postawy proekologiczne,
współpracuje z innymi członkami grupy.
5. Środki dydaktyczne:
Mapa terenu, klucze i przewodniki do oznaczania drzew, plansze drzewa naszych lasów, karty pracy ucznia, czyste kartki, przyrządy miernicze, lupa , lornetka , kredki ołówki, sztywne podkładki, woreczki na „skarby”, worek na śmiecie, instrukcje do wykonania ćwiczeń, apteczka, rękawice.
6.Metody i techniki pracy na lekcji:
słowne: pogadanka, dyskusja, opis,
problemowe: gra dydaktyczna, praca z tekstem źródłowym (analiza), burza mózgów,
praktyczne: obserwacja bezpośrednia i pomiary,

7. Forma pracy: zajęcia terenowe - praca w grupach, indywidualna, zbiorowa.
Tok lekcji: mieszany

B- Przebieg zajęć:
Część I - faza wprowadzająca:
Sprawdzenie obecności i przygotowania uczniów do zajęć w terenie ( odpowiednie ubranie, materiały i pomoce dydaktyczne)
Zapoznanie uczniów z tematem, formą i celami zajęć,
Przypomnienie zasad bezpieczeństwa i regulaminu zajęć terenowych (załącznik 1)
Przedstawienie trasy wycieczki i miejsca zajęć w terenie ( mapa)
Rozdanie kart pracy, materiałów źródłowych, pomocy dydaktycznych ( załącznik 2 )

Część II – faza realizacji
Obserwacja drzew i innych roślin, które uczeń spotyka w parku szkolnym, na drodze do lasu i w lesie.
Wykonanie zadań zgodnie z poleceniami zawartymi w kartach pracy.
Uzupełnienie kart pracy.
Gra dydaktyczna.
Sprzątanie śladów bytności człowieka (śmieci) w miejscu gdzie odbywał się zajęcia.
Część III- faza podsumowująca
Zakończenie zajęć w parku szkolnym (centrum edukacji ekologicznej).
Omówienie pracy każdej z grup.
Powtórzenie nazw drzew zaobserwowanych przez uczniów.
Ewaluacja zajęć. (załącznik 4)
Ocena pracy uczniów, podsumowanie zajęć przez nauczyciel.
Lekcja w szkole oddzielna jednostka lekcyjna.
Z przyniesionych z lasu „skarbów” uczniowie wykonują wystawkę oraz portfolio
na temat drzew naszej okolicy.

ZAŁĄCZNIKI

Załącznik nr. 1- Regulamin zajęć terenowych.
Podczas wycieczki, lekcji w terenie uczniowie zobowiązują się przestrzegać następujących zasad:
- wykonywać polecenia opiekuna,
-nie oddalać się od grupy,
- zachować ciszę, dbać o bezpieczeństwo swoje i kolegów,
- szanować przyrodę, nie zrywać żywych okazów,
- zgodnie współpracować,
- o problemach informować opiekuna.

Załącznik nr.2 – Karta pracy dla ucznia

„Znajomość krajowych drzew i krzewów powinna stać się powszechna tak,
jak powszechna jest znajomość elementarnych wiadomości z historii, literatury
polskiej czy życia gospodarczego. Kto by nie znał dat głównych wydarzeń
historycznych, zdradzał brak znajomości dzieł najwybitniejszych pisarzy lub
nie wiedział nic o polskim przemyśle, uchodziłby za człowieka niewykształconego;
ale kto przechodzi, co dnia aleją drzew lub parkiem i nie umie odróżnić świerka
od jodły, lub buka od wiązu, temu nie dajemy takiego przydomka.”
Władysław Szafer

Temat zajęć terenowych: Rozpoznajemy podstawowe gatunki drzew w najbliższej okolicy.
1) Grupa (Imiona i nazwiska)
........................................
........................................
........................................
........................................
2) Miejsce badań: ........................................
3) Rozejrzyjcie się wokół siebie i określcie, w jakim lesie jesteście?
a. las liściasty
b. las iglasty
c. las mieszany
4) Napiszcie, jakie drzewa dominują w tym lesie? ........................................
5) Jakie inne drzewa występują w lesie? ........................................
A jakie spotkaliście przy drodze do lasu? ........................................
(wykorzystajcie w tym celu plansze, przewodniki i klucze do rozpoznawania drzew).
6) Wybierzcie dowolne drzewo (ale każda grupa innego gatunku, przy wyborze pomaga nauczyciel) i przeprowadźcie jego badanie i obserwacje, wyniki zapiszcie.

