Terapeutyczne walory bajek

TERAPEUTYCZNE WALORY BAJEK, BAŚNI

Monika Bulwa

Jako rodzice sądzimy z reguły ,że nasze dzieci są dobre i chcemy je możliwie jak najlepiej przygotować do kolejnych promocji w szkole , do studiów , do wymagającego zawodu- do lepszego życia .Łatwo zapominamy przy tym ,że czas dany teraz nam i naszym dzieciom bezpowrotnie przemija. Dzieciństwo jest pełnowartościową fazą życia, która może przebiegać pomyślnie, albo nieszczęśliwie. Jeśli przymuszamy dzieci do życia w świecie dorosłych , pozbawiamy je i siebie radości ,która może być wielkim szczęściem właśnie teraz!
Bajki przekazywane z pokolenia na pokolenie odpowiadają szczególnie na potrzeby bycia dzieckiem. Zostały w nich wyrażone obawy , konflikty , emocje i nadzieje wszystkich ludzi na całym świecie. Bajki posługując się językiem zrozumiałym dla dzieci , oddziałowują za pomocą symboli , obrazów i metafor ,które głęboko tkwią w duszy wszystkich ludzi i są odpowiednie ,aby przywrócić ład moralny. Dziecko odnajduje swoje spojrzenie na życie , potrafi samo zadecydować, z kim chciało by się identyfikować i w czym znaleźć potwierdzenie swoich uczuć i nadziei¹
Jak pisze M. Molicka „...świat rozwijającego się dziecka to zmieniający się układ zdarzeń, na które musi ono reagować. Nieraz zaburzające rozwój osobowości...”
B. Bettelheim w swojej książce „Cudowne i pożyteczne” zwrócił uwagę, iż „własne życie wydaje się dziecku często niepojęte, dlatego tym bardziej potrzebuje ono sposobności, by móc lepiej zrozumieć siebie w złożonym świecie, z którym będzie musiało się uporać. Dlatego trzeba mu pomóc w pewnym uporządkowaniu chaotycznych emocji. Potrzebuje ono wskazówek, jak wprowadzić ład do swego wewnętrznego domostwa, aby następnie móc nadać ład swemu życiu. Nadto - potrzebuje wychowania, które w subtelny sposób, jedynie przez ukazywanie następstw, pokazałoby mu wartość zachowań zgodnych z wymogami moralności - nie za pośrednictwem pojęć etycznych, lecz poprzez to, co widzialnie i dotykalnie dobre, i tym samym mające dla dziecka znaczenie”.
Dzięki bajkom, baśniom istnieje możliwość rozwiązania trudnych emocjonalnie sytuacji.
Lektura bajki, baśni jest, zatem dla dziecka szkołą uczuć, pierwszym dziecięcym treningiem emocjonalnym, dzięki któremu kształtują się nawyki na ogół bardzo odporne na zmiany. Wczesnodziecięcy trening emocjonalny - uczenie dziecka uczuć wyższych: miłości, odpowiedzialności, troski, empatii - jest warunkiem koniecznym jego późniejszego, prawidłowego funkcjonowania społecznego i erotycznego.
Wiek 3-6 lat jest okresem dalszej socjalizacji dziecka, nawiązywania coraz głębszych kontaktów emocjonalnych z rówieśnikami, a także „poznawania” przeciwnej płci.
Na obraz samego siebie składają się wyobrażenia, pragnienia i oczekiwania, jakie dziecko ma wobec siebie. W dzieciństwie to głównie rodzice i nauczyciele kształtują dziecięce wyobrażenia o nas samych. Odrzucenie, ośmieszenie lub niepowodzenie wyzwala u dziecka poczucie mniejszej wartości, co z kolei prowadzi do lęków, które wzmagają się w toku rozwoju dziecka.
Doznawanie lęku jest procesem rozwojowym, a zaburzeniem staje się wtedy, gdy dominuje w zachowaniu dezorganizując życie dziecka.
Jednym z czynników wiążących się z lękiem są niezaspokojone podstawowe potrzeby: miłości, bezpieczeństwa, uznania, akceptacji. U dzieci starszych mogą pojawić się lęki związane z obrazem samego siebie, a zatem lęk przed odrzuceniem, wyśmianiem, itp. Należy stwarzać dziecku takie warunki, by eliminować ich występowanie. Dlatego też szczególnego znaczenia nabiera profilaktyka oddziaływań wychowawczych. Rozumienie dziecka, jego zachowań, pozwala na dobór określonej strategii pracy terapeutycznej.
Bajki, baśnie kreują niezwykły świat. Z ich pomocą dziecko uczy się reguł, jakie rządzą rzeczywistością i wzorów zachowań. Opowiadane wciąż na nowo przez stulecia rozbudzają dziecko wewnętrznie i dostarczają mu wiele radości, umożliwiają utożsamienie się z bohaterem, przeżywanie coraz to nowych przygód i emocji. To właśnie baśnie według B. Bettelheima ofiarują dziecku takie obszary wyobrażeniowe, których nie odkryłoby samo.
Problematyka baśni jest oczywiście różnorodna. Opowiadają one o lękach związanych z odłączeniem się od rodziców, o poczuciu niskiej wartości i postawach rywalizacyjnych między rodzeństwem, których przyczyną jest pragnienie dziecka bycia przez rodziców najbardziej kochanym. Ale generalnie opowiada o jednym — o poszukiwaniu tożsamości, osiąganiu pełni i wewnętrznej harmonii, które są warunkiem szczęścia.
Bajka, baśń, sprawiając dziecku przyjemność, dostarcza mu objaśnień dotyczących jego psychiki i wspiera rozwój dziecięcej osobowości. Przekazuje ona swe sensy na tak wielu poziomach i wzbogaca życie dziecka na tyle sposobów, że żadna książka nie jest w stanie zdać z tego w pełni sprawy. Baśń nie miałaby takiego psychologicznego wpływu na dziecko, gdyby przede wszystkim i nade wszystkim nie była dziełem sztuki. Baśń jest czymś jedynym i swoistym nie tylko pośród form literackich, jest to jedyny wybór sztuki tak całkowicie zrozumiały dla dziecka.
Siedząc losy wykreowanych, przez dzieci bohaterów, możemy zrozumieć, co dzieci przeżywają, jakie emocje im towarzyszą. Takie opowieści mogą być dobrym punktem wyjścia do dalszej pracy. Ponadto w ten sposób dzieci tworzą własny system norm i zasad, ćwiczą się w empatii, rozszerzają samoświadomość.
W dziecku, zachęcanym przez bajki, baśnie, aby w toku opowieści identyfikowało się z kolejnym bohaterem, nie tylko budzą się nadzieje na przyszłość, ale dowiaduje się ono także, iż jeśli rozwinie swą inteligencję, zwycięży nawet najsilniejszego przeciwnika. Dziecko odnosi się z ufnością do opowieści baśniowych, bo baśniowe ujęcie świata zgodne jest z jego własnym sposobem pojmowania wszystkiego. Wraz z rozwojem fabuły, która toczy się zgodnie z dziecięcym sposobem myślenia - zupełnie innym od myślenia dorosłych - w opowieści otwierają się świetne perspektywy, pozwalające dziecku przezwyciężyć chwilowe poczucie skrajnej bezradności.
Zajęcia z bajką - ćwiczenia nad jej rozumieniem, opowiadaniem, pomysł na zabawy tematyczne - odgrywanie ról bohaterów bajki, tworzenie historii obrazkowych i opowiadanie ich.
Baśń terapeutycznie oddziałuje na dziecko, ponieważ u jej podstaw leży mechanizm naśladownictwa, czyli uczenia się przez obserwację oraz utożsamianie się z głównym bohaterem dzięki wyobraźni. Dziecko odbiera bohatera opierając się na opisie autorskim, później doświadcza tego kontaktu podobnie jak z nowo poznanym kolegą, a dopiero później zaczyna się z nim utożsamiać. Tak jak dziecko przejmuje pewne cechy i zachowania od rodziców, kolegów, nauczycieli tak samo może je przejmować od fikcyjnych bohaterów baśni, bajek. Dziecko wybiera bohatera najbardziej podobnego do siebie pod względem wieku, wyglądu sytuacji, w jakiej się znajduje i niezaspokojonych potrzeb. Utożsamianie się z bohaterem wzmacnia wiarę we własne siły. Pozwólmy dzieciom słuchać bajek, baśni. I czytać bajki oraz baśnie. One w tej krainie czarów czują się doskonale, bo nikt nie może twierdzić, że obecnie dziecko nie jest pozbawione trosk, kłopotów, od których ucieka w świat baśni czy bajki.
Organizowanie kontaktu dzieci w wieku przedszkolnym z bajką, i baśnią zaspokajają podstawowe potrzeby rozwijającej się osobowości dziecka. Posiadają ogromne walory kształcące, estetyczne i wychowawcze, wzbogacają wiedzę dziecka, rozwijają uwagę, wyobraźnię, pamięć, uszlachetniają uczucia, kształcą jego charakter. Bajka oraz baśń wprowadzają atmosferę tajemniczości, wzbudza zaciekawienie losami bohaterów, przenoszą, w świat fikcji i fantazji, daleko piękniejszy niż aktualna rzeczywistość. Dzięki temu dzieci lubią słuchać bajek i baśni, a potem opowiadać ich treść innym.
Bajki terapeutyczne mają, charakter relaksacyjny, psychoedukacyjny i psychoterapeutyczny. Bajka relaksacyjna uspokaja i wycisza, jej akcja toczy się w miejscu, przyjaznym, znanym, bezpiecznym i ciepłym. Bajka psychoedukacyjna wprowadza zmiany w zachowaniu dziecka, wskazując na możliwości repertuaru zachowań. Bajka psychoterapeutyczna zaspokaja potrzeby, daje wsparcie przez zrozumienie, akceptację, przekazując odpowiednią wiedzę o sytuacji lękotwórczej.

BIBLIOGRAFIA

1. B. Bettelheim, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, Warszawa 1985.
2. M. Molicka, Bajki terapeutyczne, Poznań 1999.
3. B. Schieder ,Bajki dodają odwagi, Wyd. Jedność ,Kielce 2006
4. M. Huszcz, M. Cichoń - Piasecka, Baśnie uczą życiowych ról, „Wychowanie w Przedszkolu” 2003, nr 10.