Za pomocą atlasu określ nazwę drzewa
Stań w pewnej odległości od drzewa i narysuj jego sylwetkę. (na czystej kartce)
Zmierz rozpiętość korony drzewa w następujący sposób: jedna osoba z grupy staje w miejscu, gdzie kończy się korona drzewa. Druga osoba idzie w przeciwnym kierunku i zatrzymuje się w miejscu, gdzie kończy się korona drzewa. Mierzymy taśmą odległość między tymi osobami i otrzymujemy rozpiętość korony drzewa.
Określ wiek drzewa na podstawie jego obwodu: na wysokości 1,5 m od ziemi zmierz obwód drzewa oblicz przybliżony wiek drzewa na podstawie wzoru

Obwód drzewa + obwód drzewa
--------------------- -----------------
2 3
Średni wiek drzewa= --------------------------------------------------------------------------
2

Zmierz wysokość drzewa w następujący sposób: wbij w ziemią pionowy patyk, zmierz wysokość patyka, jego cienia oraz długość cienia drzewa. Wysokość oblicz według wzoru

wysokość patyka x długość cienia drzewa
Wysokość drzewa = ---------------------------------------------------------------------------------
długość cienia patyka

Rysunek pomocniczy

(AB )/(AC )= DE/EC H/AC = h/EC H = (AC*h)/EC

C – wspólny punkt dla końca cienia drzewa i patyka
DE=h –wysokość znana
H=? - wysokość drzewa
AC – długość cienia drzewa
EC – długość cienia patyka

Podnieś spod drzewa jego liść (nie zrywaj!). Obrysuj go na kartce obok drzewa lub oddzielnej
Poszukaj pod drzewem owocu. Narysuj go lub opisz.
Opisz wygląd kory, przyłóż kartkę do pnia i za pomocą kredki odrysuj je.
Zebrane liście, owoce, kawałki kory, gałązki włóż do koperty, woreczka i zabierz ze sobą do szkoły. Posłużą do wykonania wystawki.

ad. a) Nazwa drzewa........................................
ad. b) Rysunek sylwetki drzewa: na czystej kartce,
ad. c) Rozpiętość korony drzewa (w metrach)........................................
ad. d)
+
--------------------- -----------------
2 3
Średni wiek drzewa= --------------------------------------------------------------------------
2
Drzewo ma około .............. lat

ad. e)

Wysokość drzewa = -----------------------------------------------------------

Drzewo ma około ....................m

ad. f) Obrysowany kształt liścia: na oddzielnej kartce.
ad. g) Rysunek lub opis owocu.
ad. h) Odcisk i opis kory na oddzielnej kartce.
7. Poszukaj w lesie pniaka po ściętym drzewie lub klocka drewna, na którym widoczne są jego słoje (pierścienie). Zwróć uwagę, że są one na przemian jasne i ciemne. Każda para tych pierścieni (jasny i ciemny) to jeden rok z życia drzewa.
Policy liczbę pierścieni na przekroju drzewa, a dowiesz się, ile lat miało drzewo, gdy zostało ścięte.
Drzewo miało około............................. lat.

8. Las to część przyrody bardzo ważna w życiu człowieka. Poniżej wymienione są różne funkcje lasu. Podkreśl te, które twoim zdaniem pełni las, w którym się znajdujesz:
- fabryka tlenu
- filtr powietrza
- magazyn wody
- zabezpieczenie przed lawinami śnieżnymi
- źródło drewna
- miejsce pracy ludzi
- magazyn żywności dla ludzi i zwierząt
- środowisko życia wielu organizmów
- miejsce wypoczynku
- tłumik hałasu
- świadek historii
- miejsce przyjemnych wrażeń
- regulator klimatu
9. Drzewa filtrują powietrze i produkują tlen. Oblicz ile potrzeba drzew na zaopatrzenie w tlen naszej klasy i nauczyciela w ciągu doby wiedzą, że jedna sosna w ciągu doby produkuje tyle tlenu ile jest potrzebne dla 3 osób, czyli 15000 litrów.
1 sosna – 3 osoby -15000 litrów/dobę
1 osoba - ...............................
.........osób - ...................... Litrów /dobę
Liczba potrzebnych drzew..............................

10. Określ stopień skażenia powietrza atmosferycznego dwutlenkiem siarki, używając skali porostowej.
........................................
........................................
11. Badane przez was drzewo zaprezentujcie kolegom w postaci „listy gończego”. Przedstawiciele grup prezentują „swoje” drzewo a dzieci z innych zespołów podają nazwę i odnajdują opisywany okaz.
12. Rozejrzyj się po lesie i poszukaj śladów bytności innych ludzi. ( śmiecie zbierzcie do worka) .
Załącznik nr. 3
Gra dydaktyczna pt. „Do czego potrzebne są drzewa?”
Dzielimy uczniów na dwie grupy (odliczanie 1,2,1,2,.....). Pierwsza grupa to drzewa, druga to zwierzęta. Uczniowie „drzewa” ustawiają się dowolnie. Nauczyciel informuje, że uczniowie „zwierzęta” mogą oddychać, odżywiać się, żyć tylko obok drzewa. Na dany przez nauczyciela znak muszą jednak zmienić drzewo, aby np. poszukać nowego pokarmu.
W trakcie tej zmiany, tj. przebiegania od drzewa do drzewa, dzieciom nie wolno oddychać /oddychają tylko wtedy, gdy stoją obok „drzewa”/. Nauczyciel jest leśnikiem, który ścina „drzewa” i mówi na co przeznacza dane „drzewo”. Może też być dzikim wysypiskiem lub kwaśnym deszczem, który niszczy drzewo. „Drzewa” po „ścięciu” przemieniają się w „zwierzątka”. W miarę upływu czasu drzew jest coraz mniej, a zwierzątek coraz więcej.
Robi się coraz ciaśniej wokół pozostałych drzew, a także zwiększa się odległość między nimi. Kiedy wszystkie dzieci zgromadzą się wokół ostatniego drzewa, zadajemy pytanie: Do czego potrzebne są drzewa?

Załącznik nr.4 Karta ewaluacyjna
1.Z jaką miną wychodzisz z dzisiejszych zajęć, zaznacz rysunek.

2.Które zadania najbardziej ci się podobały? .....................................
3.Które ćwiczenie sprawiło ci najwięcej trudność? ................................
4.Co zmieniłabyś/byś w dzisiejszych zajęciach? ....................................
Scenariusz lekcji opracowany w oparciu o:
1. www.dlanauczyciela.pl Program nauczania biologii w klasach 5-8 szkoły podstawowej. Puls życia. Nowa Era. 2017
2.Ćwiczenia terenowe w edukacji ekologicznej. Notatki z wykładów.
3.Materiały edukacyjne Polskiego Klubu Ekologicznego.
www.pke-zg.home.pl “Jak przeprowadzać lekcje w terenie? Pigułka informacyjna z przekładem dla nauczycieli, którym bliska jest edukacja ekologiczna”.
-Obserwator przyrody. Las. Przewodnik dla nauczyciela.
4.www. tpl.org.pl Kształcenie i doskonalenie nauczycieli w zakresie edukacji leśnej. Dr Ewa Pyłka - Gutowska Mazowieckie Samorządowe Centrum Doskonalenia Nauczycieli, Wydział w Warszawie.
5. zasobyip2.ore.edu.pl Zajęcia w środowisku pozaszkolnym. Scenariusze opracowane przez studentów biologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Poznań 2013.
6. Grażyna Suchanek (red) Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Scenariusze lekcji z wykorzystaniem metod aktywizujących. Przyroda, wyd. SFS, Kielce 2000.
7. Klucz do rozpoznawania gatunków drzew iglastych i liściastych (załącznik 1 i 2).
8. www.scenariuszelekcji.edu.pl . Czego chcesz jutro nauczyć? Inspiracje i narzędzia dla nauczycieli.
9.Skala porostowa (załącznik 3).